72

Mamlakatning iqtisodiy strategiyasini ishlab chiqishda energetika, atrof
muhitni muhofaza qilish va ekologiya muammolar katta rol o„ynaydi. An‟anaviy yoqilg„ida
ishlaydigan stansiyalarning aksariyati atrof-muhitga salbiy ta‟sir ko„rsatadi. Ekologik zararsiz
energiya ishlab chiqarish muammosini hal qilish yo„llaridan biri qayta tiklanuvchi energiya manba
(fotoelektrik batareyalar) lardan foydalanishdir. Maqolada malakatimizning geografik joylashuv
sharoitlaridan kelib chiqqan holda an‟anaviy va qayta tiklanuvchi energiya manbalaridan
foydalanishning ekologik samaradorligi o„rganildi. Tadqiqotda 0.7 kVt quvvatga ega avtonom
fotoissiqlik stansiyasidan foydalangan holda bir yil davomida 2460 kVt·soat elektr energiya ishlab
chiqarilishi aniqlandi. 0.7 kVt quvvatga ega fotoissiqlik batareyalardan avtonom foydalanib atrof
muhitga chiqariladigan CO2 miqdori statistik ma‟lumotlar bilan taqqoslab o„rganildi. 2460
kVt·soat elektr energiya ishlab chiqish uchun 0,7 tonna shartli yoqilg„i kerak bo„lishi statistik
ma‟lumotlara sosida aniqlandi. Agar 0.7 kVt li avtonom fotoissiqlik stansiyadan foydalanilganda
0,73 tonna neft va gaz mahsulotidan foydalanish natijasida ajralib chiqadigan CO2 miqdoridan
tabiatni himoyalash mumkin. Qayta tiklanadigan energiya ishlab chiqarish tizimlaridan unumli
foydalanish an‟anaviy yoqilg„ilarni tejaydi va atrof muhitni har xil chiqindi gazlardan himoya
qilishga yordam beradi. Taklif etilayotgan samaradorlik mezonini amalda qo„llash rejalashtirilgan
tadbirlarni samaradorlik va amalga oshirish ustuvorligi nuqtai nazaridan saralash orqali ularni
takomillashtirishning eng maqbul trayektoriyasi bo„yicha “yashil” energiya va iqtisodiyotga
o„tishni osonlashtiradi. Qayta tiklanadigan energiya manbalarining eng istiqbolli manbai sifatida
energiya tizimlarida fotoelektrik batareyalarni takomillashtirish taklif etildi. Fotoelektrik
batareyalar asosidagi takomillashtirilgan fotoissiqlik batareyalardan foydalanish samarali
hisoblanadi, bu esa yoqilg„i sarfini va CO2 miqdorini kamaytiradi.

  • Web Address
  • DOI
  • Date of creation in the UzSCI system 15-09-2024
  • Read count 72
  • Date of publication 03-07-2023
  • Main LanguageO'zbek
  • Pages22-27
Ўзбек

Mamlakatning iqtisodiy strategiyasini ishlab chiqishda energetika, atrof
muhitni muhofaza qilish va ekologiya muammolar katta rol o„ynaydi. An‟anaviy yoqilg„ida
ishlaydigan stansiyalarning aksariyati atrof-muhitga salbiy ta‟sir ko„rsatadi. Ekologik zararsiz
energiya ishlab chiqarish muammosini hal qilish yo„llaridan biri qayta tiklanuvchi energiya manba
(fotoelektrik batareyalar) lardan foydalanishdir. Maqolada malakatimizning geografik joylashuv
sharoitlaridan kelib chiqqan holda an‟anaviy va qayta tiklanuvchi energiya manbalaridan
foydalanishning ekologik samaradorligi o„rganildi. Tadqiqotda 0.7 kVt quvvatga ega avtonom
fotoissiqlik stansiyasidan foydalangan holda bir yil davomida 2460 kVt·soat elektr energiya ishlab
chiqarilishi aniqlandi. 0.7 kVt quvvatga ega fotoissiqlik batareyalardan avtonom foydalanib atrof
muhitga chiqariladigan CO2 miqdori statistik ma‟lumotlar bilan taqqoslab o„rganildi. 2460
kVt·soat elektr energiya ishlab chiqish uchun 0,7 tonna shartli yoqilg„i kerak bo„lishi statistik
ma‟lumotlara sosida aniqlandi. Agar 0.7 kVt li avtonom fotoissiqlik stansiyadan foydalanilganda
0,73 tonna neft va gaz mahsulotidan foydalanish natijasida ajralib chiqadigan CO2 miqdoridan
tabiatni himoyalash mumkin. Qayta tiklanadigan energiya ishlab chiqarish tizimlaridan unumli
foydalanish an‟anaviy yoqilg„ilarni tejaydi va atrof muhitni har xil chiqindi gazlardan himoya
qilishga yordam beradi. Taklif etilayotgan samaradorlik mezonini amalda qo„llash rejalashtirilgan
tadbirlarni samaradorlik va amalga oshirish ustuvorligi nuqtai nazaridan saralash orqali ularni
takomillashtirishning eng maqbul trayektoriyasi bo„yicha “yashil” energiya va iqtisodiyotga
o„tishni osonlashtiradi. Qayta tiklanadigan energiya manbalarining eng istiqbolli manbai sifatida
energiya tizimlarida fotoelektrik batareyalarni takomillashtirish taklif etildi. Fotoelektrik
batareyalar asosidagi takomillashtirilgan fotoissiqlik batareyalardan foydalanish samarali
hisoblanadi, bu esa yoqilg„i sarfini va CO2 miqdorini kamaytiradi.

№ Author name position Name of organisation
1 Tursunov M.N. t.f.d., prof. O'zFA FTI
2 Sabirov X.. пр. O'zFA FTI
3 Xolov U.. doktorant O'zFA FTI
№ Name of reference
1 Пенджиев А.М. ―Экологические проблемы энергетики и роль альтернативных источников энергии в Центрально-азиатском регионе‖, Альтернативная энергетика и экология, ISJAEE, 2012, № 5-6. с. 76-91.
2 Капица С.П. ―Энергетика и экономика человечества‖, Альтернативная энергетика и экология, ISJAEE, 200, № 9, с. 10-12.
3 Ўзбекистон Республикаси Президентининг 2022 йил 2 декабрдаги ПҚ-436-сонли ―2030 йилгача Ўзбекистон Республикасининг ―яшил‖ иқтисодиѐтга ўтишига қаратилган ислоҳотлар самарадорлигини ошириш бўйича чора-тадбирлар тўғрисида‖ ги қарори.
4 Узоқов Ғ.Н. ―Яшил энергетика‖ – барқарор иқтисодий тараққиѐт асоси, Энергия ва ресурс тежамкор инновацион технологияларни ривожлантиришнинг долзарб муаммолари, Республика илмий-амалий анжумани, Қарши 2022, 23-24-сентябрь 276-279-б.
5 Schultz, H.S.; Carvalho, M. Design, ―Greenhouse Emissions, and Environmental Payback of a Photovoltaic Solar Energy System‖, Energies 2022, 15, рр. 2-24.
6 Al-Mulali U, Che Sab CNB. Electricity consumption, CO2 emission, and economic growth in the Middle East. Energy Sources B Energy Econ Plan Policy, 2018, Vol 5, pp. 257-263.
7 Anderson, T.R.; Hawkins, E.; Jones, P.D. ―CO2, the greenhouse effect and global warming: From the pioneering work of Arrhenius and Calendar to today‘s Earth System Models‖, Endeavour 2016, 40, pp. 178–187.
8 Arshian Sharif, Mita Bhattacharya, Sahar Afshan, Muhammad Shahbaz. Disaggregated renewable energy sources in mitigating CO2 emissions: new evidence from the USA using quantile regressions, Environmental Science and Pollution Research, 2021, Vol 28, pp. 57582– 57601
9 Ўзбекистон Республикаси Президентининг 2023 йил 16 февралдаги ПҚ-57-сон ―2023 йилда қайта тикланувчи энергия манбаларини ва энергия тежовчи технологияларни жорий этишни жадаллаштириш чора-тадбирлари тўғрисида‖ ги қарори.
10 https://globalsolaratlas.info
11 Turconi, R.; Boldrin, A.; Astrup, T. ―Life cycle assessment (LCA) of electricity generation technologies: Overview, comparability and limitations‖, Renew. Sustain. Energy Rev. 2013, 28, рр. 555–565.
12 Пенджиев А.М. ―Экологические проблемы энергетики и роль альтернативных источников энергии в Центрально-азиатском регионе‖, International Scientific Journal for Alternative Energy and Ecology № 04 (108) 2012, с. 132-146.
13 Гинзбург В.А., Нахутин А.И., Вертянкина В.Ю., Говор И.Л., Грабар В.А., Зеленова М.С., Имшенник Е.В., Лытов В.М., Полумиева П.Д., Попов Н.В., Трунов А.А. ―Методические рекомендации расчет эмиссии парниковых газов и подготовка отчетности для стран Центральной Азии (с учетом Парижского соглашения)‖, Москва 2021, 272 с.
14 С.К. Шогучкаров, С. Хушбаков, Ш. Ш. Рустамова, Т. Р. Жамолов, Ю.М. Курбанов, М. Атоева. ―Исследование энергетических и экологических показателей фотоэлектрической станции соединенной с локальной электрической сетью‖, международная научно- техническая конференция ―Тенденции развития альтернативной и возобновляемой энергетики: проблемы и решения‖ 17-18-мая, 2021, с. 355-361.
15 Турсунов М.Н., Сабиров Х., Холов У.Р., Шоғўчқоров С.Қ. ―Фотоэлектрик ва фотоиссиқлик батареяларини техник-иқтисодий кўрсаткичларини баҳолаш‖ Журнал ―Проблемы энерго- и ресурсосбережения‖, Ташкент, 2022 №4, с. 253-258.
Waiting