Мақолада ахборот тизимлари ёрдамида кўрсатилаётган электрон хизматлар
имкониятларини кенгайтириш, хизматларни интеллектуаллаштириш мақсадида табиий ўзбек
тилида ифодаланган матнли маълумотлар, сўровномалар ва мурожаатларни таҳлил қилишда
лингвистик гап тузиш қонун-қоидалар базаси ишлаб чиқилган. Қонун-қоида ва калит сўзлар
базаси асосида мурожаатларга, сўровларга тизимли равишда, автоматлашган ҳолда жавоб бериш
учун уларни формаллаштириш усуллари тадқиқ этилган. Натижада интеллектуал хизматлар
кесимида сўровномалар, мурожаатлар матнини формаллаштириш алгоритми ишлаб чиқилган,
яъни табиий тилдаги матнли маълумотларни тизимли қайта ишлаш асосида, маълум дастурий
қонун-қоидалардан фойдаланган ҳолда, ахборот турларига, ўзбек тилида ифодаланган матнни
мантиқий қатламлаштириш йўли билан ахборот муҳити базасига мослаштириш кетма-кетлиги
алгоритми баён қилинган.
Мақолада ахборот тизимлари ёрдамида кўрсатилаётган электрон хизматлар
имкониятларини кенгайтириш, хизматларни интеллектуаллаштириш мақсадида табиий ўзбек
тилида ифодаланган матнли маълумотлар, сўровномалар ва мурожаатларни таҳлил қилишда
лингвистик гап тузиш қонун-қоидалар базаси ишлаб чиқилган. Қонун-қоида ва калит сўзлар
базаси асосида мурожаатларга, сўровларга тизимли равишда, автоматлашган ҳолда жавоб бериш
учун уларни формаллаштириш усуллари тадқиқ этилган. Натижада интеллектуал хизматлар
кесимида сўровномалар, мурожаатлар матнини формаллаштириш алгоритми ишлаб чиқилган,
яъни табиий тилдаги матнли маълумотларни тизимли қайта ишлаш асосида, маълум дастурий
қонун-қоидалардан фойдаланган ҳолда, ахборот турларига, ўзбек тилида ифодаланган матнни
мантиқий қатламлаштириш йўли билан ахборот муҳити базасига мослаштириш кетма-кетлиги
алгоритми баён қилинган.
В статье разработаны база лингвистических правил создания предложения
и составления вопросников, описание информации на узбекском языке с целью
интеллектуализации и расширения возможности электронных услуг в информационных системах. Исследованы методы формализации запросов и обращения
на основе базы правил и ключевых слов для систематического формирования
автоматических ответов на них. Изложен алгоритм с последовательной
адаптацией в среду информационных баз данных, содержащих предложения на
узбекском языке. Разработан алгоритм формализации запросов и предложений в
системе интеллектуальных услуг.
The article elaborated base of linguistic rules creating proposals and preparation of
questionnaires, the description information on the natural Uzbek language with the purpose of
intellectualization and expansion capabilities of electronic services in information systems. Methods of
formalization of requests and handling rules-based framework and key words for the systematic formation
of automatic responses to them are researched. Adduced the algorithm with sequential adaptation in the
environment of information database containing proposals on the Uzbek language. Elaborated the
algorithm formalization of requests and demand in intelligent services system.
№ | Author name | position | Name of organisation |
---|---|---|---|
1 | Nishanov A.H. | _ | _ |
2 | Babajanov E.. | _ | _ |
№ | Name of reference |
---|---|
1 | Nishanov A.K., Kalimbetov N.I., Babadjanov E.S. Mathematical model of the system of intellectual interactive service in the content of Information Environments// International Journal of Current Research. Tamilnadu. India Vol. 7(04). 2015. P. 14405−14411. |
2 | Найханова Л.В., Евдокимова И.С. Методы и алгоритмы трансляции естественноязыковых запросов к базе данных в SQL-запросы. Улан-Удэ: Изд. ВСГТУ, 2004. – 148 с. |
3 | Нишанов А.Х., Бабажанов Э.С. Олий таълим муассасалари автоматлаштирилган ўқув жараёнини бошқариш моделининг таҳлили// ТАТУ хабарлари. 2011йил, 4-сон. |
4 | Бабажанов Э.С., Алланазаров А.Б. Табиий тилдаги матнни компьютер тили учун формаллаштириш// “Ахборот технологиялари ва телекоммуникация тизимларини самарали ривожлантириш истиқболлари ” мавзусидаги Республика илмий-техник конференцияси маърузалар тўплами. Тошкент, 2015. 4-том. 271−274- б. |
5 | Nishanov A.K., Kalimbetov N.I., Babadjanov E.S. Methods of searching intellectual data in the sphere of information// Journal of «European Applied Sciences». 2013. №6. P. 34−37. |
6 | Посевкин Р.В. Естественноязыковой пользовательский интерфейс диалоговой системы// Программные продукты и системы/ Software & Systems. 2016. № 3. Т.29. С. 5−9. |
7 | Барышникова Н.Ю. Разработка механизма преобразования запросов на естественном языке в информационной системе// ГУ Морского и речного флота. Вестник. 2015. Т.6 (34). С. 204−212. |
8 | Бородин Д.С., Строганов Ю.В. К задаче составления запросов к базам данных на естественном языке// Новые информационные технологии в автоматизированных системах. М.: МГТУ им. Н.Э Баумана, 2016. С. 119−126. |