222

Целевым назначением статьи является создание тектонической основы в виде типизации земной коры Узбекистана по комплексу геолого-геофизических данных, характеризующих ее современное строение и состояние. Типизация земной коры на однородные участки открывает широкие возможности в изучении эндогенных процессов и геодинамики. Она необходима для установления связей между типами коры и определения их места в общей системе. Если выделенные типы коры будут подобраны так, чтобы отражать разные эндогенные режимы, то такая картина позволит судить не только о современном строении коры, но и о закономерностях ее развития. Методика типизации основана на кластерном анализе (решение классификационной задачи), который позволяет комплексно, всесторонне и единовременно анализировать большой массив разнородной информации. Статья посвящена проблемам отбора комплекса исходной геолого-геофизической информации для проведения типизации земной коры. Проводится статистический и корреляционный анализ исходной информации, решение классификационной задачи на базе кластерного анализа. Обсуждаются результаты типизации.

  • O'qishlar soni222
  • Nashr sanasi29-10-2021
  • Asosiy tilRus
  • Sahifalar43-54
Ўзбек

Мақоланинг мақсади Ер қобиғининг замонавий тузилиши ва ҳолатини тавсифловчи геологик-геофизик маълумотлар асосида Ўзбекистон ер қобиғини турларга ажратиш ва унинг тектоник асосини яратишдир. Бу эса Ер қобиғининг турли хил эндоген жараёнлари ва геодинамикасини кенг кўламда ўрганишга имкон беради. Агар Ер қобиғининг белгиланган тури турли хилдаги эндоген режимни кўрсатиб бериши бўйича танлаб олинса, бундай кўринишда нафақат Ер қобиғининг замонавий тузилиши, балки унинг ривожланиш қонуниятлари ҳам намоён бўлади. Ер қобиғини турларга ажратиш услубияти кластер таҳлилига асосланган бўлиб, бу катта миқдордаги маълумотлар мажмуасини бир вақтнинг ўзида ҳамда ҳар томонлама таҳлил қилиш имконини беради. Мақола Ер қобиғини турларга ажратишда дастлабки геологик-геофизик маълумотлар мажмуасини танлаб олишга бағишланган. Дастлабки маълумотларнинг корреляцион ва статистик таҳлили ўтказилган, кластер таҳлил асосида таснифлаш масаласи ечилган. Турларга ажратиш натижаси муҳокама қилинган.

Русский

Целевым назначением статьи является создание тектонической основы в виде типизации земной коры Узбекистана по комплексу геолого-геофизических данных, характеризующих ее современное строение и состояние. Типизация земной коры на однородные участки открывает широкие возможности в изучении эндогенных процессов и геодинамики. Она необходима для установления связей между типами коры и определения их места в общей системе. Если выделенные типы коры будут подобраны так, чтобы отражать разные эндогенные режимы, то такая картина позволит судить не только о современном строении коры, но и о закономерностях ее развития. Методика типизации основана на кластерном анализе (решение классификационной задачи), который позволяет комплексно, всесторонне и единовременно анализировать большой массив разнородной информации. Статья посвящена проблемам отбора комплекса исходной геолого-геофизической информации для проведения типизации земной коры. Проводится статистический и корреляционный анализ исходной информации, решение классификационной задачи на базе кластерного анализа. Обсуждаются результаты типизации.

English

The purpose of the article is to create a tectonic basis in the form of a classification of the earth crust in Uzbekistan based on a complex of geological and geophysical data characterizing its contemporary structure and condition. The classification of the earth crust into homogeneous areas opens up broad opportunities in the study of endogenous processes and geodynamics. It is essential to establish connections between the types of layers and determine their place in the general system. If the determined types of the crust are selected as to reflect different endogenous conditions, this will enable us to judge of the current structure of the crust as well as of the patterns of its development. The classification technique is based on a cluster analysis (solving a classification problem), which allows comprehensive and simultaneous processing of a huge amount of information. The article is devoted to the selection of a complex of initial geological – geophysical information for classification of the earth crust. Statistical and correlation investigations of the initial data are underway, typification issues will be addressed based on the cluster analysis. The typification outcomes are under discussion.

Muallifning F.I.Sh. Lavozimi Tashkilot nomi
1 To'xtasinov A.X. Geofizikaviy tadqiqot usullari kafedrasi tayanch doktoranti O'zbekiston Milliy universiteti
2 Xusanbayev D.D. eofizikaviy tadqiqot usullari kafedrasi dotsenti O'zbekiston Milliy universiteti
3 Atabayev D.X. Geofizikaviy tadqiqot usullari kafedrasi mudiri O'zbekiston Milliy universiteti
Havola nomi
1 Djuran B., Odell P. Klasternyj analiz [Cluster analysis]. Moscow, Statistics, 1977, 128 p.
2 Belousov V.V. Jendogennye rezhimy [Endogenous modes]. Moscow, Nedra, 1978, p. 232.
3 Marakushev A.A., Marakushev S.A. Vodorodnoe dyhanie Zemli – ego proishozhdenie, geologicheskie i biologicheskie sledstvija [Hydrogen respiration of the Earth – its origin, geological and biological consequences]. Al’ternativnaja jenergetika i jekologija – Alternative energy and ecology, 2008, no. 1 (57), pp. 156-174.
4 Zubkov V.S. K voprosu o vlijanii uglevodorodno-neorganicheskogo fljuida na glubinnuju geodinamiku i processy v litosfere. Geohimicheskie processy i poleznye iskopaemye [On the question of the infl uence of hydrocarbon-inorganic fluid on deep geodynamics and processes in the lithosphere. Geochemical processes and minerals]. Vestnik GeoIGU – GeoIGU Bulletin, 2000, vol. 2, pp. 10-28.
5 Belousov V.V. Osnovy geotektoniki [Fundamentals of Geotectonic]. Moscow, Nedra, 1989.
6 Pavlenkova N.I. Struktura zemnoj kory, verhnej mantii i global’naja tektonika. Spornye aspekty tektoniki plit i vozmozhnye al’ternativy [The structure of the earth’s crust, upper mantle and global tectonics. Controversial aspects of plate tectonics and possible alternatives]. Moscow, IFZ, 2002, pp. 64-72.
7 Rejsner G.I., Rejsner M.G. Jendogennye rezhimy Evropy. V sb. Sovremennaja geodinamika i glubinnoe stroenie territorii SSSR [Endogenous regimes of Europe. On Sat. Modern geodynamics and deep structure of the territory of the USSR]. Moscow, Nauka, 1990, pp. 40-47.
8 Zuev Ju.N., Polikarpov A.A. Karta raspredelenija teplovogo potoka na territorii Srednej Azii. Masshtab 1 : 2500 000 [Heat flow distribution map in Central Asia. Scale 1: 2,500,000]. 2002.
9 Husanbaev D.D., Radzhabov S.S., Atabaev D.H., Krutikov A.D. Postroenie karty izoglubin poverhnosti Mohorovichicha Respubliki Uzbekistan po sejsmo-gravimetricheskim dannym [Construction of a map of the iso-depths of the Mokhorovichich surface of the Republic of Uzbekistan based on seismic-gravimetric data]. Vestnik NUUz – Bulletin of NUUz, 2015, no. 2.
10 Artem’ev M.E. Izostazija territorii SSSR [Isostasy of the territory of the USSR]. Moscow, Nauka, 1975, 215 p.
11 Fuzajlov I.A. Stroenie konsolidirovannoj kory Zapadnogo pogruzhenija Tjan’-Shanja [The structure of the consolidated crust of the Western Tien Shan plunge]. Tashkent, Fan, 1977, 143 p.
12 Tal’-Virskij B.B. Geofizicheskie polja i tektonika Srednej Azii [Geophysical fields and tectonics of Central Asia]. Moscow, 1982, 271 p.
13 Rejsner G.I., Rejsner M.G. O metode vyjavlenija sovremennyh jendogennyh rezhimov [On the method of identifying modern endogenous regimes. In the book The structure and evolution of the tectonosphere]. Moscow, IFZ of the USSR Academy of Sciences, 1987, pp. 274-301.
14 Husanbaev D.D. Sovremennye jendogennye rezhimy i sejsmotektonicheskie osobennosti ochagovyh zon sil’nyh zemletrjasenij (na primere Uzbekistana). Avtoref. kand. geologomineralogicheskih nauk [Modern endogenous regimes and seismotectonic features of focal zones of strong earthquakes (on the example of Uzbekistan). Abstract of the candidate of geological and mineralogical sciences]. Tashkent, 1991.
15 Rejsner G.I., Rejsner M.G. Sovremennye jendogennye rezhimy [Modern endogenous regimes]. Reports of the USSR Academy of Sciences, 1986, vol. 291, no. 6, pp. 1336-1339.
16 Gravimetricheskaja karta SSSR. Masshtab 1 : 500 000 [Gravimetric map of the USSR. Scale 1: 500,000]. Moscow, 1975.
Kutilmoqda