514

Ушбу мақоланинг мақсади Қуръони каримда зикр қилинган ҳайвонларни ўрганиш, уларнинг оятларда эслатилиш ўринлари, бирор қиссани зикр қилишда ва масаллар келтиришда, уларнинг таъсирли чиқишида ҳайвонлар образларидан фойдаланиш услубларини ва ўзига хос жиҳатлари тадқиқ қилишдан иборат. Мақолада инсон фаолияти бевосита ҳайвонот олами билан боғлиқ экани қайд қилинган  Қуръон оятларининг сабаб ва мақсадлари таҳлил қилинган. Шу билан бирга оятларда зикр қилинган ҳайвонлар номларининг ифода этиш учун араб тилида ишлатилган сўзлар ва синонимлари ҳам ўрганилган ва тадқиқ этилган. Араб манбаларида барча тирик мавжудот борки, ҳаммаси ҳайвон дейилиши деб айтиб ўтилган. Зеро, ҳайвон сўзи араб тилида тириклик маъносидан олинган. Ҳар бир нарсаки, унда ҳаёт бўлса, у ҳаракатдадир, яъни ҳаёт бу ҳаракат, ҳаракат бу тириклик демак. Шунингдек, ҳайвонлар инсонлар каби уммат экани ҳам Қуръонда эслатилган бўлиб, улар 140 дан ортиқ оятда тилга олинган. Ушбу мақолада масаланинг мазкур жиҳатлари ҳам тадқиқ қилинган. Чунончи Қуръони каримда ҳайвонлар турли вазифаларни бажарганини кўриш мумкин. Масалан, ҳудҳуд Сулаймон (а.с.)нинг хизматида бўлган ва бу билан у бош ролда зикр қилинган. Намл сурасида бу қуш Сулаймон пайғамбарнинг хизматчиси сифатида келган. Пайғамбарларнинг мўъжиза кўрсатишида ҳам ҳайвонлар билан боғлиқ ўринлар ўрганилган. Оли Имрон сурасида, ҳайвонлар одамлар учун бойлик ҳамда фойдаланиладиган воситалиги Қуръон оятларида учрайди. Қуръонда баъзи ҳайвонлар мусулмонларга ҳаром қилингани борасидаги оятлар таҳлил этилган. Ҳайвонларнинг гўштини истемол қилиш ва қилмаслик нуқтаи назардан, яъни фиқҳий томондан ҳам ўрганиш зарур. Мақолада ўзбек тилида фаолият олиб борган муфассирларнинг тафсирларида ҳайвонларга оид арабча сўзларни ўзбек тилига таржималари қиёсий таҳлил қилинган. Масалан, туянинг ёши, жинси ва бошқа шу каби жиҳатларини ифодалаш учун араб тилида қатор синоним сўзлар ишлатилади, ва бу ҳолат Қуръонда ҳам ўз аксини топган. Туя маъносини ифодалаш учун Қуръонда ибил, баийр, ноқа, баҳира, соиба каби сўзлардан фойдаланилган. Хулосада эса, Қуръонда зикр қилиб ўтилган ҳайвонлар ва уларнинг образларининг тадқиқ этиш аҳамиятига доир муаммолар очиб берилган. 

  • Web Address
  • DOI
  • Date of creation in the UzSCI system 18-05-2023
  • Read count 514
  • Date of publication 18-05-2023
  • Main LanguageO'zbek
  • Pages10
Ўзбек

Ушбу мақоланинг мақсади Қуръони каримда зикр қилинган ҳайвонларни ўрганиш, уларнинг оятларда эслатилиш ўринлари, бирор қиссани зикр қилишда ва масаллар келтиришда, уларнинг таъсирли чиқишида ҳайвонлар образларидан фойдаланиш услубларини ва ўзига хос жиҳатлари тадқиқ қилишдан иборат. Мақолада инсон фаолияти бевосита ҳайвонот олами билан боғлиқ экани қайд қилинган  Қуръон оятларининг сабаб ва мақсадлари таҳлил қилинган. Шу билан бирга оятларда зикр қилинган ҳайвонлар номларининг ифода этиш учун араб тилида ишлатилган сўзлар ва синонимлари ҳам ўрганилган ва тадқиқ этилган. Араб манбаларида барча тирик мавжудот борки, ҳаммаси ҳайвон дейилиши деб айтиб ўтилган. Зеро, ҳайвон сўзи араб тилида тириклик маъносидан олинган. Ҳар бир нарсаки, унда ҳаёт бўлса, у ҳаракатдадир, яъни ҳаёт бу ҳаракат, ҳаракат бу тириклик демак. Шунингдек, ҳайвонлар инсонлар каби уммат экани ҳам Қуръонда эслатилган бўлиб, улар 140 дан ортиқ оятда тилга олинган. Ушбу мақолада масаланинг мазкур жиҳатлари ҳам тадқиқ қилинган. Чунончи Қуръони каримда ҳайвонлар турли вазифаларни бажарганини кўриш мумкин. Масалан, ҳудҳуд Сулаймон (а.с.)нинг хизматида бўлган ва бу билан у бош ролда зикр қилинган. Намл сурасида бу қуш Сулаймон пайғамбарнинг хизматчиси сифатида келган. Пайғамбарларнинг мўъжиза кўрсатишида ҳам ҳайвонлар билан боғлиқ ўринлар ўрганилган. Оли Имрон сурасида, ҳайвонлар одамлар учун бойлик ҳамда фойдаланиладиган воситалиги Қуръон оятларида учрайди. Қуръонда баъзи ҳайвонлар мусулмонларга ҳаром қилингани борасидаги оятлар таҳлил этилган. Ҳайвонларнинг гўштини истемол қилиш ва қилмаслик нуқтаи назардан, яъни фиқҳий томондан ҳам ўрганиш зарур. Мақолада ўзбек тилида фаолият олиб борган муфассирларнинг тафсирларида ҳайвонларга оид арабча сўзларни ўзбек тилига таржималари қиёсий таҳлил қилинган. Масалан, туянинг ёши, жинси ва бошқа шу каби жиҳатларини ифодалаш учун араб тилида қатор синоним сўзлар ишлатилади, ва бу ҳолат Қуръонда ҳам ўз аксини топган. Туя маъносини ифодалаш учун Қуръонда ибил, баийр, ноқа, баҳира, соиба каби сўзлардан фойдаланилган. Хулосада эса, Қуръонда зикр қилиб ўтилган ҳайвонлар ва уларнинг образларининг тадқиқ этиш аҳамиятига доир муаммолар очиб берилган. 

№ Author name position Name of organisation
1 MURATOV D.. senior teacher of the department “The Islamic Studies and studies of Islamic Civilization ISESCO International Islamic Academy of Uzbekistan
№ Name of reference
1 1. 560. ص. 4 .الزمخشري. الكشاف. – الرياض: مكتبة الابيكان، ج. 2. Qur’oni karim: ma’nolarining tarjima va tafsiri / tarjima va tafsir muallifi Abdulaziz Mansur. – T.: “Toshkent islom universiteti”, 2007. – 624 b. (keyingi o’rinlarda Qur’on oyatlariga faqat suraning nomi va oyat raqami yoziladi, izohlarga iqtibos keltiriladi). 3. Qur’oni karim: ma’nolarining tarjima va tafsiri / tarjima va tafsir muallifi Abdulaziz Mansur. – T.: “Toshkent islom universiteti”, 2007. – B. 132. 4. الزغلول الراغب. الحيوانات في القران الكريم. – بيروت: دار المعرفة، 35. ص. 2006. 5. زكريا بن محمد القزويني. عجائب المخلوقات وغرائب الموجودات. 250-381. ص. 2000 . بيروت: مؤسسة الاعلامي للمطبوعات، 6. فوزية يوسف البغدادي. الجيوان في القران. الكريم. – المدينة المنورة: ام 95. ص. 1985 . القرى، 7. عمر الالوي. اسماء الحيوان في القران الكريم. – الجزائر: فرهات عباس، .؛ محمد عبدلي. اسماء الحيوان في القران الكريم. –47. ص. 2012 3. ص. 2000 .بيروت: دار القاسم، 8. محمد فؤاد عبدالباقي. المعجم المفهرس لالفاظ القران الكريم. – القاهرة: 3. ص. 1996 .دار الحديث، 9. Qarang: Shayx Muhammad Sodiq M.Yu. Tafsiri Hilol. – T.: Sharq, 2008. – J. 6. – B. 459. 10. محمد سامي عبدالسلام. اللزوم الدلالي لاسماء الحيوان في القران الكريم .2013 ) الاعجاز والتفسير(. – القاهرة: بورثة الكتب للنشر والتوزيع، 21 .صز 11. Qarang: Shayx Muhammad Sodiq M.Yu. Tafsiri Hilol. – T.: Sharq, 2008. – J. 4. – B. 28. 12. 107. ص. 3. ج. 1989 .البغوي. تفسير البغوي. – الرياض: دار طيبة، 13. Qarang: Shayx Muhammad Sodiq M.Yu. Tafsiri Hilol. – T.: Sharq, 2008. – J. 5. – B. 169-170. 14. Qarang: Shayx Muhammad Sodiq M.Yu. Tafsiri Hilol. – T.: Sharq, 2008. – J. 1. – B. 269-270. 15. Qarang: Shayx Muhammad Sodiq M.Yu. Tafsiri Hilol. – T.: Sharq, 2008. – J. 1. – B. 59-62. 16. Qur’oni karim: ma’nolarining tarjima va tafsiri / tarjima va tafsir muallifi Abdulaziz Mansur. – T.: “Toshkent islom universiteti”, 2007. – B. 318. 17. 133 ص. .10 .ابن منذر. لسان العرب. – بيروت: دار صدر، ج. 18. Qur’oni karim: ma’nolarining tarjima va tafsiri / tarjima va tafsir muallifi Abdulaziz Mansur. – T.: “Toshkent islom universiteti”, 2007. – B. 328. 19. Qur’oni karim: ma’nolarining tarjima va tafsiri / tarjima va tafsir muallifi Abdulaziz Mansur. – T.: “Toshkent islom universiteti”, 2007. – B. 147. 20. Qarang: Shayx Muhammad Sodiq M.Yu. Tafsiri Hilol. – T.: Sharq, 2008. – J. 5. – B. 137. 21. Qarang: Qur’on so’z va iboralari (izohli lug’at) / tuzuvchilar: D.Muratov, S.Siddiqov, N.Mukaramxonov, I.Turdimatova. – T.: “Movarounnahr”, 2017. – B. 287288. 22. Qur’oni karim: ma’nolarining tarjima va tafsiri / tarjima va tafsir muallifi Abdulaziz Mansur. – T.: “Toshkent islom universiteti”, 2007. – B. 173. 23. O’zbek tilining izohli lug’ati: 80 000 dan ortiq so’z va so’z birikmasi: 5 jildli / O’zR FA A. Navoiy nomidagi Til va adabiyoti in-ti; A. Madvaliev tahriri ostida; tahrir hay’ati E. Begmatov. – Toshkent: O’zbekiston milliy ensiklopediyasi. – T. 2. – B. 529. 24. Qur’oni karim: ma’nolarining tarjima va tafsiri / tarjima va tafsir muallifi Abdulaziz Mansur. – T.: “Toshkent islom universiteti”, 2007. – B. 118, 172. 25. Qur’oni karim: ma’nolarining tarjima va tafsiri / tarjima va tafsir muallifi Abdulaziz Mansur. – T.: “Toshkent islom universiteti”, 2007. – B. 118. 26. O’zbek tilining izohli lug’ati: 80 000 dan ortiq so’z va so’z birikmasi: 5 jildli / O’zR FA A. Navoiy nomidagi Til va adabiyoti in-ti; A. Madvaliev tahriri ostida; tahrir hay’ati E. Begmatov. – Toshkent: O’zbekiston milliy ensiklopediyasi. – T. 4. – B. 478. 27. Qur’oni karim: ma’nolarining tarjima va tafsiri / tarjima va tafsir muallifi Abdulaziz Mansur. – T.: “Toshkent islom universiteti”, 2007. – B. 5. 28. الزغلول الراغب. الحيوانات في القران الكريم. – بيروت: دار المعرفة، 163. ص. 2006. 29. Qarang: Shayx Muhammad Sodiq M.Yu. Tafsiri Hilol. – T.: Sharq, 2008. – J. 2. – B. 383. 30. Qur’oni karim: ma’nolarining tarjima va tafsiri / tarjima va tafsir muallifi Abdulaziz Mansur. – T.: “Toshkent islom universiteti”, 2007. – B. 401. 31. .3. ج. 1998 د. صالح الخالدي. القصص القراني. – دمشق: دار القلم، 518-521 .ص. 32. عمر الالوي. اسماء الحيوان في القران الكريم. – الجزائر: فرهات عباس، .؛ محمد عبدلي. اسماء الحيوان في القران الكريم. –47. ص. 2012 78. ص. 2000 .بيروت: دار القاسم، 33. .3. ج. 1998 د. صالح الخالدي. القصص القراني. – دمشق: دار القلم، 525-567 .ص. 34. Qarang: Shayx Muhammad Sodiq M.Yu. Tafsiri Hilol. – T.: Sharq, 2008. – J. 3. – B. 659. 35. Qur’oni karim: ma’nolarining tarjima va tafsiri / tarjima va tafsir muallifi Abdulaziz Mansur. – T.: “Toshkent islom universiteti”, 2007. – B. 124, 268. 36. شيخ محمد علي طه. تفيسر القران الكريم و اعرابه. – بيروت: دار ابن 584-585. ص. 2009 . كثير، 37. Qarang: Qur’oni karim: ma’nolarining tarjima va tafsiri / tarjima va tafsir muallifi Abdulaziz Mansur. – T.: “Toshkent islom universiteti”, 2007.; Shayx Muhammad Sodiq M.Yu. Tafsiri Hilol. – T.: Sharq, 2008. 6 jildli. 38. Sarra Tlili. The Meaning of the Qur’anic Word ‘dabba’: ‘Animals’ or ‘Nonhuman Animals’?. Journal of Qur’anic Studies. 2010. №12. – P. 167-187. 39. Qur’oni karim: ma’nolarining tarjima va tafsiri / tarjima va tafsir muallifi Abdulaziz Mansur. – T.: “Toshkent islom universiteti”, 2007. – B. 378.
Waiting