131

Ушбу мақолада Марказий Осиёда ягона, дунёдаги мавжуд узоқ йиллик илмий тажрибалардан бири саналган, Тошкент вилоятининг Қибрай туманидаги Пахта селекцияси, уруғчилиги ва етиштириш агротехнологиялари илмий тадқиқот институтида 1926 йилдан буён 96 йил давомида “Муттасил ғўза ва алмашлаб экиш далаларида тупроқнинг унумдорлик қобилияти” мавзусида ўтказиб келинаётган тажрибанинг 1-вариант монокультура, 30 т/га гўнг+25 кг/га фосфор ҳар йили, 2-вариант монокультура, NPK 250:175:125 кг/га ҳар йили ва 3-вариант монокультура, абсолют ўғитсиз, назорат вариантларида гумус миқдорини 96 йил давомида ўзгаришига оид таҳлилий илмий маълумотлар келтирилган. Гумус тупроқнинг нисбатан барқарор, одатда, қорамтир органик бирикмалари мажмуи бўлиб, нобуд бўлган ўсимлик ва ҳайвон организмларининг биологик ҳамда биокимёвий ўзгариши натижасида ҳосил бўлган таркибидир. Мақолада гумус миқдорининг энг юқори даражада камайиши ўғитсиз-назорат вариантда кузатилганлиги, гумус миқдори 20 йилдан сўнг дастлабки миқдорга нисбатан 21,4%га ёки 11,4 т/га, 40 йилдан сўнг 30,9% ёки 16,46 т/га, 60 йилдан сўнг 35,7% ёки 19,05 т/га, 80 йилдан сўнг 49,3%га ёки 26,29 т/га, 96 йилдан сўнг эса 54,3%га ёки 29,17 т/га камайганлиги келтириб ўтилган. Минерал ўғитларнинг ҳар йили NPK 250:175:125 кг/га меъёри қўлланилган 2-вариантда йиллар бўйича тегишли равишда 12,2%-6,487 т/га; 17,3%-9,225 т/га; 18,9%-10,09 т/га; 31,8%-16,95 т/га; 36,9%-19,65 т/га, ҳар йили 30 т/га гўнг+25 кг/га Р2 О5 қўлланилган 1-вариантда 0,4%-0,335 т/га; 5,3%-3,683 т/га; 16,6%-11,40 т/га; 35,7%-24,44 т/га; 47,5%-32,58 т/га камайганлиги аниқланган. Тажрибада 96 йил давомида гумус камайишининг энг юқори кўрсаткичи назорат вариантида 54,3% га, ҳар йили 30 т/га гўнг+25 кг/га Р2 О5 қўлланилган 1-вариантда 47,5% га, ҳар йили NPK 250:175:125 кг/га меъёри қўлланилган 2-вариантда 36,9%га камайганлиги тўғрисида таҳлиллар келтирилган.

  • Web Address
  • DOI
  • Date of creation in the UzSCI system25-07-2022
  • Read count131
  • Date of publication28-06-2022
  • Main LanguageO'zbek
  • Pages40-45
Ўзбек

Ушбу мақолада Марказий Осиёда ягона, дунёдаги мавжуд узоқ йиллик илмий тажрибалардан бири саналган, Тошкент вилоятининг Қибрай туманидаги Пахта селекцияси, уруғчилиги ва етиштириш агротехнологиялари илмий тадқиқот институтида 1926 йилдан буён 96 йил давомида “Муттасил ғўза ва алмашлаб экиш далаларида тупроқнинг унумдорлик қобилияти” мавзусида ўтказиб келинаётган тажрибанинг 1-вариант монокультура, 30 т/га гўнг+25 кг/га фосфор ҳар йили, 2-вариант монокультура, NPK 250:175:125 кг/га ҳар йили ва 3-вариант монокультура, абсолют ўғитсиз, назорат вариантларида гумус миқдорини 96 йил давомида ўзгаришига оид таҳлилий илмий маълумотлар келтирилган. Гумус тупроқнинг нисбатан барқарор, одатда, қорамтир органик бирикмалари мажмуи бўлиб, нобуд бўлган ўсимлик ва ҳайвон организмларининг биологик ҳамда биокимёвий ўзгариши натижасида ҳосил бўлган таркибидир. Мақолада гумус миқдорининг энг юқори даражада камайиши ўғитсиз-назорат вариантда кузатилганлиги, гумус миқдори 20 йилдан сўнг дастлабки миқдорга нисбатан 21,4%га ёки 11,4 т/га, 40 йилдан сўнг 30,9% ёки 16,46 т/га, 60 йилдан сўнг 35,7% ёки 19,05 т/га, 80 йилдан сўнг 49,3%га ёки 26,29 т/га, 96 йилдан сўнг эса 54,3%га ёки 29,17 т/га камайганлиги келтириб ўтилган. Минерал ўғитларнинг ҳар йили NPK 250:175:125 кг/га меъёри қўлланилган 2-вариантда йиллар бўйича тегишли равишда 12,2%-6,487 т/га; 17,3%-9,225 т/га; 18,9%-10,09 т/га; 31,8%-16,95 т/га; 36,9%-19,65 т/га, ҳар йили 30 т/га гўнг+25 кг/га Р2 О5 қўлланилган 1-вариантда 0,4%-0,335 т/га; 5,3%-3,683 т/га; 16,6%-11,40 т/га; 35,7%-24,44 т/га; 47,5%-32,58 т/га камайганлиги аниқланган. Тажрибада 96 йил давомида гумус камайишининг энг юқори кўрсаткичи назорат вариантида 54,3% га, ҳар йили 30 т/га гўнг+25 кг/га Р2 О5 қўлланилган 1-вариантда 47,5% га, ҳар йили NPK 250:175:125 кг/га меъёри қўлланилган 2-вариантда 36,9%га камайганлиги тўғрисида таҳлиллар келтирилган.

Русский

В статье приведены научный анализ данных по изменению содержания гумуса в течении 96 лет по результатам проведения опытов по теме: “Воспроизводительная способность почвы при бессменном посеве хлопчатника и в севообороте” которая считается единственной в Центральной Азий и одним из самых длительных опытов в мире с 1926 года, в научно-исследовательском институте селекции, семеноводства и агротехнологии выращивания хлопка. Гумус по сравнению с почвой, как правило по цвету, является темноватым комплексом органических соединений, образованных в результате биологических и биохимических изменений в растительных и животных организмах. В статье приведены результаты анализов, по определению содержания гумуса, из которых видно, что уменьшение гумуса в большей степени отмечено в контрольном варианте без внесения удобрений, где количество гумуса снизилось через 20 лет, по сравнению с исходным показателем на 21,4% или 11,4 т\га, через 40 лет снижение составило 30,9% или 16,46 т\га, через 60 лет- 35,7% или 19,05 т\га, через 80 лет на 49,9% или на 26,29 т\га и через 96 лет на 54,3% или 29,17 т\га. Определения по снижению содержания гумуса в варианте 2, где ежегодно вносились NPK 250:175:125 кг\га, соответственно составило: 12,2%-6,487 т\га; 17,3%-9,225 т\га; 18,9%-10,0 т\га; 31,8%-16,95 т\га; 36,9%-19,65 т\га; а при ежегодном внесении 30 т\га навоза + 25 кг\га P2 O5 в варианте 1; соответственно было: 0,4%-0,335 т\га; 5,3 %-3,683 т\га; 16,6%-11,40 т\га; 35,7%-22,44 т\га; 47,5%-32,58 т\га. В опыте в течение 96 лет высокий показатель снижения содержания гумуса в почвах было отмечено в контрольном варианте-54,3%, а в варианте при внесении 30 т\га навоза + 25 кг\га P2 O5 47,5%, в варианте при ежегодном внесении NPK 250:175:125 кг\га количество гумуса уменьшилось на 36,9%.

English

This article is on one of the only long-term scientific experiments in Central Asia, which has been conducted for 96 years since 1926 at the Cotton Breeding, Seed production and Agritechnologies Research Institute in Qibray district of Tashkent region. In this article analytical-scientific data on changes of humus content during the 96 years of experiment in Variant 1 monoculture, 30 t/ha manure + 30 kg / ha phosphorus per year, Variant 2 monoculture, NPK 250:175:125 kg/ha per year and Variant 3 monoculture, absolute fertilizerless and in control variants is given. Humus is a relatively stable, usually dark, complex of organic compounds in the soil, formed as a result of biological and biochemical changes in extinct plant and animal organisms. The article shows that the maximum decrease in humus content was observed in the fertilizerles-control variant, and decrease of the amount of humus after 20 years was 21.4% or 11.4 t / ha compared to the initial amount, after 40 years it was 30.9% or 16.46 t / ha, after 60 years 35.7% or 19.05 t / ha, after 80 years 49.3% or 26.29 t / ha, and 54.3% or 29.17 t / ha after 96 years. This indicators were respectively 12.2% -6,487 t / ha, 17.3% -9,225 t / ha; 18.9% -10.09 t / ha; 31.8% -16.95 t / ha; 36.9% -19.65 t / ha in 2-variant which NPK 250:175:125 kg / ha, applied annually. In 1-variant which 30 t / ha manure applied per year + 25 kg / ha Р2 О5 indicators were 0.4% -0.335 t / ha; 5.3% -3,683 t / ha; 16.6% -11.40 t / ha; 35.7% -24.44 t / ha; 47.5% -32.58 t / ha. In the experiment, the highest rate of humus reduction for 96 years was 54.3% in the control variant, in variant 1 which 30 t / ha of manure + 25 kg / ha Р2 О5 applied per year - 47.5%, in 2-variant which NPK 250:175:125 kg /ha applied per year - . 36.9%.

Name of reference
1 Доспехов Б.А. Методика полевого опыта. М.:Колос, 1979. – 415 с.
2 Мазиров М.А., Арефьева В.А. Краткий обзор результатов научных исследований в мировых длительных полевых опытах. Теоритические и технологические основы воспроизводства плодородия почвы урожайность сельскохозяйственных культур. /Материалы Международной научно-практической конференции. Российский государственный аграрный университет МСХА имени К.А.Тимирязева. М., 2012, стр.22-31.
3 Мазиров М.А. Длительный полевой опыт РГАУ-МСХА: сущность и этапы развития. /Сб. докладов. М.: РГАУ-МСХА имени К.А. Тимирязева, 2010. С.153-160
4 Турсунходжаев З.С., Сорокин М.А., Торопкина А.Л. Производительная способность серозёмов в севообороте и при монокультуре хлопчптника. Ташкент, 1977, -95 с.
5 Турсунходжаев З.С., Болкунов А. Научный основы хлопковых севооборотов. Ташкент, «Мехнат», 1987. -149 с.
6 Халиков Б.М. Влияние бессменного посева хлопчатника на плодородие почвы. Научно-практический журнал АГРО ХХI, М., №1-3, 2006, С.18-19
7 Халиков Б.М., Намозов Ф.Б. Алмашлаб экишнинг илмий асослари. Тошкент, “Ноширлик ёғдуси” 2016. – 222 б.
8 Халиков Б.М., Бозоров Х.М., Негматова С.Т. Кузги буғдой-ғўза алмашлаб экиш тизимларида янги оралиқ экинларнинг дала унувчанлиги. //Пахтачилик ва дончилик илмий оммабоп журнал. 2021, №1-сон (1), 85-90 б.
9 Холиқов Б.М., Намозов Ф.Б., Негматова С.Т., Бозоров Х.М., Якубов Ф., Расулова Ф., Тоғаев С.М., Холиқов А.Т. Республикада тупроқ унумдорлигини сақлаш ва оширишда қишлоқ хўжалиги экинларини алмашлаб экиш бўйича тавсиялар. Тавсия. Тошкент, “Munis design group” нашриёти, 2019. – 13-19-б.
10 Khalikov B.M., Negmatova S.T., Akhmedov SH.E., Nizomov P.A. Scientific basis of crop rotation. MonographIndia. Novateur Publication, India 2021, 220 – pages, Website: www.novateurpublication.com
Waiting