143

Ислом динида мусулмонлар учун фарз амаллардан бири имконияти бўлганда Маккага бориб ҳаж қилишдир. 
Макка ва Мадинага ҳаж қилиш Ўрта Осиё мусулмонлари учун анча мураккаб бўлган, улар ўз вақтида ҳаж ибодати-ни амалга ошириш учун машаққатли йўлларни босиб ўтишларига тўғри келган. Ўрта Осиё мусулмонлари асрлар 
мобайнида оғир йўл машаққатларига қарамасдан ҳаж зиёратини амалга ошириб келганлар. ХIХ аср охирларида 
Ўрта Осиёнинг Россия империяси томонидан мустамлака қилиниши ўлка мусулмонларининг ҳаж зиёратига ҳам 
таъсир этмасдан қолмади. Империя ҳукумати учун Туркистон ўлкаси мусулмонларининг ҳаж зиёратини назорат 
қилиш нафақат сиёсий жиҳатдан, балки иқтисодий томондан ҳам муҳим аҳамият касб этар эди. 
ХIХ аср охири – ХХ аср бошларида Туркистон мусулмонлари ҳаж зиёратига бориш учун асосан, Эрон ҳудуди-дан ўтувчи қуруқлик йўли, Афғонистон, Ҳиндистон ва Ҳинд океани орқали ўтувчи жанубий ва Истанбул орқали 
ўтувчи шимолий йўллардан фойдаланишган. Мақолада ушбу йўлларнинг ҳолати, транспорт нархлари, гузаргоҳ 
шаҳарлардаги ҳожихоналар, такялар ва меҳмонхоналар фаолияти таҳлил қилинган. Шунингдек, мақолада Россия 
империясининг Туркистон мусулмонларининг ҳаж зиёрати борасида олиб борган сиёсати, амалга оширилган 
маъмурий, тиббий чора-тадбирлар архив маълумотлари ва ХIХ аср охири – ХХ аср бошлари Туркистон матбуоти 
асосида тадқиқ этилган. 

  • Web Address
  • DOI
  • Date of creation in the UzSCI system 14-04-2023
  • Read count 143
  • Date of publication 11-04-2023
  • Main LanguageO'zbek
  • Pages8
Ўзбек

Ислом динида мусулмонлар учун фарз амаллардан бири имконияти бўлганда Маккага бориб ҳаж қилишдир. 
Макка ва Мадинага ҳаж қилиш Ўрта Осиё мусулмонлари учун анча мураккаб бўлган, улар ўз вақтида ҳаж ибодати-ни амалга ошириш учун машаққатли йўлларни босиб ўтишларига тўғри келган. Ўрта Осиё мусулмонлари асрлар 
мобайнида оғир йўл машаққатларига қарамасдан ҳаж зиёратини амалга ошириб келганлар. ХIХ аср охирларида 
Ўрта Осиёнинг Россия империяси томонидан мустамлака қилиниши ўлка мусулмонларининг ҳаж зиёратига ҳам 
таъсир этмасдан қолмади. Империя ҳукумати учун Туркистон ўлкаси мусулмонларининг ҳаж зиёратини назорат 
қилиш нафақат сиёсий жиҳатдан, балки иқтисодий томондан ҳам муҳим аҳамият касб этар эди. 
ХIХ аср охири – ХХ аср бошларида Туркистон мусулмонлари ҳаж зиёратига бориш учун асосан, Эрон ҳудуди-дан ўтувчи қуруқлик йўли, Афғонистон, Ҳиндистон ва Ҳинд океани орқали ўтувчи жанубий ва Истанбул орқали 
ўтувчи шимолий йўллардан фойдаланишган. Мақолада ушбу йўлларнинг ҳолати, транспорт нархлари, гузаргоҳ 
шаҳарлардаги ҳожихоналар, такялар ва меҳмонхоналар фаолияти таҳлил қилинган. Шунингдек, мақолада Россия 
империясининг Туркистон мусулмонларининг ҳаж зиёрати борасида олиб борган сиёсати, амалга оширилган 
маъмурий, тиббий чора-тадбирлар архив маълумотлари ва ХIХ аср охири – ХХ аср бошлари Туркистон матбуоти 
асосида тадқиқ этилган. 

№ Author name position Name of organisation
1 JONIYEV M.. Basic doctoral candidate at the International Islamic Academy of Uzbekistan O'zbekiston xalqaro islom akademiyasi
№ Name of reference
1 1. Fatih Karimiy. Istanbul Mektupleri. – Istanbul, 2011. 2. ÖZCAN, A. Nadir Şah, DİA, XXXII. – İstanbul, 2006. 3. Öztürk S. Hicaz Demiryolu, tam metin adresi: http://www.akintarih.com/turktarihi/osmanli/ hicazdemiryolu.html 4. Tanman M.Baha. Tekkeler. İstanbul Ans. – İstanbul. 1994. 5. Nalivkin V.P. Tuzemsi ranshe i teper. – Tashkent, 1913. 6. Zokirjon Xolmuhammad o’g’li Furqat. Sayohat xotiralari. Turkiston viloyati gazeti. – Toshkent. 1892. №10. 7. Qori Rahmatulloh Vozeh. Savonehu-l-masolik va farosixu-l-mamolik. O’zR FA Sharqshunoslik instituti qo’lyozmasi. Asosiy fond, inv. № 2106. 8. Levin A.M., Palomnichestvo russkix musulman s sanitarnoy tochki zreniya. – SP. 1898. – 9. Mahmudxo’ja Behbudiy. Tanlangan asarlar, Sayohat xotiralari. – T.: Ma’naviyat, 1999. 10. Mirzo Olim Maxdum hoji. Dar bayoni rohi haj. O’zR FA Sharqshunoslik instituti qo’lyozmasi. Asosiy fond, inv. № 9373/III. 11. Nikolskiy M.E. Palomnichestvo musulman v Mekku: http://www.vostlit.info/Texts/Dokumenty/Arabien/XX/1900-1920/Nikolskij/ text1.phtml?id=5325 12. Palomnichestvo / Turkestanskiy kuryer. 1913. 13. Riza Gali. Hajilarga refiyk yaxud hajilarnin aldandiklarini beyan ve aldanmaencha yererge tugri tarik’. Elektro-tipografiya. Urnek. – Kazan. 1909. 14. Sibgatullina A. Kontakti tyurok-musulman Rossiyskoy i Osmanskoy imperiy na rubeje XIXXX vv. –M.: Istok. 2010. 15. Tosheva Sh. Markaziy Osiyo hojilari: yo’llar va taassurotlar // Sharqshunoslik. – Toshkent, 2009. №14. 16. Turkestanskiy vedomosti. – Tashkent, Kanselyariya Turkestanskogo general-gubernatora. 1870-1917. 17. O’zR MDA, 1-fond, 4-ro’yxat, 257-ish. 18. Hojilarga rahbar / Sadoi Farg’ona. – Farg’ona. 1914. №35. 19. Shadmanova S. Iz istorii palomnichestva sredneaziatskix musulman (kones XIX – nachalo XX vv.). Mir islama. Materiali mejdunarodnoy islamovedcheskoy nauchnoy konferensii. -M.: RGGU, 2009. 20. Shadmanova S. Markaziy Osiyo musulmonlarining Makkaga haj ziyorati tarixidan (XIX asr oxiri – XXI asr boshlari)// O’zbekiston tarixi. – Toshkent, 2011. – №1.
Waiting