306

XIX аср охири XX аср бошларида Туркистонда шаклланган таълим фалсафаси бу жадид маърифатпарварларининг миллий педагогик фаолият ва таълим асослари, унинг мақсадлари ва идеаллари, педагогик билимлар методологияси, янги рус тузем мактаблари тизимини яратиш усулларини таҳлил қилувчи тадқиқот соҳаси сифатида талқин қилинади. Шу боисдан ҳам таълим фалсафаси бу даврдаги ижтимоий-институционал шаклга эга бўлган соҳа сифатида жадидларнинг таълим дастурининг мақсади ва вазифалари, тамойилларини ўзида акс эттирган десак хато қилмаган бўламиз. Бизга маълумки, жадид маърифатпарварлиги шаклланган даврда дастлаб АҚШ кейинчалик эса Европада таълим фалсафаси бўйича махсус тадқиқотлар амалга оширилган. Бироқ, ундан анча олдин ҳам таълим фалсафаси бўйича Платон, Аристотел, Ян Амос Коменский, Локк, Гербарт каби файласуф олимлар томонидан алоҳида фалсафий тизим яратилган. Жадидлар учун ислом дини жаҳолатдан қутулиш йўли, маънавий баркамолликка эришиш воситаси ҳисобланган. Туркистонда келажакда умуминсоний ғояларга таянган, парламентаризм асосида бошқариладиган дунёвий давлат қуриш асосий мақсад қилиб қўйилган. Хусусан, буни миллий-ҳудудий автономия бўлган «Туркистон мухторияти» тузишга бўлган сиёсий ҳаракатлар жараёнида кўришимиз мумкин. Мақолада жадидчилик ҳаракатининг таълимга доир қирралари тадқиқ қилинган. Жадид маърифатпарварлари ғоясининг Туркия, татар ва озарбойжон фикрий дунёсига эргашиш орқали Ғарбий Европа маърифатчилигидан ҳам хабардор бўлишга интилиши масалалари таҳлил этилган. 

  • Web Address
  • DOI
  • Date of creation in the UzSCI system 12-05-2023
  • Read count 306
  • Date of publication 28-04-2023
  • Main LanguageO'zbek
  • Pages11
Ўзбек

XIX аср охири XX аср бошларида Туркистонда шаклланган таълим фалсафаси бу жадид маърифатпарварларининг миллий педагогик фаолият ва таълим асослари, унинг мақсадлари ва идеаллари, педагогик билимлар методологияси, янги рус тузем мактаблари тизимини яратиш усулларини таҳлил қилувчи тадқиқот соҳаси сифатида талқин қилинади. Шу боисдан ҳам таълим фалсафаси бу даврдаги ижтимоий-институционал шаклга эга бўлган соҳа сифатида жадидларнинг таълим дастурининг мақсади ва вазифалари, тамойилларини ўзида акс эттирган десак хато қилмаган бўламиз. Бизга маълумки, жадид маърифатпарварлиги шаклланган даврда дастлаб АҚШ кейинчалик эса Европада таълим фалсафаси бўйича махсус тадқиқотлар амалга оширилган. Бироқ, ундан анча олдин ҳам таълим фалсафаси бўйича Платон, Аристотел, Ян Амос Коменский, Локк, Гербарт каби файласуф олимлар томонидан алоҳида фалсафий тизим яратилган. Жадидлар учун ислом дини жаҳолатдан қутулиш йўли, маънавий баркамолликка эришиш воситаси ҳисобланган. Туркистонда келажакда умуминсоний ғояларга таянган, парламентаризм асосида бошқариладиган дунёвий давлат қуриш асосий мақсад қилиб қўйилган. Хусусан, буни миллий-ҳудудий автономия бўлган «Туркистон мухторияти» тузишга бўлган сиёсий ҳаракатлар жараёнида кўришимиз мумкин. Мақолада жадидчилик ҳаракатининг таълимга доир қирралари тадқиқ қилинган. Жадид маърифатпарварлари ғоясининг Туркия, татар ва озарбойжон фикрий дунёсига эргашиш орқали Ғарбий Европа маърифатчилигидан ҳам хабардор бўлишга интилиши масалалари таҳлил этилган. 

№ Author name position Name of organisation
1 NAMAZOVA Y.. Department of Foundations of Philosophy and Spirituality. National university Uzbekistan
№ Name of reference
1 1. Аҳророва З. Жадид педагогика асослари. Тошкент, 2004. –Б.11. 2. Alidjanova, L. A. (2019). The value of the scientific approach in the study of religions and science. ISJ Theoretical & Applied Science, 12 (80), 508-512. Soi: http://s-o-i.org/1.1/TAS-12-80-96 Doi: https://dx.doi. org/10.15863/TAS.2019.12.80.96 3. Alidjanova, Lazizakhon Abbasovna (2020) “Questions of religion and society in the works of ibn Khaldun,” The Light of Islam: Vol. 2020 : Iss. 1 , Article 5. Available at: https://uzjournals.edu.uz/iiau/vol2020/iss1/5 4. Dono, K. (2020). Features of information exchange aspects in the information society. Ижтимоий фанлар, 2(3). 5. Заки Валидий. Бугунги туркийлар. Истанбул, 1981. Б. 579. 6. http://huquqburch.uz/uz/view/350 7. Абдулҳаким Нурбой Биз қандай миллатмиз? // Тафаккур. – Тошкент, 2005, 2-сон. – Б.10-17. 8. Абдурашидхонов М. Танланган асарлар/ Абдурашидхонов М. -Т.: “Маънавият”. 2003, 19 бет 9. Абдурашидхонов М. Танланган асарлар/ Абдурашидхонов М. -Т.: “Маънавият”. 2003, 141-142 бетлар 10. Қосимов Б.. Миллий уйғониш. -Т.: Маънавият, 2002. –Б.33. 11. Абдурашидхонов М. Танланган асарлар/ Абдурашидхонов М. -Т.: “Маънавият”. 2003, 19-бет 12. Абдурашидхонов М. Хотираларимдан(Жадидчилик тарихидан лавҳалар)/ Абдурашидхонов М. -Т.: “Шарқ”, 2001 6-бет. 13. Kalandarova, D. (2020). Features of aspects of information exchange. The Light of Islam, 2020(1), 210-214. 14. Маҳмудхўжа Беҳбудий Аъмолимиз ёинки муродимиз // Ойина. 1914. № 6-7. 15. Маҳмудхўжа Беҳбудий. Танланган асарлар.-Т.:Маънавият, 1999.- Б. 228. 16. Беҳбудий М. Эҳтиёжи миллат// Самарқанд. 1913 йил 12 июль. 17. Беҳбудий М. Икки эмас, тўрт тил лозим //Беҳбудий М. Танланган асарлар. Тошкент, 1997.150-152-бетлар. 18. Оллоёр. Рус лисонининг аҳамияти // Садои Туркистон. 1914 йил 17 май. 19. Воҳидова К.А. Исҳоққон Жунайдуллоҳ Хўжа ўғли Ибрат ва унинг тарихий илмий мероси: Тарих фан. ном. илмий даражасини олишучун ёзилган диссертация. Тошкент, 2002.44-бет. 20. Долимов У. Исҳоқхон Ибрат (Истиқлол фидойилари сериясидан). Тошкент, 1994.53-бет. 21. https://www.tadqiqot.uz/wp-content/uploads/2019/07/ tarix-2019-02/318-322.pdf 22. https://www.tadqiqot.uz/wp-content/uploads/2019/07/ tarix-2019-02/318-322.pdf. Беҳбудий М. Танланган асарлар // Тўпловчи, сўзбоши ва изоҳлар: Б.Қосимов. – 2-нашри, тузатилган ва тўлдирилган. – Тошкент: Маънавият, 1999. – 150 б. 23. Аҳмад Дониш. Наводир ул-вақое. «Фан», Т., 1964 йил. 274-бет. 24. https://www.tadqiqot.uz/wp-content/uploads/2019/07/ tarix-2019-02/318-322.pdf 25. https://www.tadqiqot.uz/wp-content/uploads/2019/07/ tarix-2019-02/318-322.pdf. Беҳбудий М. (1999) Танланган асарлар // Тўпловчи, сўзбоши ва изоҳлар: Б.Қосимов. – 2-нашри, тузатилган ва тўлдирилган. – Тошкент: Маънавият, 1999. – 150 б. Аҳмад Дониш. (1964) Наводир ул-вақое. «Фан», T., 1964 йил. 274-бет. 26. Ашурова Х.С. (2020) Самарқанд жадидларининг ижтимоий-сиёсий қарашлари (ХХ асрнинг биринчи чораги). Фалсафа фанлари боʼйича фалсафа доктори (PhD) диссертацияси автореферати. – Самарқанд 2020. –Б.13. 27. Ҳусанов Б. (2002) Шахс ва жамият муносабатларида гўзалликнинг намоён бўлиш хусусиятлари: Дисс... фал. фан. ном. – Тошкент: ЎзМУ, 2002. -92 б. 28. Маҳмудов Т., Зайниддинова З. Чўлпон – романтик шоир (1991) // Санъат. – Тошкент, 1991. -№10. – 4 б. 29. Қосимов Б. (2006) Исмоилбек Гаспирали. –Т.: Маънавият, 2006. -Б.26. 30. Қосимов Б. (2006) Исмоилбек Гаспирали. –Т.: Маънавият, 2006. -Б. 27 31. Қосимов Б. (2002) Миллий уйғониш жасорат маърифат фидойилик. -Т.: Маънавият, 2002. –Б. 162. 32. Беҳбудий М. (1994) Асарлар. 2-жилд. – Т.: Ғ.Ғулом номидаги Адабиёт ва санъат нашриёти, 1994. Б. 271272. 33. Абдулла Авлоний. (1998) Танланган асарлар. 2-жилд. –Т.: , 1998. –Б.185-186. 34. Баллер Э.А., Исмоилов Ф.Ю. (1978) Ворислик нима? – Тошкент: Ўзбекистон, 1978. – Б. 21. 35. Фалсафа энциклопедик луғат. – Тошкент: Ўз МЕ нашриёти, 2010. – Б. 179-180. 36. Хужаев, М. И. (2015). Некоторые особенности этических взглядов Ахмет-Заки Валидова. Credo new, (2-2), 3-3. 37. OʼzR. MDА, 47-f. 1-r. 1065-ish B.211.35. 38. Xujaev, M. I. EPRA International Journal of Research and Development (IJRD) Volume: 5 | Issue: 8 | August 2020 - Peer Reviewed Journal 2020 EPRA IJRD | Journal DOI: https://doi.org/10.36713/epra2016 | www.eprajournals.com |349 | BASHKIR TURKISH STUDIES. Volume: 5 | Issue: 8 | 2020 39. Sultonov, Asliddin (2019) “The new philosophical paradigm of cultural development,” The Light of Islam: Vol. 2019: Iss. 4 , Article 25. Available at: https:// uzjournals.edu.uz/iiau/vol2019/iss4/25 40. Sultonov A.F. (2016) Davlat hokimiyatida demokratik boshqaruv madaniyatining rivojlanish jarayonlari. – Toshkent: O’zbekiston. – 264 bet. 41. Sadulla Otamuratov, Asliddin Sultonov. (2020). Democratic paradoxes of civil processes and necessary of new national idea in Uzbekistan. International Journal of Advanced Science and Technology, 29(05), 1521 - 1526. Retrieved from http://sersc.org/journals/ index.php/IJAST/article/view/10072 42. Kakhharova, M. (2018). Question of Studying Personal Spiritual and Moral Development. Eastern European Scientific Journal, (6). 43. Qaxxarova, M., & Tuychieva, H. (2019). SPIRITUALMORAL ENVIRONMENT AND ITS BASIC INDICATORS. The Light of Islam, 2019(4), 24. 44. Qaxxarova, M., & Absattorov, B. M. (2020). EVOLUTION OF VIEWS ON ETHICS, ETHICAL CRITERIA AND ETHICAL STANDARDS. The Light of Islam, 2020(1), 110-115. 45. Исломов З. (2020) Маҳмудхўжа Беҳбудий миллий мустақиллик бунёдкори. Ислом тафаккури, 2020 йил №3. Б. 6-11. REFERENCES: 1. Аhrorova Z. (2004) Jadid pedagogika asoslari. Toshkent, 2004. –B.11. 2. Alidjanova, L. A. (2019). The value of the scientific approach in the study of religions and science. ISJ Theoretical & Applied Science, 12 (80), 508-512. Soi: http://s-o-i.org/1.1/TAS-12-80-96 Doi: https://dx.doi. org/10.15863/TAS.2019.12.80.96 3. Alidjanova, Lazizakhon Abbasovna (2020) “Questions of religion and society in the works of ibn Khaldun,” The Light of Islam: Vol. 2020 : Iss. 1 , Article 5. Available at: https://uzjournals.edu.uz/iiau/vol2020/iss1/5 4. Dono, K. (2020). Features of information exchange aspects in the information society. Ижтимоий фанлар, 2(3). 5. Zaki Validiy. (1981) Bugungi turkiylar. Istanbul, 1981. B. 579. 6. “Ehtiyoji millat”. (1913) “Samarqand” gazetasi, 1913 yil, №26-son 7. http://huquqburch.uz/uz/view/350 8. Аbdulhakim Nurboy. (2005) Biz qanday millatmiz? // Tafakkur. – Toshkent, 2005, 2-son. – B.10-17. 9. Аbdurashidxonov M. (2003) Tanlangan asarlar / Аbdurashidxonov M. -T.: “Maʼnaviyat”. 2003, 19 bet 10. Аbdurashidxonov M. (2003)Tanlangan asarlar / Аbdurashidxonov M. -T.: “Maʼnaviyat”. 2003, 141-142 betlar 11. Aripova, Zukhra (2020) The life and status of women in society during the mamluk period, The Light of Islam: Vol. 2020: Iss. 2, Article 3. Available at: https:// uzjournals.edu.uz/iiau/vol2020/iss2/3 12. Kalandarova, D. (2020). Features of aspects of information exchange. The Light of Islam, 2020(1), 210-214. 13. Qosimov B. Milliy uygʼonish. (2002) -T.: Maʼnaviyat, 2002. –B.33. 14. Аbdurashidxonov M. Tanlangan asarlar (2003) / Аbdurashidxonov M. -T.: “Maʼnaviyat”. 2003, 19-bet 15. Аbdurashidxonov M. (2001) Xotiralarimdan (Jadidchilik tarixidan lavhalar) / Аbdurashidxonov M. -T.: “Sharq”, 2001 6-bet. 16. Mahmudxoʼja Behbudiy. (1914) Аʼmolimiz yoinki murodimiz // Oyina. 1914. № 6-7. 17. Mahmudxoʼja Behbudiy. (1999) Tanlangan asarlar. -T.:Maʼnaviyat, 1999.- B. 228. 18. Behbudiy M. (1913) Ehtiyoji millat // Samarqand. 1913 yil 12 iyulь. 19. Behbudiy M. (1997) Ikki emas, toʼrt til lozim // Behbudiy M. Tanlangan asarlar. Toshkent, 1997.150-152-betlar. 20. Olloyor. (1914) Rus lisonining ahamiyati // Sadoi Turkiston. 1914 yil 17 may. 21. Voqidova K.А. (2002) Ishoqqon Junaydulloh Xoʼja oʼgʼli Ibrat va uning tarixiy ilmiy merosi: Tarix fan. nom. ilmiy darajasini olishuchun yozilgan dissertatsiya. Toshkent, 2002.44-bet. 22. Dolimov U. (1994) Ishoqxon Ibrat (Istiqlol fidoyilari seriyasidan). Toshkent, 1994.53-bet. 23. https://www.tadqiqot.uz/wp-content/uploads/2019/07/ tarix-2019-02/318-322.pdf 24. https://www.tadqiqot.uz/wp-content/uploads/2019/07/ tarix-2019-02/318-322.pdf. Behbudiy M. (1999) Tanlangan asarlar // Toʼplovchi, soʼzboshi va izohlar: B.Qosimov. – 2-nashri, tuzatilgan va toʼldirilgan. – Toshkent: Maʼnaviyat, 1999. – 150 b. 25. Аhmad Donish. (1964) Navodir ul-vaqoe. «Fan», T., 1964 yil. 274-bet. 26. Аshurova X.S. (2020)Samarqand jadidlarining ijtimoiysiyosiy qarashlari (XX asrning birinchi choragi). Falsafa fanlari boʼyicha falsafa doktori (PhD) dissertatsiyasi avtoreferati. – Samarqand 2020. –B.13. 27. Husanov B. E. (2002) Shaxs va jamiyat munosabatlarida goʼzallikning namoyon boʼlish xususiyatlari: Dis ... fal. fan. nom. – Toshkent: OʼzMU, 2002. -92 b. 28. Mahmudov T., Zayniddinova Z. Choʼlpon – romantik shoir (1991) // Sanʼat. – Toshkent, 1991. -№10. – 4 b. 29. Qosimov B. (2006) Ismoilbek Gaspirali. –T.: Maʼnaviyat, 2006. -B.26. 30. Qosimov B. (2006) Ismoilbek Gaspirali. –T.: Maʼnaviyat, 2006. -B. 27 31. Qosimov B. (2002) Milliy uygʼonish jasorat marifat fidoyilik. -T.: Maʼnaviyat, 2002. –B. 162. 32. Behbudiy M. (1994) Аsarlar. 2-jild. – T.: Gʼ.Gʼulom nomidagi Аdabiyot va sanʼat nashriyoti, 1994. B. 271272. 33. Аbdulla Аvloniy. (1998) Tanlangan asarlar. 2-jild. –T.: , 1998. –B.185-186. 34. Baller E.А., Ismoilov F.Yu. (1978) Vorislik nima? – Toshkent: Oʼzbekiston, 1978. – B. 21. 35. Falsafa entsiklopedik lugʼat. – Toshkent: Oʼz ME nashriyoti, 2010. – B. 179-180. 36. Xujaev, M. I. (2015). Nekotorыe osobennosti eticheskix vzglyadov Аxmet-Zaki Validova. Credo new, (2-2), 3-3. 37. OʼzR. MDА, 47-f. 1-r. 1065-ish B.211.35. 38. Xujaev, M. I. EPRA International Journal of Research and Development (IJRD) Volume: 5 | Issue: 8 | August 2020 - Peer Reviewed Journal 2020 EPRA IJRD | Journal DOI: https://doi.org/10.36713/epra2016 | www.eprajournals.com |349 | BASHKIR TURKISH STUDIES. Volume: 5 | Issue: 8 | 2020 39. Sultonov, Asliddin (2019) “The new philosophical paradigm of cultural development,” The Light of Islam: Vol. 2019: Iss. 4 , Article 25. Available at: https:// uzjournals.edu.uz/iiau/vol2019/iss4/25 40. Sultonov A.F. (2016) Davlat hokimiyatida demokratik boshqaruv madaniyatining rivojlanish jarayonlari. – Toshkent: O’zbekiston. – 264 bet. 41. Sadulla Otamuratov, Asliddin Sultonov. (2020). Democratic paradoxes of civil processes and necessary of new national idea in Uzbekistan. International Journal of Advanced Science and Technology, 29(05), 1521 - 1526. Retrieved from http://sersc.org/journals/ index.php/IJAST/article/view/10072 42. Kakhharova, M. (2018). Question of Studying Personal Spiritual and Moral Development. Eastern European Scientific Journal, (6). 43. Qaxxarova, M., & Tuychieva, H. (2019). SPIRITUALMORAL ENVIRONMENT AND ITS BASIC INDICATORS. The Light of Islam, 2019(4), 24. 44. Qaxxarova, M., & Absattorov, B. M. (2020). EVOLUTION OF VIEWS ON ETHICS, ETHICAL CRITERIA AND ETHICAL STANDARDS. The Light of Islam, 2020(1), 110-115. 45. Islomov Z. (2020) Mahmudxo'ja Behbudiy milliy mustaqillik bunyodkori. Islom tafakkuri, 2020 yil №3. B. 6-11.
Waiting