0,4 kV TARMOQLARDA REAKTIV QUVVATNI KOMPENSATSIYALASHNING ELEKTR ENERGIYASI SIFAT KOʻRSATKICHLARIGA TA’SIRI

Annotatsiya. Mamlakatimizda elektr ta’minoti asosan havo uzatish liniyalari orqali amalga oshiriladi. Bunday tarmoqlar, o‘z uzunligi sababli, kuchlanishning katta miqdordagi tushishiga olib keladi. Ayni vaqtda, aholi sektorida elektr energiyasi iste’moli tez sur’atlar bilan o‘sib bormoqda. Bu esa o‘z navbatida uzoq ekspluatatsiyaga ega elektr uzatish liniyalari (EUL) ning o‘tkazuvchanlik salohiyatini oshirish maqsadida texnik chora-tadbirlarni doimiy ravishda amalga oshrishini talab etmoqda [1]. Amalda 0,4 kV tarmoqlarda qisqa fiderlar va nisbatan kichik ulanish quvvatlari mavjudligi sababli, reaktiv quvvatni kompensatsiyalash va yuqori tartibli garmonikalarni filtrlash iqtisodiy jihatdan samarasiz deb qaraladi. Biroq, boshqa mamlakatlar tajribasi shuni ko‘rsatadiki, 0,4 kV li taqsimlovchi tarmoqlarda reaktiv quvvat kompensatsiyasi va garmonik filtratsiya qurilmalari keng qo‘llanilmoqda hamda bu orqali elektr energiyasi sifati samarali tarzda yaxshilanmoqda. Mazkur maqolada 0,4 kVli taqsimlovchi elektr tarmoqlarida reaktiv quvvatni lokal kompensatsiyalash orqali elektr energiyasi sifatini yaxshilash imkoniyatlari tadqiq etilgan. Ushbu maqolada reaktiv quvvatni kompensatsiyalash uchun lokal ko‘ndalang kompensatsiya usuli qo‘llanilgan. Kompensatsiyalovchi qurilmalar (Kondensator Batareyalari – KB) to‘g‘ridan to‘g‘ri elektr uzatish liniyasiga ketma-ket tarzda, transformator podstansiyasidan uzoqlashgan sari, kuchlanish og‘ishining eng katta bo‘lgan iste’molchi ulanish nuqtalariga o‘rnatilgan. Ortiqcha kompensatsiyaning oldini olish maqsadida qurilmalarning quvvati mahalliy yuklamaga mos holda tanlangan. Tadqiqotlar shuni ko‘rsatadiki reaktiv quvvatni kompensatsiyalovchi qurilmalarni tarmoqqa taqsimlash orqali kuchlanish isroflarini nominal qiymatga nisbatan 3 % gacha kamaytirish imkoniyati hosil bo‘ladi. Reaktiv quvvatni kompensatsiyalovchi qurilmalar o‘rnatilgach, kuchlanishning nominaldan og‘ishining oʻrnatilgan qiymatlari ruxsat etilgan chegaralar doirasida bo‘ladi. Taklif etilgan metodika asosida tarmoqqa reaktiv quvvatni kompensatsiyalovchi qurilmalarni (RQK) taqsimlash orqali, barcha iste’molchilarda kuchlanish darajasi va kuchlanish nosimmetrikligi koeffitsientlari elektr energiyasi sifati bo‘yicha amaldagi me’yorlarga muvofiqligi ta’minlanadi. Natijada, elektr tarmog‘idagi aktiv quvvat isroflari RQK o‘rnatilmagan holatga nisbatan 30 % gacha kamaytirilishi erishiladi.