71

Mаzkur mаqоlаdа tilshunoslikda modallik kategoriyasining qo‘llanishi va ifodalanishi hаqidа fikr yuritildi, nаzаriy аsоslаri tаdqiq еtilib, mavzuning dоlzаrbligi yoritilib berildi. Tilshunoslikda mavjud bo‘lgan modallik kategoriyasiga oid ilmiy tadqiqotlar tahlil qilindi, olimlarning nazariy qarashlari bir tizimga solindi, modallik kategoriyasi ta’riflandi. Modallik funksionalsemantik kategoriyasi o‘zining ko‘p qamrovli tadqiqot obyekti hisoblanib, uning asosiy mohiyati va vazifasi shaxs va zamon kategoriyasi bilan birga gapning asosiy bo‘laklarini shakllantirib, so‘zlovchining real borliqqa bo‘lgan munosabatini ifodalashda muhim rol o‘ynaydi, gap mazmunini baholashda subyektivmodallik xususiyatlarini ochib berishda gapning emotsionalekspressivlik mazmunini namoyon qilishda aksiologik modallik keng semantik maydonni egallaydi, matnlarni tahlil qilishda va ularning lingvokognitiv xususiyatlarini ochib berishda matn modalligi katta rol o‘ynaydi va mazkur masalani o‘rganish badiiy matn sharoitida o‘ta dolzarbdir.

  • O'qishlar soni 71
  • Nashr sanasi 20-02-2024
  • Asosiy tilO'zbek
  • Sahifalar97-116
Ўзбек

Mаzkur mаqоlаdа tilshunoslikda modallik kategoriyasining qo‘llanishi va ifodalanishi hаqidа fikr yuritildi, nаzаriy аsоslаri tаdqiq еtilib, mavzuning dоlzаrbligi yoritilib berildi. Tilshunoslikda mavjud bo‘lgan modallik kategoriyasiga oid ilmiy tadqiqotlar tahlil qilindi, olimlarning nazariy qarashlari bir tizimga solindi, modallik kategoriyasi ta’riflandi. Modallik funksionalsemantik kategoriyasi o‘zining ko‘p qamrovli tadqiqot obyekti hisoblanib, uning asosiy mohiyati va vazifasi shaxs va zamon kategoriyasi bilan birga gapning asosiy bo‘laklarini shakllantirib, so‘zlovchining real borliqqa bo‘lgan munosabatini ifodalashda muhim rol o‘ynaydi, gap mazmunini baholashda subyektivmodallik xususiyatlarini ochib berishda gapning emotsionalekspressivlik mazmunini namoyon qilishda aksiologik modallik keng semantik maydonni egallaydi, matnlarni tahlil qilishda va ularning lingvokognitiv xususiyatlarini ochib berishda matn modalligi katta rol o‘ynaydi va mazkur masalani o‘rganish badiiy matn sharoitida o‘ta dolzarbdir.

English

This article highlights the use and expression of the modality category in linguistics, researches its theoretical foundations, and examines the relevance of the work. Scientific studies on the category of modality existing in linguistics are analyzed, the theoretical views of scientists are put into one system, and the category of modality is defined. The functionalsemantic category of modality is considered a comprehensive research object, and its main essence and function, together with the person and tense category, form the main parts of the sentence and play an important role in expressing the speaker's attitude to real existence. Axiological modality is essential in revealing the subjective-modality features and the emotional-expressive content of a sentence, analysing the texts’ linguocognitive features, the textual modality issues, etc.

Русский

В статье рассматривается использование и выражение категории модальности в лингвистике, исследуются ее теоретические основы. Анализируются научные исследования по категории модальности, существующие в лингвистике, теоретические взгляды ученых сводятся в одну систему, определяется категория модальности. Функционально-семантическая категория модальности считается комплексным объектом исследования, а ее основная сущность и функция вместе с лицом и категорией времени образуют основные части предложения и играют важную роль в выражении отношения говорящего к реальной действительности. аксиологическая модальность занимает широкое семантическое поле при выявлении субъективно-модальных особенностей при оценке содержания предложения, при раскрытии эмоциональноэкспрессивного содержания предложения, при анализе текстов и раскрытии их лингвокогнитивных особенностей.

Muallifning F.I.Sh. Lavozimi Tashkilot nomi
1 Matyakubov O.Q. Frаnsuz tili оʻqituvchisi Urganch davlat universiteti qoshidagi аkаdemik litsey
Havola nomi
1 Каримов И.А. Миллий истиқлол мафкураси — халқ эътиқоди ва буюк келажакка ишончдир. Озод ва обод ватан, эркин ва фаровон ҳаёт — пировард мақсадимиз. 8-том. — Тошкент: Ўзбекистон, 2000. — 504 б.
2 Абдуразаков М.А. Семантическая структура высказывания (Семантические типы субъектов и предикатов): Автореф. дис. докт. филолог. наук. — М., 1985. — 28 с.
3 Алиева Э.Н. О модальности невозможности в лезгинском языке в сопоставлении с русским и английским // Филологические науки. —. 2005. — № 5. — С. 97–102.
4 Аристотель. Категории. С приложением «Введения», Порфирия к Категориям» Аристотеля. — М., 1939. 25–30 с.
5 Балли Ш. Язык и жизнь. — М., 2003. — 44–60 с.
6 Бикель М. М. Языковые средства выражения побудительности и их стилистическое значение (на материале немецкого языка): автореф. дис. ... канд. филол. наук. — Л., 1968. — 17 с.
7 Боймирзаева С. Матн модаллиги. — Т.: Фан, 2010. — 151 б.
8 Виноградов В.В. О категории модальности и модальных словах в русском языке. Исследования по русской грамматике: избр. труды. — М.: Наука, 1998. — 321 с.
9 Гак В.Г. Теоретическая грамматика французского языка. Морфология. — М.: Высшая школа, 1986. — 312 с.
10 Гетман З.А., Архипович Т.П. Модальность как общетекстовая категория // Вестник МГУ. — Сер.19. — 2006. — № 2. — 34–48 с.
11 Горбачевская С.И. Немецкие модальные частицы как иллокутивные индикаторы (опыт сравнительно-сопоставительного анализа) // Вестник МГУ. — Сер.19. — Лингвистика и международная коммуникация. — 2005. — №1. — 21–29 с.
12 Ёқубов Ж.А. Модаллик категориясининг мантиқ ва тилда ифодаланишининг семантик хусусиятлари. — Т.: Фан, 2005. — 224 б.
13 Ёқубов Ж.А. Модаллик категориясининг мантиқ ва тилда ифодаланиш хусусиятлари. Доктр. дис. — Т., 2007. — 315 б.
14 Каксин А.Д. К вопросу о средствах выражения модальности в хантыйском языке // Вестник Московского университета. — Сер.9. Филология. — 2009. — №1. — 56–62 с.
15 Корди Е.Е. Модальные и каузативные глаголы в современном французском языке. — М., 2004. — 168 с.
16 Краснова Т. И. Субъективность — модальность. — СПб.: Изд-во Санкт-Петербургского госуд. ун-та экономики и финансов, 2002. — 189 с.
17 Кривоносов А.Т. О модальных частицах в немецком языке. — Иркутск, 1963. — 47–82 с.
18 Крылова Э.Б. Роль модальных частиц в формировании семантики императивов в датском языке // Вестник МУ. — Сер. 9. Филология. — 2009. — № 2. — С. 31–48.
19 Лейбниц Г.В. Сочинения в четырех томах, том 3. — М.: Мысль, 1984. — 734 с.
20 Лопарева Д.К. Авторская модальность: содержание и объем понятия (проблемы фразеологического знака) // Вопросы филологии. — 2005. — №3 (21). — С.13–25.
21 Маҳмудов Н., Нурмонов А. ва бошқ. Ўзбек тилининг мазмуний синтаксиси. — Т.: Фан, 1992. — 89 б.
22 Ўзбекистон Миллий Энциклопедияси. 6 т. — Т., 2000. — 52 б.
23 Мур Д.Э. Доказательство внешнего мира. Сост., вступит. ст. и коммент. А.Ф.Грязнова. — М., 1993. — 66–84 с.
24 Панфилов В. З. Грамматика и логика. — М., 1963. — 80 с.
25 Шоабдураҳмонов Ш., Асқарова М. ва б. Ҳозирги ўзбек адабий тили. — Т.: Ўқитувчи, 1980. — 448 б.
26 Brunot F. La pensée et la langue: Methode, principe et plan d'une théorie nouvelle du langage appliquée au français. — P.: Masson, 1965. — 982 p.
27 Halliday М.К. System and function in language: Selected papers. Ed. bу G.R. Kress. — London: Oxford Univ.Press, 1976. — 197 p.
28 Sinclair J. Beginning the Study of Lexis. — Londres: Longman, 1970. — 62–71 p.
Kutilmoqda