Ушбу мақола Туркистон ёшларининг хорижда таълим олиш тарихини ёритишдаги мактубларнинг манба сифатидаги ўрни ва аҳамиятига бағишланган. Ёшлар узоқ ўтмишдан бери хорижда таҳсил олиш, ислом оламининг олий ўқув юртлари, дунёнинг йирик шаҳарларида таълим олишга интилиб яшаганлар. Бу жараён XIX аср охири XX асрнинг 20йилларигача бўлган даврда Туркистонда ҳам давом этди. Ёшлар Туркистонни ривожланган мамлакатлар даражасига кўтаришга, Европа илмфан тараққиёти ва техникасининг ривожланишига таъсир кўрсатган дунёвий фанларни ўзлаштириш ва уларни ўрганишга катта эътибор қаратдилар. Мамлакатда таълим, маданият, санъат, саноат ва қишлоқ хўжалиги соҳаларини ривожлантириш учун керакли кадрлар тайёрлаш заруратида маҳаллий маърифатпарвар зиёлилар ва илмга ҳайриҳох кишилар катта хизмат кўрсатдилар. Бу даврда Туркистон ёшларининг кўпчилиги Россия, Татаристон, Озарбайжон, Туркия ва Германия каби мамлакатларнинг марказий шаҳарларида ўқидилар. Муаллиф архив ҳужжатларини ўрганиб чиқиб, талабаларнинг ижтимоийиқтисодий ҳаёти ва таълим олиш жараёнини кўрсатишга ҳаракат қилди. Шунингдек, хорижда таълим олган талабалар фаолияти кўриб чиқилди. Мақолада хорижда ўқиган Туркистон ёшларининг айрим мактублари таҳлил қилинди. Ишнинг янгилиги ушбу ҳужжатлар орқали талабалар ҳаётининг турли томонларини очиб беришга ҳаракат қилинди.
Ушбу мақола Туркистон ёшларининг хорижда таълим олиш тарихини ёритишдаги мактубларнинг манба сифатидаги ўрни ва аҳамиятига бағишланган. Ёшлар узоқ ўтмишдан бери хорижда таҳсил олиш, ислом оламининг олий ўқув юртлари, дунёнинг йирик шаҳарларида таълим олишга интилиб яшаганлар. Бу жараён XIX аср охири XX асрнинг 20йилларигача бўлган даврда Туркистонда ҳам давом этди. Ёшлар Туркистонни ривожланган мамлакатлар даражасига кўтаришга, Европа илмфан тараққиёти ва техникасининг ривожланишига таъсир кўрсатган дунёвий фанларни ўзлаштириш ва уларни ўрганишга катта эътибор қаратдилар. Мамлакатда таълим, маданият, санъат, саноат ва қишлоқ хўжалиги соҳаларини ривожлантириш учун керакли кадрлар тайёрлаш заруратида маҳаллий маърифатпарвар зиёлилар ва илмга ҳайриҳох кишилар катта хизмат кўрсатдилар. Бу даврда Туркистон ёшларининг кўпчилиги Россия, Татаристон, Озарбайжон, Туркия ва Германия каби мамлакатларнинг марказий шаҳарларида ўқидилар. Муаллиф архив ҳужжатларини ўрганиб чиқиб, талабаларнинг ижтимоийиқтисодий ҳаёти ва таълим олиш жараёнини кўрсатишга ҳаракат қилди. Шунингдек, хорижда таълим олган талабалар фаолияти кўриб чиқилди. Мақолада хорижда ўқиган Туркистон ёшларининг айрим мактублари таҳлил қилинди. Ишнинг янгилиги ушбу ҳужжатлар орқали талабалар ҳаётининг турли томонларини очиб беришга ҳаракат қилинди.
| № | Author name | position | Name of organisation |
|---|---|---|---|
| 1 | Yuldashev A.. | PhD student. | O'zbekiston Respublikasi fanlar akademiyasi tarix instituti |
| № | Name of reference |
|---|---|
| 1 | 1. Abdulhamid Sulaymon. Istiqbol uchun kurash // Qizil bayroq.1922. 2 sentabr. 2. Birov. O‘zgalar ta’siriga berilmasa edi // Zarafshon. 1923 yil 10 iyun. Maqolada chet mamlakatlarda o‘qib Turkistonga qaytgan yoshlarning tili va tashqi ko‘rinishidagi o‘zgarishlar tanqid ostiga olingan. 3. Qarang: Abdulla S. Asarlar 4 jildlik. 3jild. Mavlono Muqimiy. –Toshkent. 1978. 128135betlar. 4. Zarifov H. Mahammad Amin Muqumiy. Hayoti va ijodiga oid materiallar. – Toshkent., 1955. 28–29betlar. 5. Brusadan maktub. // Sadoyi Turkiston. 1914 yil 30 may. 6. Qosimov B. Millliy uyg‘onish: jasorat, ma’rifat, fidoyilik. –T., Mahnaviyat, 2002. 383bet. 7. Agzamxo‘jaev S. Brlashmoq maslagidagi toliblar // Yosh kuch. 1991. 5son, 5bet. 8. Muxtaram yoshlarga murojat // El bayrog‘i. 1918 yil 23 yanvar. 9. Tashakkurnoma. // Ulug‘ Turkiston 1917 yil 4 noyabr. 10. G‘ozi Yunus. Xayrlik o‘ltirish. // Turkiston. 1923yil 11 fevral.; Abdulhamid Sulaymon. Istiqbol uchun kurash // Kizil bayrok.1922 yil 2 sentabr.; A. S. Chetdagi talabalarimizga yordam // Turkiston. 1922 yil 26 noyabr. 11. Germaniyadan xat. // Qizil bayroq. 1922 yil, 29 iyul. 12. Eson Tursun. Rusiya muhojirot siyosatina bir qush boqishi. // Yosh Turkiston. 1934 yil aprel. 12–13betlar. 13. Germaniyadan xat. II. Ovrupo va biz // Qizil baroq. 1922 yil 1 avgust. 14. Germaniyadan xat. III. Germaniyada o‘qish va o‘qitish // Qizil bayroq. 1922 yil, 4 avgust. 15. O‘z MA. 25fond, 1ro‘yxat, 529ish, 213, 214, 216varaqlar. 16. O‘z MA. 25fond, 1ro‘yxat, 529ish, 214varaq. 17. Turdiev SH. XX asr boshlarida Germaniyada o‘qigan turkistonlik talabalar. Ma’rifat qaldirg‘ochlari 1989. htt’://n.ziyouz.com/matbuotuz/qaytaqurishdavrimatbuoti/sheraliturdiyevmarifatqaldirgochlari – 1989 18. O‘z MA. 25fond, 1ro‘yxat, 529ish, 197varaq. 19. Turdiev SH. Ular Germaniyada o‘qigan edilar. Toshkent–2006. 89–90betlar. 20. Germaniyadan xatlar: Umidlik bir o‘quvchimizning yurak ezarlik holi. // Turkiston. 1924 yil 19 aprel. Maqolada Germaniyada Til institutida o‘quvchi Ibrohim Orifhonov tahminotsiz qolib Turkiston hukumatidan yorda so‘rab yozgan maktubi bosilgan., “Ko‘mak” jurnali. // Turkiston. – 1924 yil 1 iyun. E’lon ko‘rinishida bo‘lib, Germaniyada o‘quvchi talabalar tomonidan chiqarilgan “Ko‘mak” jurnali haqida ma’lumot berilgan. |