180

 Мазкур мақолада билимлилик, илму-маърифатни инсоният ҳаётининг моҳияти сифатида эътироф этган мутафаккир Саъдуддин Тафтазонийнинг “Шарҳ ал-ақоид” асаридаги софистик тафаккурнинг ижтимоий-фалсафий ва мантиқий жиҳатлари таҳлил қилинган. Ислом фалсафаси тарихи контекстида пайдо бўлган турли ижтимоий-мантиқий мулоҳазаларнинг софистикага оид талқинлари илмий баён этилган. Мақолада келтирилган барча маълумотлар қиёсий-тарихий, мантиқий методлар асосида ёритилган ҳамда янги давр фалсафаси вакилларининг софистикага муносабати ва илмий ёндошувлари назарий жиҳатдан таҳлил қилинган.  Софистик тафаккурнинг илмий аҳамияти замон ва макон нуқтаи назаридан таҳлил қилинган ушбу тадқиқотда мазкур терминнинг минтақада пайдо бўлиши, унинг объектив ва субъектив сабаблари тарихий-фалсафий  жиҳатдан тадқиқ қилинган. Шунингдек, софистик қарашлар негизида юзага келган айрим ижтимоий-фалсафий масалаларга ислом фалсафасининг, хусусан, калом илмининг муносабати ҳақида онтологик нуқтаи назардан фикр юритилган. Софистиканинг макон ва замондаги ижтимоий аҳамияти ҳамда маиший ҳаётда юз берган муаммоларнинг илмий ечимлари фалсафий жиҳатдан таҳлил қилинган. Фалсафа фанининг араб минтақаларга кириб бориш сабаблари, омиллари ҳамда мазкур жараёнда маълум бир шахсларнинг роли билан боғлиқ жиҳатларга аллома Саъдуддин Тафтазонийнинг гносеологик билимлари асосида фалсафий-тарихий муносабат баён этилган.  Мақола сўнггида ислом феномени негизида пайдо бўлган маънавий мероснинг халқлар ва милллатлар ўртасида ижтимоий тотувликни таъминлашдаги аҳамияти диалектик қарашлар асосида ёритилган. Жумладан, минтақаларнинг исломлашиш жараёнида пайдо бўлган бузуқ эътиқоддаги оқимларнинг далилланмаган фикрларига қарши жамиятда ижтимоий мувозанатни таъминлашга хизмат қиладиган омилларнинг назарий-методологик асослари ҳақида сўз боради. Мақолада араб тилидаги матнлардан “Шарҳ ал-ақоид ан-Насафия” асарининг 2009 йилда Покистон давлати Карачи шаҳридаги “Мактабат ул-бушро” нашриётида чоп этилган биринчи нашридан фойдаланилган ва  иқтибослар келтирилган. 

  • Web Address
  • DOI
  • Date of creation in the UzSCI system 12-05-2023
  • Read count 180
  • Date of publication 28-04-2023
  • Main LanguageO'zbek
  • Pages8
Ўзбек

 Мазкур мақолада билимлилик, илму-маърифатни инсоният ҳаётининг моҳияти сифатида эътироф этган мутафаккир Саъдуддин Тафтазонийнинг “Шарҳ ал-ақоид” асаридаги софистик тафаккурнинг ижтимоий-фалсафий ва мантиқий жиҳатлари таҳлил қилинган. Ислом фалсафаси тарихи контекстида пайдо бўлган турли ижтимоий-мантиқий мулоҳазаларнинг софистикага оид талқинлари илмий баён этилган. Мақолада келтирилган барча маълумотлар қиёсий-тарихий, мантиқий методлар асосида ёритилган ҳамда янги давр фалсафаси вакилларининг софистикага муносабати ва илмий ёндошувлари назарий жиҳатдан таҳлил қилинган.  Софистик тафаккурнинг илмий аҳамияти замон ва макон нуқтаи назаридан таҳлил қилинган ушбу тадқиқотда мазкур терминнинг минтақада пайдо бўлиши, унинг объектив ва субъектив сабаблари тарихий-фалсафий  жиҳатдан тадқиқ қилинган. Шунингдек, софистик қарашлар негизида юзага келган айрим ижтимоий-фалсафий масалаларга ислом фалсафасининг, хусусан, калом илмининг муносабати ҳақида онтологик нуқтаи назардан фикр юритилган. Софистиканинг макон ва замондаги ижтимоий аҳамияти ҳамда маиший ҳаётда юз берган муаммоларнинг илмий ечимлари фалсафий жиҳатдан таҳлил қилинган. Фалсафа фанининг араб минтақаларга кириб бориш сабаблари, омиллари ҳамда мазкур жараёнда маълум бир шахсларнинг роли билан боғлиқ жиҳатларга аллома Саъдуддин Тафтазонийнинг гносеологик билимлари асосида фалсафий-тарихий муносабат баён этилган.  Мақола сўнггида ислом феномени негизида пайдо бўлган маънавий мероснинг халқлар ва милллатлар ўртасида ижтимоий тотувликни таъминлашдаги аҳамияти диалектик қарашлар асосида ёритилган. Жумладан, минтақаларнинг исломлашиш жараёнида пайдо бўлган бузуқ эътиқоддаги оқимларнинг далилланмаган фикрларига қарши жамиятда ижтимоий мувозанатни таъминлашга хизмат қиладиган омилларнинг назарий-методологик асослари ҳақида сўз боради. Мақолада араб тилидаги матнлардан “Шарҳ ал-ақоид ан-Насафия” асарининг 2009 йилда Покистон давлати Карачи шаҳридаги “Мактабат ул-бушро” нашриётида чоп этилган биринчи нашридан фойдаланилган ва  иқтибослар келтирилган. 

№ Author name position Name of organisation
1 NORQOBILOV M.. Teacher of the department of National ideology and the fundamentals of spirituality, Navoi State Pedagogical Institute
№ Name of reference
1 1. ‘Абд Ал-Малик ‘Абд ар-Рахман ас-Са’ди. Исламское вероучение. Толкование акыды «Ан-Насафи». Казань. Изд. ДУМ~РТ. 2009. 2. Абдулқодир Абдур Раҳим. Эътиқод дурдоналари. “Бадъул амолий” шарҳи. Қайта ишланган ва тўлдирилган иккинчи нашр. “Sharq” нашриёт-матбаа акциядорлик компанияси бош таҳририяти. Т.: 2016. 3. Абу Наср Форобий. Фозил одамлар шаҳри. Т.: Янги аср авлоди. -б.93. 4. Аллоқулов А. (2018) Абу Хафс Насафийнинг “Ақоид” асари ва унинг шарҳлари таҳлили. 24.00.01 Ислом тарихи ва манбашунослиги. Тарих фанлари бўйича фалсафа доктори (PhD) диссертацияси автореферати. Т: –В. 6. 5. Каримов И. , Рустамова М. Фалсафа фани тарихи ва назарияси. Т.:2006. 51-бет. 6. Кинзябаев Д.М. Толкование исламского вероучения в наследии имама Абу Ханифы. Методическое пособие. Уфа – 2018. 7. Matibaeva, Raziya (2019) “Sacralization and traditionalization of personality Abu Khanifa in Mavarannahr,” The Light of Islam: Vol. 2019: Iss. 4, Article 3.Available at: https://uzjournals.edu.uz/iiau/ vol2019/iss4/3 8. Mukhamedov N. (2015) Keffal Şaşî’nin Diplomatik Faaliyeti. Marmara Türkiyat Araştırmaları Dergisi 2 (2), 119-126.https://dergipark.org.tr/tr/download/ article-file/282071 9. Mukhamedov N., Turambetov N. Memorial complex of the Sultan Uwais Baba – one of cult historical centers in Central Asia // ACADEMICIA : An International Multidisciplinary Research Journal (Double Blind Refereed & Reviewed International Journal) Vol. 10 Issue 6, June 2020 Impact Factor: SJIF 2020 = 7.13 http://www.saarj.com 10. Mukhamedov Nematullo (2020) “ACTIVITIES OF HADITH SCHOLARS (MUHADDIS) OF SHASH OASIS IN SCIENTIFIC CENTERS OF THE REGION”. The Light of Islam: Vol. 2020 : Iss. 2 , Article 11. Available at: https://uzjournals.edu.uz/iiau/ vol2020/iss2/11. 11. Nazarov Q. va b. Falsafa asoslari.Т.: O‘zbekiston. NMIU 2015. -b.195. 12. Norqobilov M.X. The importance of social environment of Temur and the temurians period and the period he lived in the scientific work of Sa’duddin Taftazani. http://T-science.org/arxivDOI/2020/03-83.html (SJIF 5,667). Scopus ASCC: 1202. -P. 319-322. http://Scholar. google.com. 13. Norqobilov M.X. (2016) Philosophical interpretation of socio-political issues in Sa’deddin Taftazani’s “Sharh al-aqeed”. EPRA International journal of Research & Development (IJRD) Monthly Peer Reviewed & Indexed International Online Journal ISII.F. Value: 1.241 DOI: 10.36713/ EPRA 2016/ 05.05.2020. ISSN (Online): 2455-7838 SJIF Impact Factor: 7.001. -P.176179. http://IJRD.com. 14. Norqobilov M.X. (2020) Sa’duddin Taftazoniy “Sharh al-aqoid” asarining yozilish tarixi va ijtimoiy zarurati. Imom Buxoriy saboqlari. №3.2020. ISSN 2181-4791. Buxoriy_saboqlari@mail.ru. 19-21 bet. 15. Норқобилов М.Х. Ижтимоий-тарихий контекстда Саъдуддин Тафтазоний асарларининг фалсафий-маърифий аҳамияти. “Бухоронинг ислом цивилизациясидаги ўрни ва унга қўшган ҳиссаси” мавзуидаги халқаро илмий-амалий анжуман (видеоконференция) материаллари тўплами. Бухоро. 2829-май 2020 йил. 16. Норқобилов М.Х. Фалсафа фани контекстида калом илми методологияси (Мутаккалим Саъдуддин Тафтазоний илмий мероси мисолида). Таълим сифатини такомиллаштиришда инновацион ҳамкорликнинг долзарб масалалари. Халқаро илмий онлайн конференция. 2020 йил 27 май, Навоий. –б.201-204. 17. Ўзбекистон миллий энцеклопедияси. 8-ж. Т.: ЎзМЭ ДИН, 2004. -б.24. 18. Ўзбекистон Республикаси Президентининг 2018 йил 16 апрелдаги “Диний- маърифий соҳ фаолиятини тубдан такомиллаштириш чора-тадбирлари тўғрисида”ги ПФ5416-сон фармони// https://lex/uz/ docs/3686277 19. Рудольф У. Ал-Мотуридий ва Самарканд суннийлик илоҳиёти. Имом ал-Бухорий халкаро жамғармаси. Т.:2001. 20. Саъдуддин Тафтазоний. “Шарх ал-ақоид”. Британия нашри. 21. سعد الدين التفتزاني. شرح العقائد النسفي. كرتاشي. باكستان. مكتبة 22 سنة. النشر الأول. ص. 2009 .البشرى. 22. سعد الدين التفتزاني. شرح العقائد النسفي. كرتاشي. باكستان. مكتبة 23 سنة. النشر الأول. ص. 2009 .البشرى. 23. Сафарова Н. Терроризм (тарихий-фалсафий таҳлил). Т.: “Noshir”.2099. –б.172. 24. Saifnazarov, I., & Xujayev, M. I. (2018). AXMAD ZAKI VALIDIY ISLAMIC CULTURE. Экономика и социум, (2), 55-57. 25. Шарипов М., Файзихўжаева Д. Мантиқ. Т.: Ғафур Ғулом, 2004. 26. Sirojiddinov Sh. Islom falsafasiga kirish: kalom ilmi. T.: “Iqtisod-moliya”. 2008. –b.5. 27. Sirojiddinov Sh. Islom falsafasiga kirish: kalom ilmi. T.: “Iqtisod-moliya”. 2008. –b.5. 28. Sultonov, A. (2019). The new philosophical paradigm of cultural development. The Light of Islam, 2019(4), 25. 29. Sultonov, A. F. (2015). Amir Temur boshqaruv madaniyatini ta’minlashda tolerantlikning ahamiyati. O‘zbekiston Respublikasi Oliy va o‘rta maxsus ta’lim vazirligi Mirzo Ulug‘bek nomidagi O‘zmu fuqarolik jamiyati shakllanishini monitoring qilish mustaqil instituti Mirzo Ulug‘bek nomidagi O‘zMU ijtimoiy fanlar fakulteti, 461. 30. Тўлепов Айдарбек. Ислом ва ақидапараст оқимлар. Т.: 2013, 2-нашр. “Sharq” НМАК бош таҳририяти. -б.123-124. 31. Тўраев Б.О. Логика (мантиқ) бўйича масала ва машқлар. Т.: 2010. 32. Toxtiev, Shuhrat Mr (2020) “Social and cultural life of the shiite communities of Central Asia in the XX- early XXI centuries,” The Light of Islam: Vol. 2020 : Iss. 2 , Article 12. Available at: https://uzjournals.edu.uz/iiau/ vol2020/iss2/12 33. www.ahlisunna.uz. “Шарҳ ал-ақоид” асарининг Хамидуллох Беруний таржимаси. 2016.23.05. 34. Ziynatullayev, Ziyodilla (2020) “The social-political situation in Central Asia on the eve of the advent of Islam,” The Light of Islam: Vol. 2020 : Iss. 2 , Article 21. Available at: https://uzjournals.edu.uz/iiau/vol2020/ iss2/21 35. Kakhharova, M. (2018). Question of Studying Personal Spiritual and Moral Development. Eastern European Scientific Journal, (6). 36. Qaxxarova, M., & Tuychieva, H. (2019). Spiritualmoral environment and its basic indicators. The Light of Islam, 2019(4), 24. 37. Qaxxarova, M., & Absattorov, B. M. (2020). Evolution of views on ethics, ethical criteria and ethical standards. The Light of Islam, 2020(1), 110-115.
Waiting