355

 

Мақолада илк ўрта асрлардаги Марказий Осиё минтақасининг стратегик аҳамияти, туркий халқларнинг
босқини ва Турк хоқонлигига қўшиб олиниши жараёнлари кўриб чиқилган. Туркий қабилаларнинг ҳужумлари
натижасида Марказий Осиёни қарийб бир аср бошқариб келган Эфталийлар давлати инқирозга юз тутди. Ўлкада
кўчманчилик анъаналарига асосланган бошқарув тизими қарор топди: янгича тартиб ва унвонлар жорий этилди.
Туркий қабилалар томонидан ўрнатилган бошқарув тизимида сўғдийлар, хоразмийлар, бақтрийлар, чочлик-
лар, фарғоналиклар, шунингдек, бошқа маҳаллий автохтон туркий тилли элатлар ҳам иштирок этган. Маҳаллий
сулолаларнинг бошқарувдаги иштирокидан кўзланган мақсад – ўтроқ ўлкаларда сиёсий барқарорлик ва иқтисо-
дий тараққиётни таъминлаш ҳамда ҳарбий эҳтиёжларни қондириш бўлган. Ғарбий хоқонлик аҳолисининг катта
қисми хоқонлик бошқаруви шароитида ўтроқ деҳқончилик, ҳунармандчилик ва савдо-сотиқ билан машғул бўлган.
Бу даврда Марказий Осиё ерларида деҳқончилик, боғдорчилик ва узумчилик тез ривожланди.
Марказий Осиё Ғарбий Турк хоқонлиги вассали бўлса-да, муайян даражада ички мустақилликка эга бўлган.
Ўлкада марказлашган кучли ҳокимият мавжуд бўлмасдан, у бир неча «салтанатлар»дан ташкил топган конфеде-
рация шаклида ривожланар эди.
Мақолада исломнинг Марказий Осиёга кириб келиши арафасида ҳудуддаги сиёсий-ижтимоий ҳолат ва маҳал-
лий бошқарув тизими бирламчи манбалар ва илмий адабиётлар асосида ёритилган.

 

 

В статье рассматривается стратегическое значение Центральной Азии в средневековье и её включение в
Тюркский каганат в процессе вторжения тюркских племён. Империя Эфталитов, которая правила Централь-
ной Азией в течение почти столетия в результате набегов тюркских племен рухнула. В регионе создана система
управления, основанная на кочевых традициях: введены новые порядки и должности.
В системе управления, созданной тюркскими племенами участвовали согдийцы, хорезмийцы, бактрийцы,
шашцы, ферганцы, а также другие местные тюркоязычные народы.
Целью местных династий было обеспечение политической стабильности и экономического развития в
оседлых местностях, а также удовлетворение военных потребностей. Большинство населения Западного кагана-
та были заняты обширным оседлым земледелием, ремеслом и торговлей под властью каганата. В этот период на землях Центральной Азии быстро развивалось сельское хозяйство, садоводство и виноградарство. Хотя Центральная Азия была вассалом Западно-тюркского каганата, она имела определенную степень вну-
тренней независимости. Без централизованной власти в стране она развивалась в форме конфедерации «прави-
телей». В статье на основе первоисточников и научной литературы освещается общественно-политическая ситуация и система местного самоуправления в Центральной Азии накануне прихода ислама.
Th article discusses the strategic importance of Central Asia in the Middle Ages and its inclusion in the Turkic
Kaganate in the process of invasion of the Turkic tribes. Th Empire of Ephtalits, which ruled Central Asia for almost a
century, collapsed as a result of the raids of the Turkic tribes. A new a management system based on nomadic traditions
has created, new orders and positions have been introduced.
Sogdians, Khorezmians, Bactrians, Shashs, Ferghans, and other people participated in the system of governance
created by the Turkic tribes.

 

The goal of the local dynasties was to ensure political stable and economic development in setted areas, as well as to
meet military needs. Th majority of the population of the Western Kaganate were occupied with extensive agriculture,
handicraf and trade under the rule of the Kaganate. During this period, agriculture, horticulture and viticulture rapidly
developed on the lands of Central Asia.
Although Central Asia was a vassal of the Western Turkic Kaganate, it had a certain degree of internal independence.
Without centralized power in the country, it developed in the form of a confederation of «rulers».
Th article based on primary sources and scientifi literature covers the socio-political situation and the system of
local self-government in Central Asia on the eve of the emergence of Islam.
 

  • Web Address
  • DOI
  • Date of creation in the UzSCI system 13-12-2019
  • Read count 338
  • Date of publication 15-05-2019
  • Main LanguageO'zbek
  • Pages15-19
Ўзбек

 

Мақолада илк ўрта асрлардаги Марказий Осиё минтақасининг стратегик аҳамияти, туркий халқларнинг
босқини ва Турк хоқонлигига қўшиб олиниши жараёнлари кўриб чиқилган. Туркий қабилаларнинг ҳужумлари
натижасида Марказий Осиёни қарийб бир аср бошқариб келган Эфталийлар давлати инқирозга юз тутди. Ўлкада
кўчманчилик анъаналарига асосланган бошқарув тизими қарор топди: янгича тартиб ва унвонлар жорий этилди.
Туркий қабилалар томонидан ўрнатилган бошқарув тизимида сўғдийлар, хоразмийлар, бақтрийлар, чочлик-
лар, фарғоналиклар, шунингдек, бошқа маҳаллий автохтон туркий тилли элатлар ҳам иштирок этган. Маҳаллий
сулолаларнинг бошқарувдаги иштирокидан кўзланган мақсад – ўтроқ ўлкаларда сиёсий барқарорлик ва иқтисо-
дий тараққиётни таъминлаш ҳамда ҳарбий эҳтиёжларни қондириш бўлган. Ғарбий хоқонлик аҳолисининг катта
қисми хоқонлик бошқаруви шароитида ўтроқ деҳқончилик, ҳунармандчилик ва савдо-сотиқ билан машғул бўлган.
Бу даврда Марказий Осиё ерларида деҳқончилик, боғдорчилик ва узумчилик тез ривожланди.
Марказий Осиё Ғарбий Турк хоқонлиги вассали бўлса-да, муайян даражада ички мустақилликка эга бўлган.
Ўлкада марказлашган кучли ҳокимият мавжуд бўлмасдан, у бир неча «салтанатлар»дан ташкил топган конфеде-
рация шаклида ривожланар эди.
Мақолада исломнинг Марказий Осиёга кириб келиши арафасида ҳудуддаги сиёсий-ижтимоий ҳолат ва маҳал-
лий бошқарув тизими бирламчи манбалар ва илмий адабиётлар асосида ёритилган.

 

 

В статье рассматривается стратегическое значение Центральной Азии в средневековье и её включение в
Тюркский каганат в процессе вторжения тюркских племён. Империя Эфталитов, которая правила Централь-
ной Азией в течение почти столетия в результате набегов тюркских племен рухнула. В регионе создана система
управления, основанная на кочевых традициях: введены новые порядки и должности.
В системе управления, созданной тюркскими племенами участвовали согдийцы, хорезмийцы, бактрийцы,
шашцы, ферганцы, а также другие местные тюркоязычные народы.
Целью местных династий было обеспечение политической стабильности и экономического развития в
оседлых местностях, а также удовлетворение военных потребностей. Большинство населения Западного кагана-
та были заняты обширным оседлым земледелием, ремеслом и торговлей под властью каганата. В этот период на землях Центральной Азии быстро развивалось сельское хозяйство, садоводство и виноградарство. Хотя Центральная Азия была вассалом Западно-тюркского каганата, она имела определенную степень вну-
тренней независимости. Без централизованной власти в стране она развивалась в форме конфедерации «прави-
телей». В статье на основе первоисточников и научной литературы освещается общественно-политическая ситуация и система местного самоуправления в Центральной Азии накануне прихода ислама.
Th article discusses the strategic importance of Central Asia in the Middle Ages and its inclusion in the Turkic
Kaganate in the process of invasion of the Turkic tribes. Th Empire of Ephtalits, which ruled Central Asia for almost a
century, collapsed as a result of the raids of the Turkic tribes. A new a management system based on nomadic traditions
has created, new orders and positions have been introduced.
Sogdians, Khorezmians, Bactrians, Shashs, Ferghans, and other people participated in the system of governance
created by the Turkic tribes.

 

The goal of the local dynasties was to ensure political stable and economic development in setted areas, as well as to
meet military needs. Th majority of the population of the Western Kaganate were occupied with extensive agriculture,
handicraf and trade under the rule of the Kaganate. During this period, agriculture, horticulture and viticulture rapidly
developed on the lands of Central Asia.
Although Central Asia was a vassal of the Western Turkic Kaganate, it had a certain degree of internal independence.
Without centralized power in the country, it developed in the form of a confederation of «rulers».
Th article based on primary sources and scientifi literature covers the socio-political situation and the system of
local self-government in Central Asia on the eve of the emergence of Islam.
 

Author name position Name of organisation
1 Zinatullayev Z.. International Islamic Academy оf Uzbekistan
Name of reference
1 1. Abu Bakr Muhammad ibn Ja’far an-Narshaxiy. Buxoro tarixi. – T.: Kamalak, 1991. 2. Ibn Havqal. Movarounnahr/Ibn Havqal; arab tilidan tarj., izohlar muallif SH.S.Kamoliddin. – T.: O‘zbekiston milliy entsiklopediyasi, 2011. 3. Abu Rayhon Beruniy. Osor ul-boqiya anal-qurun al-holiya. (Qadimgi xalqlardan qolgan yodgorliklar) 4. Ahmedov B. Tarixdan saboqlar. – T.: O‘qituvchi, 1994. 5. Gumilev L.N. Drevnie tyurki. Kristall, 2003. 6. Otaxo‘jaev A. Ilk o‘rta asrlar Markaziy Osiyo sivilizatsiyasida turk-sug‘d munosabatlari. – T.: ART-FLEX, 2010. 7. Shamsutdinov R., Mo‘minov X. O‘zbekiston tarixi. – T.: Sharq, 2013. 8. Bey shu (Shimoliy sulolalar tarixi). Yirik tarixchi Li Yan-shou qalamiga mansub. Markaziy Osiyo, Xorazm va Sharqiy Тurkistonning VI asr ikkinchi yarmidagi tarixi haqida qimmatli ma’lumotlar mavjud. Suy shu (Suy xonadonining tarixi). Xitoy tarixchilari jamoasi tomonidan yozilgan. Asarning 83-bobida Markaziy Osiyo haqida ma’lumotlar mavjud. Qarang: Madraimov A. Fuzailova G. Manbashunoslik. – T.: O‘zbekiston faylasuflri ilmiy nashriyoti, 2008. 138-b. 9. Sultonov F., Bozorboev F. O‘rta asrlar tarixi (O‘zbekiston tarixi). – T.: Alisher Navoiy nomidagi O‘zbekiston Milliy kutubxonasi nashriyoti, 2007.
Waiting