418

Мақолада  долзарб  муаммолардан  бири  ҳисобланган  ер  қатламларида  намлик  ва  тузнинг 
кўчиши  масаласини  тадқиқ  қилиш  учун  ишлаб  чиқилган  математик  таъминотларнинг  таҳлили 
келтирилган.  Тадқиқот  объектини  ҳар  томонлама  тадқиқ  қилиш  учун  ғовак  муҳитда  кичик 
заррачаларнинг  вақт  бўйича  қўниши,  муҳитнинг  фильтрация  ва  ўтказувчанлик 
коэффициентларининг  ўзгариши  ва  ғовакликларни  заррачалар  билан  тўлиб  боришини  ҳисобга 
олган  ҳолда  математик  модел  ишлаб  чиқилган  ҳамда  қўйилган  масалани  ечиш  учун  Самарский-Фрязинов векторли усулига асосланган чекли-айирмалар  алгоритми  яратилган. Мақолада намлик 
ва  тузнинг  ер  қатламларида  кўчиши  масаласининг  математик  моделини  ишлаб  чиқишда  сув 
иншоотларида босим градиентини ўзгармас ва атмосфера босими билан тенг деб қаралган.

  • Web Address
  • DOI
  • Date of creation in the UzSCI system12-02-2020
  • Read count382
  • Date of publication24-10-2018
  • Main LanguageO'zbek
  • Pages9-20
Ўзбек

Мақолада  долзарб  муаммолардан  бири  ҳисобланган  ер  қатламларида  намлик  ва  тузнинг 
кўчиши  масаласини  тадқиқ  қилиш  учун  ишлаб  чиқилган  математик  таъминотларнинг  таҳлили 
келтирилган.  Тадқиқот  объектини  ҳар  томонлама  тадқиқ  қилиш  учун  ғовак  муҳитда  кичик 
заррачаларнинг  вақт  бўйича  қўниши,  муҳитнинг  фильтрация  ва  ўтказувчанлик 
коэффициентларининг  ўзгариши  ва  ғовакликларни  заррачалар  билан  тўлиб  боришини  ҳисобга 
олган  ҳолда  математик  модел  ишлаб  чиқилган  ҳамда  қўйилган  масалани  ечиш  учун  Самарский-Фрязинов векторли усулига асосланган чекли-айирмалар  алгоритми  яратилган. Мақолада намлик 
ва  тузнинг  ер  қатламларида  кўчиши  масаласининг  математик  моделини  ишлаб  чиқишда  сув 
иншоотларида босим градиентини ўзгармас ва атмосфера босими билан тенг деб қаралган.

Русский

В данной статье решается задача, связанная с актуальной проблемой – процессом влаго-  и 
солепереноса в почвогрунтах. Приведен обзор научных работ, посвященных различным аспектам 
и  математическому  обеспечению  объекта  исследования.  Для  проведения  комплексного 
исследования  предложена  математическая  модель,  учитывающая  кольматацию  пор  грунта 
мелкодисперсными  частицами  со  временем,  изменения  коэффициентов  проницаемости  почвы, 
водоотдачи,  фильтрации,  изменения  начальной  пористости  и  пористости  осевшей  массы.  Для 
решения  задачи  разработан  эффективный  численный  алгоритм,  основанный  на  векторной  схеме 
Самарского−Фрязинова  со  вторым  порядком  аппроксимации  дифференциальных  операторов  и 
методе  прогонки  для  полученной  системы  алгебраических  уравнений.  При  выводе 
математической модели солепереноса предположено, что градиент давления в канале постоянный 
и равен атмосферному давлению.

English

In this article, the problem is solved related to the actual problem, the process of moisture and 
salt transfer in soil, and a review of scientific papers devoted to various aspects and mathematical support 
of the object of research is given. To carry out a complex study, a mathematical model (MM) is proposed 
with allowance for the coarsening of soil pores with finely dispersed particles with time; changes in soil 
permeability coefficient, fluid loss and filtration coefficient; changes in the initial porosity and porosity of 
the settled mass, and also an effective numerical algorithm based on the Samara -Fryazinov vector scheme 
with  the  second  order  of  approximation  of  differential  operators  on  the  finite-difference  one,  and  the 
resulting  system  of  algebraic  equations  is  solved  by  the  method  of  joint  sweep.   In  the  article  for  the 
derivation  of  the  mathematical  model  of  salt  transfer  it  is  assumed  that  the  pressure  gradient  in  the 
channel is constant and equal to atmospheric pressure

Author name position Name of organisation
1 Ravshanov N.. _ _
2 Khurramov I.D. _ _
3 Islamov Y.N. _ _
Name of reference
1 Веригин Н.Н. Методы прогноза солевого режима грунтов и грунтовых вод. М.: Колос, 1979. − 266 с.
2 Абуталиев Ф.Б. и др. Применение численных методов и ЭВМ в гидрогеологии// Методическое руководство. Ташкент: Фан, 1979. − 35с.
3 Дубинин М.М. Физико-химические основы сорбционной техники// ИЛ ОНТИ, 1935. − 123 с.
4 Фролов В.Ф., Лезин Ю.С. Кинетика и динамика физической абсорбции. М.: Наука, 1973. − 234 с.
5 Абуталиев Ф.Б., Рахимов М.Я. Об уравнениях ионообменного фильтрования и методы их решения//Вопросы вычислительной и прикладной математики. Вып. 40. Ташкент: РИСО АН РУ, 1976. С. 44−56.
6 Абуталиев Ф.Б и др. Эффективные приближенно-аналитические методы для решения задач теории фильтрации. Ташкент: Фан, 1978. − 233 с.
7 Ravshanov N., Palvanov B.Yu., Muxamadiyev A. Computer modelling of process of filtering of the liquid of the ionized solutions for protection of the ecosystem from of pollution sources// TUIT Bulletin. Tashkent, 2015. № 2. P. 100 105.
8 Равшанов Н., Палванов Б.Ю. Математическая модель для ионообменной сорбции двухкомпонентных растворов // Проблемы вычислительной и прикладной математики. Ташкент, 2017. № 5 (11). С. 55−61.
9 Ra vshanov N., Palvanov B.Yu. Numerical solution of inverse problems filtering process of low-concentration solutions// ISJ Theoretical & Applied science. 2017. № 04 (48). P. 85-94
Waiting