Мақоланинг асосий мақсади Туркистон ҳудудларида, жумладан, Бухоро, Самарқанд, Хива, Хоразм, Тошкентда мансабдорлар ва оддий халқ орасидаги турли қатлам вакиллари томонидан имзоланган масжид ва мадрасалар учун кўчмас мулк, пул миқдори, ерлар вақфномалари ҳужжатлари ҳақида маълумот беришдир. Маълумки, вақфлардан тушган даромаддан масжид ва мадрасалар таъмири, қайта тикланиши ва сақлаш, муаззин ва имомларга ойлик тўлаш, мадраса толибларига стипендия тўлаш учун сарфланган. Методлар: тадқиқотда тарихий, таққослаш ҳамда солиштирма таҳлил усулларидан фойдаланилган. XIX аср охири ва XX аср бошларида минглаб вақфномалар имзоланиб, ҳозирги кунда архивда сақланади. Ушбу вақфномаларни ўрганиш натижасида у ёки бу масжид ёки мадрасага қанча миқдорда вақф ажратилгани, ким томонидан ажрратилгани, қаерда ва ким томонидан имзолангани ҳақида батафсил маълумот олиш мумкин. Мақолада тарихий аҳамиятга молик турли ҳужжатларга асосан Ўрта Осиёда ислом тарқалиши билан бу ерларда вақфга ерлар, карвонсарой, дўкон, ҳаммом, тегирмон, жувозхона ва бошқа фойда келтирувчи кўчмас мулклар, пул ва китоблар тадқиқ этилган. Ислом тарқалган илк асрларда хозирги Наманган ҳудудида вақфга қишлоқ хўжалигининг ажралмас қисми бўлмиш қул, иш ҳайвони ва меҳнат қуроллари берилгани ва кейинчалик бу муомаладан чиқиб кетгани аниқланди. Фарғонада, умуман, Қўқон хонлигида, хонлар томонидан вақф ерларидан фойдани эмас, балки ер солиғи (хирож ва таноп)ни вақф қилгани таҳлил этилган. Мақолада исломий меъморий обидалар ва уларнинг вақф мулклари статистикаси, вақф хўжаликлари фаолиятининг умумий жиҳатлари, вақфга оид тарихий ҳужжатлар таҳлилига эътибор қаратилган. Халқимиз олийҳиммат, қўли очиқ, сахий бўлгани учун масжид ва мадрасаларнинг иншоотлари шу вақфлар ёрдамида бунёд этилгани тадқиқ ва таҳлил қилинган.
Мақоланинг асосий мақсади Туркистон ҳудудларида, жумладан, Бухоро, Самарқанд, Хива, Хоразм, Тошкентда мансабдорлар ва оддий халқ орасидаги турли қатлам вакиллари томонидан имзоланган масжид ва мадрасалар учун кўчмас мулк, пул миқдори, ерлар вақфномалари ҳужжатлари ҳақида маълумот беришдир. Маълумки, вақфлардан тушган даромаддан масжид ва мадрасалар таъмири, қайта тикланиши ва сақлаш, муаззин ва имомларга ойлик тўлаш, мадраса толибларига стипендия тўлаш учун сарфланган. Методлар: тадқиқотда тарихий, таққослаш ҳамда солиштирма таҳлил усулларидан фойдаланилган. XIX аср охири ва XX аср бошларида минглаб вақфномалар имзоланиб, ҳозирги кунда архивда сақланади. Ушбу вақфномаларни ўрганиш натижасида у ёки бу масжид ёки мадрасага қанча миқдорда вақф ажратилгани, ким томонидан ажрратилгани, қаерда ва ким томонидан имзолангани ҳақида батафсил маълумот олиш мумкин. Мақолада тарихий аҳамиятга молик турли ҳужжатларга асосан Ўрта Осиёда ислом тарқалиши билан бу ерларда вақфга ерлар, карвонсарой, дўкон, ҳаммом, тегирмон, жувозхона ва бошқа фойда келтирувчи кўчмас мулклар, пул ва китоблар тадқиқ этилган. Ислом тарқалган илк асрларда хозирги Наманган ҳудудида вақфга қишлоқ хўжалигининг ажралмас қисми бўлмиш қул, иш ҳайвони ва меҳнат қуроллари берилгани ва кейинчалик бу муомаладан чиқиб кетгани аниқланди. Фарғонада, умуман, Қўқон хонлигида, хонлар томонидан вақф ерларидан фойдани эмас, балки ер солиғи (хирож ва таноп)ни вақф қилгани таҳлил этилган. Мақолада исломий меъморий обидалар ва уларнинг вақф мулклари статистикаси, вақф хўжаликлари фаолиятининг умумий жиҳатлари, вақфга оид тарихий ҳужжатлар таҳлилига эътибор қаратилган. Халқимиз олийҳиммат, қўли очиқ, сахий бўлгани учун масжид ва мадрасаларнинг иншоотлари шу вақфлар ёрдамида бунёд этилгани тадқиқ ва таҳлил қилинган.
| № | Author name | position | Name of organisation |
|---|---|---|---|
| 1 | GAFUROVA I.. | PhD | O'zbekiston xalqaro islom akademiyasi |
| № | Name of reference |
|---|---|
| 1 | 1. Абдулазиз Мансур. (2004) Қуръони Карим маъноларининг таржима ва тафсири.– Тошкент, – Б. 33. 2. Bekmirzaev, I. (2014). Hanafi Legal Documents in Transoxiana. The Advanced Science Journal, 5, 55-58. 3. Bekmirzaev, I. (2020). Subject: qādī’s dīwān activities in islam (the 10th-13th centuries). The Light of Islam, 2020(2), 98-109. 4. Bekmirzaev, I. (2014). Model documents and collection of formulas tradition in the classic Sunni Islam. In (No. 22, pp. 120-126). Vedecko vydavatelske centrum Sociosfera-CZ sro. 5. Bekmirzaev, I. (2015). Особенности делопроизводства в учреждениях кази Маверауннахра.. Sociosfera, (2), 18-20. (In Russ.) 6. Бурхониддин Марғиноний. (1994) Ҳидоя. – Т.. 7. Ван ден Берг Л. В. Х. (1882) Основные начала мусульманского права, согласно учению имамов Абу Ханифы и Шафии. - СПб. – С. 92-93. 8. Ислом. Энциклопедия. (2017) – Т..: Ўзбекистон миллий энциклопедияси,– Б. 122. 9. Zubair A.M. (2012) The Classical Islamic Law of Waqf: A Concise Introduction // Arab Law Quarterly 26. – P. 130; 10. Ziynatullayev, Ziyodilla (2020) The social-political situation in Central Asia on the eve of the advent of Islam, The Light of Islam: Vol. 2020 : Iss. 2 , Article 21. Available at: https://uzjournals.edu.uz/iiau/vol2020/ iss2/21 11. Kuran T. (2001) The Provision of Public Goods under Islamic Law: Origins, Impact, and Limitations of the Waqf System // Law & Society Review, Vol. 35, No. 4 (2001). – P. 853. 12. Layish A. (2008) Waqfs of Awlād al-Nās in Aleppo in the Late Mamlūk Period as Reflected in a Family Archive // Journal of the Economic and Social History of the Orient, Vol. 51, No. 2. – P. 306-307; 13. Мухтасар (Шариат қонунларига қисқача шарҳ). – Т., 1994. 14. Мухамедов Н.А. (2014) Идеи толерантности и гуманизма в деятельности учёных суфиев оазиса Ташкент. THE CULTURE OF TOLERANCE IN THE CONTEXT OF GLOBALIZATION: METHODOLOGY OF RESEARCH, REALITY AND PROSPECT http:// sociosphera.com/ files/conference/2014/k-05_13_14. pdf#page=54-57 (in Russ). 15. Muhamedov N. (2015) Keffal Şaşî’nin Diplomatik Faaliyeti. Marmara Türkiyat Araştırmaları Dergisi 2 (2), 119-126. https://dergipark.org.tr/tr/download/ article-file/282071. 16. Matibaeva, Raziya (2019) “SACRALIZATION AND TRADITIONALIZATION OF PERSONALITY ABU KHANIFA IN MAVARANNAHR,” The Light of Islam: Vol. 2019 : Iss. 4 , Article 3. Available at: https://uzjournals.edu.uz/iiau/vol2019/ iss4/3 17. Mukhamedov N., Turambetov N. (2020) Memorial complex of the Sultan Uwais Baba – one of cult historical centers in Central Asia // ACADEMICIA : An International Multidisciplinary Research Journal (Double Blind Refereed & Reviewed International Journal) Vol. 10 Issue 6, June 2020 Impact Factor: SJIF 2020 = 7.13 http://www.saarj.com 18. НГА РУз. Ф. 2909. Оп.1., д.1. Записка о положении вакуфного дела в Туркестанском крае до и после его завоевания. – Ташкент: Типография штаба Туркестанского края. 1900. – С. 2. 19. Садриддин Айни. Воспоминания. Перевод с таджикского Анну Розенфельд. –M.-Л.: Академия наук СССР. – С. 216. 20. Reichmuth P. (2010) “Lost in the Revolution”: Bukharan waqf and Testimony Documents from the Early Soviet Period // Die Welt des Islam. 50. – P. 365. 21. Торнау. (1850) Изложение начала мусульманского законоведения СПб.: Тип. 2 Отд. собств. е.и.в. канцелярии, 1850. - 621 с.. – С. 314. 22. Toxtiev, Shuhrat Mr (2020) «Social and cultural life of the shiite communities of central asia in the XX-early XXI centuries,» The Light of Islam: Vol. 2020: Iss. 2, Article 12. Available at: https://uzjournals.edu.uz/iiau/ vol2020/iss2/12 23. Хидая: Комментарии мусульманского права. (1893) Перевод с английского. T. 1 / Пер. под ред.: Н.И. Гродеков. – Ташкент: Типо-лит. С.И.Лахтина. – 535 с. – С. 143. (in Russ.). 24. Fuzailova, Gavhar (2020) “Eastern thinkers on the pedagogical mastery” The Light of Islam: Vol. 2020 : Iss. 2 , Article 19. Available at: https://uzjournals.edu. uz/iiau/vol2020/iss2/19 25. Шайхова А. (1986) Документы об аренде вакуфных земель в Хивинском ханстве XIX – начала XX века // Общественные науки в Узбекистане., 1986. №1. – С. 48. 26. Шайхова А. (2015) Правовая и фискальная динамика землевладения в Хорезме (XIX - начало XX в.), Восток- ORIENS, 4 (2015): 32-46. 27. Sultonov, Asliddin (2019) “The new philosophical paradigm of cultural development,” The Light of Islam: Vol. 2019: Iss. 4, Article 25. Available at: https:// uzjournals.edu.uz/iiau/vol2019/iss4/25 28. Khatamov Tokhir Abdumutalovich. (2020) Public education in Uzbekistan history of formation and development. International Journal of Social Science And Human Research ISSN(print): 2644-0679, ISSN(online): 2644-0695 Volume 03 Issue 07 July 2020 Page: 72-75. http://ijsshr.in/v3i7/2.php 29. Qureshi M.A. (1990) Waqfs in India… A Study of Administrative and Legislative Control. – New Delhi, 1990. – P. 4. 30. Якубов Қ.Х. (2018) XIX асрнинг II ярми – XX аср бошида Хива хонлигида вақф институти (тарихий-манбашунослик таҳлили). Тарих фанлари бўйича фалсафа доктори (PhD) илмий даражасини олиш учун ёзилган диссертация. – Т. 31. Yovkochev, S. (2012). Role of traditions in the religious education in Uzbekistan. Himalayan and Central Asian Studies, 16(3/4), 24. 32. Yovkoshev, Sh. (2018). Islam in Uzbekistan: the history and modernity. The Light of Islam, 2018 (1), 2. 33. ЎзР МДА. Ф. I-126, 1-рўйхат, 1995-йиғма жилд, 1-7- ҳужжатлар. 34. ЎзР МДА. Ф I-323 Фонди, 1-йиғма жилд, 2-3, 28, 58, 69, 73, 1151, 1326, 1429-ҳужжатлар. |