10

Maqolada murakkab va kо‘p bosqichli elastomer kompozitlar 
ishlab chiqarish jarayonini matematik ifodalashda tizimli yondashuv masalasi 
kо‘rib chiqilgan. Ushbu yondashuv kimyoviy reaksiyalarning konsentratsiya 
o‘zgarishlarini hisobga olish imkonini beradi. Vulkanizatsiya jarayonida sodir 
bо‘ladigan kimyoviy reaksiya asosida elostomer kompozitlar ishlab chiqarish 
jarayonining kinetik sxemasi taklif etilgan. Mazkur sxema jarayonning asosiy 
sifat kо‘rsatkichi bo‘lgan vulkanizatsiyani matematik ifodalash uchun funksional 
munosabatlarni aniqlashga asos bо‘ladi. Matematik ifodalar haroratning turli 
qatlamlarida qanday taqsimlanganligini inobatga olgan holda, mahsulotning har 
bir qatlamidagi vulkanizatsiya jarayonini batafsil tahlil qilishga yordam beradi. 
Kimyoviy o‘zgarishlar sxemasini yanada aniqlashtirish maqsadida taklif etilgan 
kinetik sxemaga qo‘shimcha reaksiyalar kiritish tavsiya qilingan. Stexiometrik 
munosabatlar va kimyoviy reaksiyalarning qaytarilish koeffitsiyentiga asoslangan 
matematik ifodalar ishlab chiqilgan. Bu tizimli yondashuv dastur sifatida taklif 
etilgan bo‘lib, kimyoviy jarayonlarning sifat kо‘rsatkichlariga asoslangan boshqaruv 
tizimini yaratishga hissa qo‘shadi. Shuningdek, qaytariluvchi kimyoviy jarayonlarni 
tezkor boshqarish maqsadida tuzilgan dastur samaradorligini asoslashga xizmat 
qiladi. 

  • Web Address
  • DOI
  • Date of creation in the UzSCI system 30-05-2025
  • Read count 10
  • Date of publication 24-02-2025
  • Main LanguageO'zbek
  • Pages28-37
Ўзбек

Maqolada murakkab va kо‘p bosqichli elastomer kompozitlar 
ishlab chiqarish jarayonini matematik ifodalashda tizimli yondashuv masalasi 
kо‘rib chiqilgan. Ushbu yondashuv kimyoviy reaksiyalarning konsentratsiya 
o‘zgarishlarini hisobga olish imkonini beradi. Vulkanizatsiya jarayonida sodir 
bо‘ladigan kimyoviy reaksiya asosida elostomer kompozitlar ishlab chiqarish 
jarayonining kinetik sxemasi taklif etilgan. Mazkur sxema jarayonning asosiy 
sifat kо‘rsatkichi bo‘lgan vulkanizatsiyani matematik ifodalash uchun funksional 
munosabatlarni aniqlashga asos bо‘ladi. Matematik ifodalar haroratning turli 
qatlamlarida qanday taqsimlanganligini inobatga olgan holda, mahsulotning har 
bir qatlamidagi vulkanizatsiya jarayonini batafsil tahlil qilishga yordam beradi. 
Kimyoviy o‘zgarishlar sxemasini yanada aniqlashtirish maqsadida taklif etilgan 
kinetik sxemaga qo‘shimcha reaksiyalar kiritish tavsiya qilingan. Stexiometrik 
munosabatlar va kimyoviy reaksiyalarning qaytarilish koeffitsiyentiga asoslangan 
matematik ifodalar ishlab chiqilgan. Bu tizimli yondashuv dastur sifatida taklif 
etilgan bo‘lib, kimyoviy jarayonlarning sifat kо‘rsatkichlariga asoslangan boshqaruv 
tizimini yaratishga hissa qo‘shadi. Shuningdek, qaytariluvchi kimyoviy jarayonlarni 
tezkor boshqarish maqsadida tuzilgan dastur samaradorligini asoslashga xizmat 
qiladi. 

Русский

 В статье рассмотрена проблема системного подхода 
к математическому описанию процесса производства сложных и 
многоступенчатых эластомерных композитов. Данный подход позволяет 
учитывать изменения концентрации в химических реакциях. На основе 
химической реакции, происходящей в процессе вулканизации, предложена 
кинетическая схема производства эластомерных композитов. Эта 
схема служит основой для определения функциональных зависимостей, 
необходимых для математического описания вулканизации, являющейся 
основным показателем качества процесса. Математические выражения 
помогают детально анализировать процесс вулканизации в каждом слое 
продукта, учитывая распределение температуры в различных слоях. 
Для уточнения схемы химических изменений рекомендуется введение 
дополнительных реакций в предложенную кинетическую схему. Разработаны 
математические выражения, основанные на стехиометрических 
соотношениях и коэффициентах обратимости химических реакций. Этот 
системный подход предложен в качестве программы, способствующей 
созданию системы управления на основе показателей качества химических процессов. Кроме того, он служит обоснованием эффективности программы, разработанной для оперативного управления обратимыми химическими процессами. 

English

The article discusses a system approach to the mathematical description 
of the production process of complex and multi-stage elastomer composites. This 
approach assumes concentration changes in chemical reactions. Based on the 
chemical reaction occurring in the process of vulcanization, a kinetic scheme for 
the production of elastomer composites is being proposed. This scheme serves as a 
basis for determining the functional relationships prerequisite for the mathematical 
description of vulcanization, which is the main indicator of the process quality. 
Mathematical expressions help to scrutinize the vulcanization process in each layer 
of the product, with account of the temperature distribution in different layers. 
Introduction of more reactions into the proposed kinetic scheme is recommended 
to clarify the scheme of chemical changes. Mathematical expressions based on 
stoichiometric ratios and reversibility coefficients of chemical reactions have been 
developed. This systematic approach is proposed as a program to facilitate the 
creation of a control system based on the quality indicators of chemical processes. 
This also serves to justify the effectiveness of the program developed for the prompt 
control of reversible chemical processes.

Name of reference
1 Fishman, R. (n.d.). From the papyri of Ancient Egypt to IMRAD: How scientific articles appeared. [In Ru ssian]. TechInsider online publ. https://www.techinsider.ru/science/628743-1665-god- zverstva-v-afrike-kak-poyavilis-nauchnye-stati/
2 Akoev, M. A., Markusova, V. A., Moskaleva, O. V., & Pislyakov, V. V. (2014). Guide to scientometrics: Indicators of the development of science and technology (M. A. Akoev, Ed.). [In Russian]. Yekaterinburg: Ural University Publishing House. https://asu.edu.ru/images/File/ Scientometrics2020.pdf
3 Wouters, P. (1999). The Citation Culture. Amsterdam University.
4 Nalimov, V. V., & Mul’chenko, Z. M. (1969). Scientometrics: The study of science as an information process. Moscow: Nauka. (Physical-Mathematical Library of an Engineer). Available by subscription. https://biblioclub.ru/index.php?page=book&id=116263
5 Tarasevich, Y. Y. (2020). Science as an information process. What does scientometrics measure? Laboratory “Mathematical Modeling and Information Technologies in Science and Education,” Astrakhan State University. https://asu-edu.ru/images/File/Scientometrics2020.pdf
6 Falcon Editing. (n.d.). Origin of the journal impact factor and its importance for researchers today. [In Russian]. https://falconediting.com/ru/blog/origin-of-the-journal-impact-factor-and-its- importance-for-researchers-today
7 St. Petersburg Mining University. (n.d.). How to determine a journal’s quartile. [In Russian]. https://spmi.ru/sites/default/files/imci_images/cist/Kak%20opredelit%20kvartil%20zhurnala.pdf
8 Internauka. (2022). Increasing the Hirsch index. [In Russian]. https://www.internauka.org/ blog/povyshenie-indeksa-hirsha
9 Ru-Science. (n.d.). Hirsch index. [In Russian]. https://www.ru-science.com/ru/blog/ publikaciya-nauchnyh-statej-vak/indeks-hirsha
10 Social Compass. (n.d.). Technologies for increasing the Hirsch index and the development of imitation science. http://www.socialcompas.com
Waiting