Мақолада ўзбек драматургияси персонажлари нутқида диний тушунчаларни ифодаловчи сўзларнинг ўринли қўлланилиши, уларнинг ўз ўрни ва услубий вазифалари ҳақида фикр юритилган. Мақолада ҳикматли сўзларнинг персонажлар нутқида жуда катта услубий маъно англатиш воситаси эканлиги, сўз санъати қимматини оширишдаги аҳамияти, персонажлар тилини индивидуаллаштириш, унинг образли ва таъсирчан, ўқувчи эсида қоладиган даражада ифодаларга бойлигини таъминлашга хизмат қилиши тадқиқ этилган. Тарихий-диний сўзлар персонажлар нутқида шунчаки уларнинг тилда мавжудлиги учун қўлланилмайди. Уларни қўллашда маълум услубий мақсадлар кўзда тутилади. Уларни қўллашни нутқий вазиятнинг ўзи тақозо этади. Улар воқеалар жараёни ва сўзловчининг кайфияти, уларнинг воқеликка муносабати ва ўзаро муносабатларига боғланган бўлади. Энг муҳими, тарихийлик назарда тутилган бўлади. Диний тушунча ифодаловчи сўзларнинг нутқдаги антонимлик ҳолатлари ҳам муҳим услубий маънолар ташийди. Улар ҳоҳ ўз маъносида, ҳоҳ кўчма маънода бўлсин, нутқий матнга маълум мақсадлар билан олиб кирилади ва улар сўзловчи фикрини тингловчига мантиқан асосли етказишга хизмат қилади, шу билан бирга, унинг руҳий ўзгаришларини ҳам қўшиб ифодалаши мумкин. Диний тушунчалар билан боғлиқ антоним сўзлар ҳам персонаж нутқининг таъсирчан воситаларидан ҳисобланади.
Мақолада ўзбек драматургияси персонажлари нутқида диний тушунчаларни ифодаловчи сўзларнинг ўринли қўлланилиши, уларнинг ўз ўрни ва услубий вазифалари ҳақида фикр юритилган. Мақолада ҳикматли сўзларнинг персонажлар нутқида жуда катта услубий маъно англатиш воситаси эканлиги, сўз санъати қимматини оширишдаги аҳамияти, персонажлар тилини индивидуаллаштириш, унинг образли ва таъсирчан, ўқувчи эсида қоладиган даражада ифодаларга бойлигини таъминлашга хизмат қилиши тадқиқ этилган. Тарихий-диний сўзлар персонажлар нутқида шунчаки уларнинг тилда мавжудлиги учун қўлланилмайди. Уларни қўллашда маълум услубий мақсадлар кўзда тутилади. Уларни қўллашни нутқий вазиятнинг ўзи тақозо этади. Улар воқеалар жараёни ва сўзловчининг кайфияти, уларнинг воқеликка муносабати ва ўзаро муносабатларига боғланган бўлади. Энг муҳими, тарихийлик назарда тутилган бўлади. Диний тушунча ифодаловчи сўзларнинг нутқдаги антонимлик ҳолатлари ҳам муҳим услубий маънолар ташийди. Улар ҳоҳ ўз маъносида, ҳоҳ кўчма маънода бўлсин, нутқий матнга маълум мақсадлар билан олиб кирилади ва улар сўзловчи фикрини тингловчига мантиқан асосли етказишга хизмат қилади, шу билан бирга, унинг руҳий ўзгаришларини ҳам қўшиб ифодалаши мумкин. Диний тушунчалар билан боғлиқ антоним сўзлар ҳам персонаж нутқининг таъсирчан воситаларидан ҳисобланади.
| № | Author name | position | Name of organisation |
|---|---|---|---|
| 1 | Sobirov Q.. | independent researcher | Urganch State University |
| № | Name of reference |
|---|---|
| 1 | . Rahmatullayev Sh. v.b. Oʻzbek tilida antonimlarning izohli lugʻati. –Т.: Oʻqituvchi, 1980. 2. Rahmatullayev Sh. Oʻzbek tilining izohli frazeologik lugʻati. –Т.: Oʻqituvchi, 1978. 3. Shayxzoda. Asarlar. I tom. –Т.: Gʻ.Gʻulom nomidagi Adabiyot va san’at nashriyoti, 1969. 4. Shayxzoda. Asarlar. III tom. –Т.: Gʻ.Gʻulom nomidagi Adabiyot va san’at nashriyoti, 1972. 5. Qahhor A. Asarlar. IV tom. –Т.: Gʻ.Gʻulom nomidagi Adabiyot va san’at nashriyoti, 1988. 6. Niyoziy H.H. Mukammal asarlar toʻplami. II tom. –Т.: Fan, 1980. 7. Ismailov U. Tanlangan asarlar. –Т.: Gʻ.Gʻulom nomidagi Adabiyot va san’at nashriyoti, 1975. 8. Olimjon H. Tanlangan asarlar. II tom. –Т.: Oʻzdavbadiiynashr, 1958. 9. Navoiy asarlari lugʻati.—Т.: Gʻ.Gʻulom nomidagi Adabiyot va san’at nashriyoti, 1972. 10. Yashin K. Pesalar. —Т.: Oʻzdavnashr, 1951. 11. Oʻzbek adabiyoti. III tom. —Т.: Oʻzdavnashr, 1959. 12. Oʻzbek xalq maqollari. –Т.: Gʻ.Gʻulom nomidagi Adabiyot va san’at nashriyoti, 1978. 13. Abdurahmanov M. Oʻzbekcha-ruscha aforizmlar lugʻati. –Т.: Oʻqituvchi, 1976. 14. Yariyev B. Yazik poeziy M.Shayxzodi.: avtoref. rand. diss. —Т.: 1979. 15. Yoriyev B. Badiiy asar tilini oʻrganish. —Termiz: TerDU, 1999. 16. Qoʻngʻurov R. v.b. Nutq madaniyati asoslari. I qism. — Самарқанд.: SamDU, 1985. 17. Qoʻngʻurov R. «Kechirilmas gunohlar» pesasining tili haqida mulohazalar. —Samarqand: SamDU asarlari, yangi seriya, 77-son, - 1958. 18. Qoʻngʻurov R. Abdulla Qahhor «Shohi sozana» asarining leksik va stilistik xususiyatlari. –Samarqand: SamDU asarlari, yangi seriya, 1-son, -1958. 19. Qilichev E. Badiiy tasvirning leksik vositalari. –Т.: Fan, 1982. 20. Shoabdurahmanov Sh. v.b. Hozirgi oʻzbek adabiy tili. I qism. — Т.: Oʻqituvchi, 1980. 21. Shomaqsudov A. v.b. Oʻzbek tili stilistikasi. —Т.: Oʻqituvchi, 1983. 22. Tilshunoslik masalalari (toʻplam). —Т.: Fan, 1978. 23. Qodiriy A. Kichik asarlar. –Т.: Gʻ.Gʻulom nomidagi Adabiyot va san’at nashriyoti, 1969. -214 б. |