126

 Мақолада Марказий Осиёда фаолият олиб борган қаландарийлик тариқати ҳақида ёзилган. 
Унда ўлкадаги жадидларнинг мазкур тариқатга муносабати ва у  ҳақда билдирган фикрлари баён этилган. 
Мақола  қаландарларнинг  жамиятда  тутган  ўрни  ва  аҳамиятини  ёритишга  хизмат  қилади.  Муаллиф 
маҳаллий  олимлар  ва  дин  аҳлларининг  ушбу  тариқатга  муносабатини  очиб  беришга  ҳаракат  қилган. 
Натижада ўлкадаги тариқатларнинг фаолияти ҳақида керакли маълумотлар жамланган.
Қаландарийлик X I  асрда  маломатийлик  ҳаракати  негизида  вужудга  келган  бўлиб,  дастлаб  шариат 
нормалари доирасида фаолият олиб боргани, бироқундаги тартиб-қоидаларнинг сирлилиги ва мураккаблиги 
сабабли  оммалашмай  қолгани,  натижада  қаландарийликнинг  асл  моҳияти  фақат  “маломат”,  “ихлос”, 
“фақр ” мақомларидагина сақланиб қолгани очиб берилган.
Марказий  Осиёда  қаландарийликнинг  юзага  келишига  асосий  омил  ҳаракат  мақсадининг  шариат  ва 
тасаввуф вакиллари орасида тарқалиб бораётган  “риё”  (Х}._У)нинг олдини олиш ва нафсни ислоҳ қилишга 
қаратилганлиги ҳамда ушбу иллатларнинг муолажасида  “сидқ (тўгрилик)  ва  “ихлос” (холислик) гояларига 
кенг таянгани исботланган.  Ўрта асрларда қаландарийлик ҳақидаги танқидий қарашларнинг шаклланишига 
Эрон тариқатларига хос бўлган  “ваҳдат ал-вужуд” (Яратувчи ва яралмишнинг бирлиги),  “ҳулул”,  (Илоҳнинг 
махлуқ  танасига ўтиши)  “таносух”  (руҳнинг  кўчиб  юриши)  ғояларининг  сингиб  қолиши  сабаб  бўлгани 
асослаб берилган.
Х1Х-ХХ  асрларнинг  биринчи  чорагига  келиб  Туркистон  ўлкасининг  иқтисодий-ижтимоий  таназзули 
натижасида оддий аҳолининг қаландархоналардан бошпана ва беғараз егулик топиш имконияти мавжудлиги 
учун қаландарлар сафи кўпайиб,  қаландархоналар сони 100 га етгани очиб берилган.

  • Web Address
  • DOI 10.47980/MOTURIDIY/2022-2/7
  • Date of creation in the UzSCI system30-10-2022
  • Read count126
  • Date of publication29-10-2022
  • Main LanguageO'zbek
  • Pages8
Ўзбек

 Мақолада Марказий Осиёда фаолият олиб борган қаландарийлик тариқати ҳақида ёзилган. 
Унда ўлкадаги жадидларнинг мазкур тариқатга муносабати ва у  ҳақда билдирган фикрлари баён этилган. 
Мақола  қаландарларнинг  жамиятда  тутган  ўрни  ва  аҳамиятини  ёритишга  хизмат  қилади.  Муаллиф 
маҳаллий  олимлар  ва  дин  аҳлларининг  ушбу  тариқатга  муносабатини  очиб  беришга  ҳаракат  қилган. 
Натижада ўлкадаги тариқатларнинг фаолияти ҳақида керакли маълумотлар жамланган.
Қаландарийлик X I  асрда  маломатийлик  ҳаракати  негизида  вужудга  келган  бўлиб,  дастлаб  шариат 
нормалари доирасида фаолият олиб боргани, бироқундаги тартиб-қоидаларнинг сирлилиги ва мураккаблиги 
сабабли  оммалашмай  қолгани,  натижада  қаландарийликнинг  асл  моҳияти  фақат  “маломат”,  “ихлос”, 
“фақр ” мақомларидагина сақланиб қолгани очиб берилган.
Марказий  Осиёда  қаландарийликнинг  юзага  келишига  асосий  омил  ҳаракат  мақсадининг  шариат  ва 
тасаввуф вакиллари орасида тарқалиб бораётган  “риё”  (Х}._У)нинг олдини олиш ва нафсни ислоҳ қилишга 
қаратилганлиги ҳамда ушбу иллатларнинг муолажасида  “сидқ (тўгрилик)  ва  “ихлос” (холислик) гояларига 
кенг таянгани исботланган.  Ўрта асрларда қаландарийлик ҳақидаги танқидий қарашларнинг шаклланишига 
Эрон тариқатларига хос бўлган  “ваҳдат ал-вужуд” (Яратувчи ва яралмишнинг бирлиги),  “ҳулул”,  (Илоҳнинг 
махлуқ  танасига ўтиши)  “таносух”  (руҳнинг  кўчиб  юриши)  ғояларининг  сингиб  қолиши  сабаб  бўлгани 
асослаб берилган.
Х1Х-ХХ  асрларнинг  биринчи  чорагига  келиб  Туркистон  ўлкасининг  иқтисодий-ижтимоий  таназзули 
натижасида оддий аҳолининг қаландархоналардан бошпана ва беғараз егулик топиш имконияти мавжудлиги 
учун қаландарлар сафи кўпайиб,  қаландархоналар сони 100 га етгани очиб берилган.

Ўзбек

 Эта  статья  о  тарикате  каландаров,  действовавшем  в  Средней Азии. Автор  описмвает 
отношение  джадидов  странм  к  этому  тарикату  и  вмсказаннме  ими  мнения.  Эта  статья  призвана 
подчеркнуть роль  и  значение  каландаров  в  обцестве.  Автор  попмтался  показать  отношение  местнмх 
ученмх и  духовенства  к этому тарикату.  Раскрмв,  что,  возникший  в X I веке  в  исламском мире  тарикат 
каландария  на  базе  движения маламатия,  являляся тарикатом  соответствуюцим  шариату,  но  не  обрел 
популярность из-за свое закрмтости и сложности правил,  в итоге истинная суть каландаров сохранилась 
только на макамах  “маломат”,  “ихлас”,  “факр”.
Доказано,  что основнмм фактором возникновения тариката каландария в Центральной Азии являлось 
стремление  предотвратить  “лицемерие”  и  реформирование  «желаний»  распространяюцихся  среди 
представителей  шариата  и  суфизма,  а  при  исправлении  этих  недугов  опирались  на  идеи  «правотм»  и 
«беспристрастия». Обосновано, что, причиной  формирования критических взглядов о каландария в средних 
веках  стали  внедрение  идей  свойственнмх тарикатам  Ирана,  таких  как  “ваҳдат  ал-вужуд”  (Единство 
Творца и творимого),  “ҳулул” (Переход Всевмшнего в тело творимого),  “таносух” (переселение души).
В статьераскрмвается, что,к первой четвертиХ1Х-ХХвеков врезультате экономического и социального 
упадка  Туркестана и падения уровня жизни  населения,  остуствия  них возможности  найти  кров и пицу, 
количество каландаровувеличилось и число т.н  “каландархона” достигло 100.

Author name position Name of organisation
1 Tuychieva N.. O'qtuvchi Xalqaro Islom akademiyasi
Name of reference
1 1. Абдулла Қодирий. (1920). Тиланчилик ёхуд енгил касб// Иштирокиюн. 38-сон. 2. Абдулла Қодирий. (1994). Ўтган кунлар. Тошкент: Ғофур Ғулом нашриёти. 3. С.Абдулҳаким. (1914). Қаландарлар ёхуд танбаллар. Тошкент: Садойи Туркистон. №1. 4. Абдурауф Фитрат. (1991). Машраб // Ёш ленинчи. - Тошкент: №6. 5. В.В.Верешагин. (1867-68). От Оренбурга до Ташкента. Москва: 1 6. Т.Ғаниев. (2009). Кўнгил дуржи. Тошкент: Ғафур Ғулом нашриёти. 7. Абу Тоҳирхўжа Самарқандий. (2009). Самария. Тошкент: Янги аср авлоди. 8. Бегали Қосимов. (1992). Исмоилбек Гаспирали. Тошкент: Ғафур Ғулом номидаги нашриёт матбаа- бирлашмаси. 9. Исмоил Ғаспирали. (2008). Туркистон уламоси. (Ёқубжон Хўжамбердиев. “Соғуний”, - Тошкент: Шарқ нашриёти, 10. Султон Содиқов. (2004). Абдулла Қодирий / Тўпловчи ва нашрга тайёрловчи Хондамир Қодирий. - Тошкент: Абдулла Қодирий номидаги халқ мероси нашриёти. 11. А.Л.Троицкая. (1975). Каландарм и маддахи // Домусульманские верования и обрядм в Средней Азии. - М.: Наука. 12. Ўлкани ўрганиш дорулосори. (1823). Ҳужжат: № К.К.М. 5601 Д.
Waiting