Мақолада Аштархонийлар сулоласи вакилларининг (Боқи Муҳаммадхон, Имомқулихон, Абдулазизхон, Субҳонқулихон ва Убайдуллахон) ҳарбий соҳада юритган сиёсатлари натижасида мамалакат чегаралари мудофааси, қўшин тўплаш тартиби, қўшин қуроллари ва тартиб-интизоми масалаларида давр учун хос ўзгаришлар қилганлиги, уларнинг сабаб ва оқибатлари аниқ мисоллар билан очиб берилган. Аштархонийлар сулоласи давридаги ҳарбий бошқарув, хон, кенгаш, маъмурий-ҳарбий (оталиқ, кўкалтош, девонбеги калон, қушбеги кулл, парвоначи, додхоҳ каби мансабларнинг қўшимча ҳарбий вазифаларида сулола даврида содир бўлган ўзгаришлар сабаби, оқибатлари) ва ҳарбий мансабларнинг вазифалари келтирилган. Жумладан, ҳарбий мансаблар вазифаларининг бир-бирига яқинлигига қараб қўшин бошқарувига маcъул мансаблар, қўшинга доир ҳуқуқий масалаларга маcъул мансаблар, қўшин моддий таъминотига маcъул мансаблар ва махсус бўлинмаларга бўлиб, таҳлил этилган. Шунингдек, мақолада «илғорбоши аскар», «сардори сипоҳ», «баҳодир» каби ҳарбий унвонлар, уларни тақдим этиш ва имтиёзларидаги ўзгаришлар тилга олинган. Аштархонийлар сулоласи даврида ҳарбий вазиятларда умумий тўпланадиган қўшин 60 минг кишини ташкил этганлиги таъкидланиб, бу сон ҳар бир вилоятдан белгиланган миқдорда йиғилганлиги ҳақидаги қараш илгари сурилган. Шунингдек, мақолада сулола давридаги қўшиннинг таркибий қисми, ҳарбий тактика, қуроллар ва рамзлар (мисол учун аштархонийлар сулоласи давридаги асосий давлат байроғи тасвири манбаларда келтирилган маълумотлар асосида ишланган), қўшиннинг ижтимоий ҳимояси, мудофаа салоҳияти ва улардан содир бўлган ўзгаришлар сабаб, оқибатлари келтирилган ва хулосалар қилинган.
The article shows that the policies of the representatives of the Ashtarkhanid dynasty in the military sphere resulted in changes specific to the period in the defense of the country’s borders, the order of troop mobilization, military weapons, and discipline, and their causes and consequences are explained with specific examples. The tasks of military administration, khan, council, administrative-military, and military positions during the Ashtarkhanid dynasty are presented. It is noted that the total army that could be mobilized in military situations during the Ashtarkhanid dynasty amounted to 60 thousand people. The causes, consequences, and changes in the social protection and defense potential of the army are presented and conclusions are drawn.
Мақолада Аштархонийлар сулоласи вакилларининг (Боқи Муҳаммадхон, Имомқулихон, Абдулазизхон, Субҳонқулихон ва Убайдуллахон) ҳарбий соҳада юритган сиёсатлари натижасида мамалакат чегаралари мудофааси, қўшин тўплаш тартиби, қўшин қуроллари ва тартиб-интизоми масалаларида давр учун хос ўзгаришлар қилганлиги, уларнинг сабаб ва оқибатлари аниқ мисоллар билан очиб берилган. Аштархонийлар сулоласи давридаги ҳарбий бошқарув, хон, кенгаш, маъмурий-ҳарбий (оталиқ, кўкалтош, девонбеги калон, қушбеги кулл, парвоначи, додхоҳ каби мансабларнинг қўшимча ҳарбий вазифаларида сулола даврида содир бўлган ўзгаришлар сабаби, оқибатлари) ва ҳарбий мансабларнинг вазифалари келтирилган. Жумладан, ҳарбий мансаблар вазифаларининг бир-бирига яқинлигига қараб қўшин бошқарувига маcъул мансаблар, қўшинга доир ҳуқуқий масалаларга маcъул мансаблар, қўшин моддий таъминотига маcъул мансаблар ва махсус бўлинмаларга бўлиб, таҳлил этилган. Шунингдек, мақолада «илғорбоши аскар», «сардори сипоҳ», «баҳодир» каби ҳарбий унвонлар, уларни тақдим этиш ва имтиёзларидаги ўзгаришлар тилга олинган. Аштархонийлар сулоласи даврида ҳарбий вазиятларда умумий тўпланадиган қўшин 60 минг кишини ташкил этганлиги таъкидланиб, бу сон ҳар бир вилоятдан белгиланган миқдорда йиғилганлиги ҳақидаги қараш илгари сурилган. Шунингдек, мақолада сулола давридаги қўшиннинг таркибий қисми, ҳарбий тактика, қуроллар ва рамзлар (мисол учун аштархонийлар сулоласи давридаги асосий давлат байроғи тасвири манбаларда келтирилган маълумотлар асосида ишланган), қўшиннинг ижтимоий ҳимояси, мудофаа салоҳияти ва улардан содир бўлган ўзгаришлар сабаб, оқибатлари келтирилган ва хулосалар қилинган.
В статье раскрывается, что военная политика представителей династии Аштарханидов привела к характерным для того периода изменениям в обороне границ страны, порядке сбора войск, военном вооружении, дисциплине, на конкретных примерах объясняются их причины и последствия. Представлены функции военной администрации, хана, совета, административно-военных и военных должностей в период правления династии Аштарского ханства. Отмечается, что во времена династии Аштарханидов общая численность армии, которая могла быть мобилизована в военных ситуациях, составляла 60 000 человек. Представлены причины и последствия изменений в социальной защите и обороноспособности армии, их последствия, сделаны выводы.
| № | Muallifning F.I.Sh. | Lavozimi | Tashkilot nomi |
|---|---|---|---|
| 1 | Sangirov J.. | Тарих фанлари бўйича фалсафа доктори | Тарих институти, тарихшунослик, архившунослик ва ҳужжатшунослик маркази |
| № | Havola nomi |
|---|---|
| 1 | 1 Шайбонийлар — ўзбек давлатини 1501 – 1601 йиллари бошқарган сулола. |
| 2 | 2 Сафавийлар — 1502 – 1736 йиллари Эронда ҳукмронлик қилган сулола. |
| 3 | 3 Боқи Муҳаммадхон — 1601 – 1605 йиллари ўзбек давлатини бошқарган аштархоний ҳукмдор. |
| 4 | 4 Мухаммед Юсуф мунши. Мукимханская история. Ташкент. 1956. С. 75. |
| 5 | 5 İsgəndər Bəy Münşi Türkman. Dünyani bəzəyən Abbasin tarixi (Tarixe-aləmaraye-Abbasi). Bakı. 2010. S. 1108. |
| 6 | 6 Dünyani bəzəyən Abbasin tarixi (Tarixe-aləmaraye-Abbasi). S. 1129. |
| 7 | 7 Махмуд ибн Вали. Море тайн относительно доблестей благородных (География). Тaшкент. 1977. С. 37. |
| 8 | 8 Имомқулихон — 1611 – 1642 йиллари ўзбек давлатини бошқарган аштархоний ҳукмдор. |
| 9 | 9 Море тайн относительно доблестей благородных (География). С. 38. |
| 10 | 10 Термиз, Бадахшон, Шибирғон, Маймана, Қўбодиён, Қундуз каби вилоятлар Балх орқали бошқарилган. |
| 11 | 11 Море тайн относительно доблестей благородных (География). С. 38; Тарихи салотини Усмоний. 35б-бет. |
| 12 | 12 Ҳофиз Таниш Бухорий. Абдулланома. Биринчи жилд. Тошкент. 1999. 228-бет. |
| 13 | 13 Убайдуллахон — 1702 – 1711 йиллари ўзбек давлатини бошқарган аштархоний ҳукмдор. |
| 14 | 14 Муҳаммад Амин Бухорий. Убайдулланома. ШИ АҚФ. Қўлёзма рақами 1532. 55a-бет. |
| 15 | 15 Боқи Муҳаммадхон — 1601 – 1605-йиллари Ўзбек давлатчилигини бошқарган аштархоний ҳукмдор. |
| 16 | 16 Меҳмед III — 1595 – 1603-йиллари ҳукмронлик қилган Усмонли султони. |
| 17 | 17 А.Д. Васильев. «Знамя и меч от падишаха» Политические и культурные контакты ханств Центральной Азии и Османской империи (середина XVI – начало XX вв.). Москва. 2014. C. 89. |
| 18 | 18 Абдулазизхон — 1645 – 1681 йиллари Ўзбек давлатчилигини бошқарган аштархоний ҳукмдор. |
| 19 | 19 Муҳаммад Толиб. Матлаб ут-толибин. Тошкент. 2016. 204-бет. |
| 20 | 20 Хўжа Самандар Термизий. Дастур ул-мулук. Тошкент. 2001. 210-бет. |
| 21 | 21 Ўша ерда. |
| 22 | 22 Ўша асар. 228-бет. |
| 23 | 23 Мактубот, муншоат ва маншурот. АҚФ. Қўлёзма рақами 289. Субҳонқулихоннинг Усмонли султони Аҳмадга хати. 42б – 43а-бетлар |
| 24 | 24 Ўша ерда. |
| 25 | 25 Муҳаммад Амин Бухорий. Муҳит ат-таворих. Тошкент. 2020.103-бет. |
| 26 | 26 Дастур ул-мулук. 230-бет. |
| 27 | 27 Ўша асар. 197-бет. |
| 28 | 28 Ўша асар. 198-бет. |
| 29 | 29 Қожамқулибек Балхи. Тарих-и Қыпшақи. Алматы. 2017. 645-бет. |
| 30 | 30 Дастур ул-мулук. 147-бет. |
| 31 | 31 Муҳит ат-таворих. 80-бет. |
| 32 | 32 Абдураҳмон Толе. Тарихи Абулфайзхон. АҚФ. Қўлёзма рақами 11.148б-бет. |
| 33 | 33 Dünyani bəzəyən Abbasin tarixi. S. 1651. |
| 34 | 34 Муҳит ат-таворих. 58-бет. |
| 35 | 35 Убайдулланома. 118a-бет. |
| 36 | 36 Тарихи Абулфайзхон. 148б-бет. |
| 37 | 37 Дастур ул-мулук. 147-бет. |
| 38 | 38 Дастур ул-мулук. 169-бет; Убайдулланома. 118б-бет; Б. Ахмедов. История Балха. Ташкент. 1982. C. 156. |
| 39 | 39 Дастур ул-мулук. 153-бет. |
| 40 | 40 Муҳит ат-таворих. 63-бет; Дастур ал-мулук. 195-бет; Buhara hanliği’nin askeri teşkilati (1500 – 1868). s. 152. |