585

Maqolada Abu Ali ibn Sino tabiiy-ilmiy va falsafiy qarashlari har tomonlama tahlil qilindi va ilmiy merosidagi 
o‘sha davr ijtimoiy munosabatlari o‘rganildi. Ibn Sinoning boy falsafiy sistemasini ifodalovchi asarlarida («Kitob ashshifo», «Kitob an-najot», «Donishnoma») mantiq, fizika, matematika, metafizik falsafiy bilimlar nuqtai nazaridan 
ilmiy jihatdan o‘rganildi. Abu Ali ibn Sinoning ilmiy merosini shartli ravishda 4 qismga, ya’ni falsafiy, tabiiy, adabiy va 
tibbiy sohalarga bo‘lish orqali olimning qarashlari yoritildi. Olimning qiziqish va e’tibori ko‘proq falsafa va tibbiyotga 
qaratilganiga e’tibor berilib, «Avitsenna» sifatida G‘arbda mashhur qilgan uning tibbiy merosi, xususan, «Tib 
qonunlari» bo‘lsada, «Shayxur-rais» nomi, eng avvalo, uning buyuk faylasufligiga ishora qiladi.
Abu Ali ibn Sinoning tabiiy-ilmiy va falsafiy qarashlari bilan bir qatorda diniy qarashlari ham o‘rganildi. Ibn Sino 
qarashlariga asosan Xudo abadiy, uning oqibati bo‘lmish materiya ham abadiydir. Uning o‘zi boshqa tayin jismlarning 
asosidir. Narsalarning moddiy asosi hech qachon yo‘qolmaydi. Materiyaning eng sodda bo‘linmas shakli 4 unsur: 
havo, olov, suv, tuproqdan iborat. Ularning turlicha o‘zaro birikuvi natijasida murakkab moddiy narsalar tashkil topadi. 
Murakkab narsalar shaklan o‘zgarishi mumkin, lekin ularning moddiy asosi bo‘lgan 4 unsur yo‘qolmaydi, abadiy 
saqlanadi. 
Shuningdek, Abu Ali ibn Sinoning geologiya, mineralogiya, kimyo fanlariga oid qarashlari va bugungi kundagi ilmiy 
ahamiyati qiyosiy tahlil qilindi.

  • Web Address
  • DOI
  • Date of creation in the UzSCI system 14-04-2023
  • Read count 585
  • Date of publication 11-04-2023
  • Main LanguageO'zbek
  • Pages8
Ўзбек

Maqolada Abu Ali ibn Sino tabiiy-ilmiy va falsafiy qarashlari har tomonlama tahlil qilindi va ilmiy merosidagi 
o‘sha davr ijtimoiy munosabatlari o‘rganildi. Ibn Sinoning boy falsafiy sistemasini ifodalovchi asarlarida («Kitob ashshifo», «Kitob an-najot», «Donishnoma») mantiq, fizika, matematika, metafizik falsafiy bilimlar nuqtai nazaridan 
ilmiy jihatdan o‘rganildi. Abu Ali ibn Sinoning ilmiy merosini shartli ravishda 4 qismga, ya’ni falsafiy, tabiiy, adabiy va 
tibbiy sohalarga bo‘lish orqali olimning qarashlari yoritildi. Olimning qiziqish va e’tibori ko‘proq falsafa va tibbiyotga 
qaratilganiga e’tibor berilib, «Avitsenna» sifatida G‘arbda mashhur qilgan uning tibbiy merosi, xususan, «Tib 
qonunlari» bo‘lsada, «Shayxur-rais» nomi, eng avvalo, uning buyuk faylasufligiga ishora qiladi.
Abu Ali ibn Sinoning tabiiy-ilmiy va falsafiy qarashlari bilan bir qatorda diniy qarashlari ham o‘rganildi. Ibn Sino 
qarashlariga asosan Xudo abadiy, uning oqibati bo‘lmish materiya ham abadiydir. Uning o‘zi boshqa tayin jismlarning 
asosidir. Narsalarning moddiy asosi hech qachon yo‘qolmaydi. Materiyaning eng sodda bo‘linmas shakli 4 unsur: 
havo, olov, suv, tuproqdan iborat. Ularning turlicha o‘zaro birikuvi natijasida murakkab moddiy narsalar tashkil topadi. 
Murakkab narsalar shaklan o‘zgarishi mumkin, lekin ularning moddiy asosi bo‘lgan 4 unsur yo‘qolmaydi, abadiy 
saqlanadi. 
Shuningdek, Abu Ali ibn Sinoning geologiya, mineralogiya, kimyo fanlariga oid qarashlari va bugungi kundagi ilmiy 
ahamiyati qiyosiy tahlil qilindi.

№ Author name position Name of organisation
1 MASHARIPOVA G.. Associate Professor, Candidate of Historical Sciences Tashkent Institute of Textile and Light Industry
№ Name of reference
1 ADABIYOTLAR RO‘YXATI: 1. Ilm-fan yutuqlari – taraqqiyotning muhim omili. O‘zbekiston Respublikasi Prezidenti Shav kat Mirziyoyevning 2016-yil 30-dekabr kuni mamlakatimizning yetakchi ilm-fan namoyandalari bilan uchrashuvidagi ma’ruzasi// Ma’rifat gazetasi, 2016-yil, 31-dekabr, № 104. 2. Axadova M.A. Fiziko-matematicheskie sochineniya Ibn Sini na tadjikskom yazыke. Avtoref.kand.dis.-Tashkent, 1965. 3. Axadova M.A. Traktat Abu Ali ibn Sinы «Merilo razuma». – V kn.: Iz istorii tochnыx nauk na srednevekovom Blijnem i Srednem vostoke. – Tashkent: Fan, 1972. 4. Ibn Sino. Tib qonunlari. 1-kitob/ Bosh red.: T.Z.Zohidov; Mas’ul muh.: A.A.Asqarov, V.N.Ternovskiy, U.I.Karimov. - T.: Fan, 1954. 5. Ibn Sino. Tib qonunlari. 2-kitob. Sodda dorilar haqida/ Bosh muh.: T.Z.Zohidov; Mas’ul red.: A.A.Asqarov, V. Q.Jumaev, U.I.Karimov. - T.: Fan, 1966. 6. Ibn Sino. Tib qonunlari. 4-kitob/ Mas’ul muh.: A.A.Asqarov, V.K.Jumaev, U.I.Karimov; Muh.: hay.: S.A.Azimjonova va boshqalar. - T.: Fan, 1960. 7. Ibn Sino. Tib qonunlari. 5-kitob/ Mas’ul muh.: A.A.Asqarov, V.K.Jumaev, U.I.Karimov – T.: Fan, 1961. 8. Abu Ali ibn Sino. Tib qonunlari. 3 jildlik saylanma/ H.Hikmatullaev U.Karimov hamkorlikda. - T.: Mehnat, 1992. 9. Ibn Sina. Matematicheskie glavы «Knigi znaniya» (Donishnoma). Dushanbe, «Irfon», 1967. 10. Ibn Sino. Traktat o razdelenii sushestvuyushix veshey. – T.: Sharq, 1983. 11. Ibn Sina. Kniga isseleniya. – T.: Fan, 1967. 12. Ibn Sino. Donishnoma. – T.: Fan, 1976 13. Ibn Sina. Kanon vrachebnoy nauki. Kn. 1. – T.: Fan.1996. 14. Ibn Sina. Kniga spaseniya. – T.: SHark, 1986. 15. Ibn Sino. Izbrannыe filosofskie proizvedeniya.– M.: Nauka, 1980. 16. Matvievskaya G.P. Iz istorii izucheniya fizikomatematicheskogo naslediya Ibn Sinы / Matematika i astronomiya v trudax Ibn Sinы, ego sovremennikov i posledovateley. – T. 1981. 17. Muxammadiev X.M. Planimetricheskaya chast «Kitob ash-SHifo». Uchenыe zapiski Leninabadskogo gos.pedin-ta.Vыp.XV. Dushanbe, 1962. 18. Tllashev X., Ramazanova S.A. Traktatы Abu Nasra ibn Iraka ob asolyabii / Matematika i astronomiya v trudax uchenыx srednevekovogo Vostoka . Tashkent, “Fan”, 1977. 19. SHaripova M.S. Matematicheskie glavi «Kniga isseleniya». Ibn Sini. Avtoref.kand.dis. Dushanbe, 1967. 20. Brokelmann C. Geschichte der Arabischen Literatur. Bd. I, Weimar, 1898. 21. Montucla J.E. Histoire des mathematiques, t.1, Paris, 1758; 1802. 22. Suter H. Mathematiker und Astronomen der Arabern und ihre Werke. Abhandl. zur Gesch. d. mathem. Wiss. - H.X. 1900.
Waiting