13

Maqolada yapon va o‘zbek tillarida noaniqlik semantikasi orqali amalga oshiriladigan xushmuomalalik strategiyalari lingvopragmatik nuqtayi nazardan tahlil qilinadi. Xususan, muloqot jarayonida xushmuomalalikni ta’minlash maqsadida ataylab noaniqlik yoki ikki ma’nolilik yuklangan holda ishlatiladigan yumshatuvchi so‘z va iboralarga alohida e’tibor qaratiladi. Maqolada yapon va o‘zbek tillarida bunday til vositalarining qo‘llanishi aniq misollar asosida o‘rganiladi hamda ularning pragmatik vazifalari yoritiladi. Har ikki tildagi yumshatuvchi til birliklarining o‘xshash va farqli jihatlarini aniqlash maqsadida qiyosiy tahlil o‘tkazildi. Tadqiqot Brown va Levinsonning “yuz” nazariyasi, Lakoffning xushmuomalalik tamoyillari, shuningdek, yapon tilshunosligidagi “wakimae” konsepsiyasi asosida olib boriladi. Mazkur strategiyalarning sintaktik modellari, semantik yuklamalari va pragmatik funksiyalari batafsil ko‘rib chiqilgan. Yapon tilidagi muloqot etiketi bilan o‘xshash ravishda, o‘zbek tilida ham ba’zan sukut saqlash, jumlani to‘liq yakunlamaslik yoki mazmunni bilvosita ifodalash orqali xushmuomalalikni ta’minlash mumkin. Biroq bu kabi strategiyalar o‘zbek tilida nisbatan kamroq qo‘llanadi va ko‘proq an’anaviy muloqot kontekstlari bilan cheklanadi. Tadqiqot natijalari shuni ko‘rsatdiki, har ikki tilda ham noaniq va bilvosita turg‘un konstruksiyalarni ifodalash shakllari suhbatdosh yuziga tahdidni kamaytirishda muhim lingvistik vosita sifatida xizmat qiladi. Shu bilan birga, yapon tilida ushbu strategiyalar tizimli va barqaror lisoniy shakllar orqali namoyon bo‘lsa, o‘zbek tilida ular ko‘proq kontekstga va kommunikativ vaziyatga bog‘liq holda yuzaga chiqadi. Maqola yakunida ikki tilga oid misollar va jadval asosida o‘xshashliklar, tafovutlar hamda madaniyatlararo pragmatik xususiyatlar tahlil etiladi.

  • O'qishlar soni 13
  • Nashr sanasi 20-08-2025
  • Asosiy tilO'zbek
  • Sahifalar70-86
English

This article presents a linguo-pragmatic analysis of politeness strategies implemented through the semantics of uncertainty in Japanese and Uzbek languages. Particular attention is paid to mitigating words and expressions that are deliberately marked by ambiguity or vagueness in order to maintain politeness during interaction. The study examines the use of such linguistic means in both languages, providing concrete examples and revealing their pragmatic functions. A comparative analysis was conducted to identify both the similarities and differences between softening expressions in the two languages. The research is grounded in Brown and Levinson’s theory of “face,” Lakoff’s politeness principles, and the Japanese linguistic concept of wakimae. The syntactic models, semantic load, and communicative functions of these pragmatic tools are thoroughly examined. Similar to Japanese communicative norms, Uzbek also employs politeness strategies such as silence, sentence ellipsis, and indirectness, though such forms occur less frequently and are typically restricted to culturally conventional contexts. The findings demonstrate that in both languages, fixed constructions that convey uncertainty and indirectness serve as key linguistic mechanisms for mitigating facethreatening acts. However, in Japanese, these strategies are expressed through more systematic and stable linguistic forms, whereas in Uzbek, they tend to emerge contextually and vary depending on the communicative situation. The article concludes with illustrative examples and comparative tables highlighting crosslinguistic and intercultural pragmatic features.

Ўзбек

Maqolada yapon va o‘zbek tillarida noaniqlik semantikasi orqali amalga oshiriladigan xushmuomalalik strategiyalari lingvopragmatik nuqtayi nazardan tahlil qilinadi. Xususan, muloqot jarayonida xushmuomalalikni ta’minlash maqsadida ataylab noaniqlik yoki ikki ma’nolilik yuklangan holda ishlatiladigan yumshatuvchi so‘z va iboralarga alohida e’tibor qaratiladi. Maqolada yapon va o‘zbek tillarida bunday til vositalarining qo‘llanishi aniq misollar asosida o‘rganiladi hamda ularning pragmatik vazifalari yoritiladi. Har ikki tildagi yumshatuvchi til birliklarining o‘xshash va farqli jihatlarini aniqlash maqsadida qiyosiy tahlil o‘tkazildi. Tadqiqot Brown va Levinsonning “yuz” nazariyasi, Lakoffning xushmuomalalik tamoyillari, shuningdek, yapon tilshunosligidagi “wakimae” konsepsiyasi asosida olib boriladi. Mazkur strategiyalarning sintaktik modellari, semantik yuklamalari va pragmatik funksiyalari batafsil ko‘rib chiqilgan. Yapon tilidagi muloqot etiketi bilan o‘xshash ravishda, o‘zbek tilida ham ba’zan sukut saqlash, jumlani to‘liq yakunlamaslik yoki mazmunni bilvosita ifodalash orqali xushmuomalalikni ta’minlash mumkin. Biroq bu kabi strategiyalar o‘zbek tilida nisbatan kamroq qo‘llanadi va ko‘proq an’anaviy muloqot kontekstlari bilan cheklanadi. Tadqiqot natijalari shuni ko‘rsatdiki, har ikki tilda ham noaniq va bilvosita turg‘un konstruksiyalarni ifodalash shakllari suhbatdosh yuziga tahdidni kamaytirishda muhim lingvistik vosita sifatida xizmat qiladi. Shu bilan birga, yapon tilida ushbu strategiyalar tizimli va barqaror lisoniy shakllar orqali namoyon bo‘lsa, o‘zbek tilida ular ko‘proq kontekstga va kommunikativ vaziyatga bog‘liq holda yuzaga chiqadi. Maqola yakunida ikki tilga oid misollar va jadval asosida o‘xshashliklar, tafovutlar hamda madaniyatlararo pragmatik xususiyatlar tahlil etiladi.

Русский

В статье проводится лингвопрагматический анализ стратегий вежливости, реализуемых через семантику неопределённости в японском и узбекском языках. В частности, особое внимание уделяется смягчающим словам и выражениям, намеренно нагруженным неопределённостью или двусмысленностью высказывание с целью обеспечения вежливости в коммуникации. В статье рассматриваются конкретные примеры использования таких языковых средств в обоих языках и раскрываются их прагматические функции. Сравнительный анализ был проведён с целью выявления как сходств, так и различий между смягчающими конструкциями двух языков. Исследование опирается на теорию «лица» Брауна и Левинсона, принципы вежливости Лакоффа, а также концепцию «вакимаэ» в японском языкознании. Подробно рассмотрены синтаксические модели, семантические нагрузки и прагматические функции указанных стратегий. Аналогично японскому речевому этикету в узбекском языке также в отдельных случаях реализуется вежливость посредством умолчания, неполных высказываний или косвенной передачи смысла. Кроме того, в статье рассматривается использование эвфемизмов, риторических и косвенных форм, неполных высказываний и стратегического умолчания как механизмов сохранения речевой вежливости. Однако подобные стратегии в узбекской речи используются реже и, как правило, ограничены традиционно-контекстуальными ситуациями общения. Результаты исследования показывают, что в обоих языках устойчивые конструкции, выражающие неопределённость и косвенность, служат важным лингвистическим инструментом минимизации угрозы лицу собеседника. При этом в японском языке данные стратегии представлены более системно и устойчиво, тогда как в узбекском языке их реализация во многом зависит от контекста и коммуникативной ситуации.

Muallifning F.I.Sh. Lavozimi Tashkilot nomi
1 XALMURZAYEVA N.. PhD, dotsent Toshkent Davlat Sharqshunoslik Universiteti
Havola nomi
1 Abdujalilova Sh. A., Fayziyeva N. N. O‘zbek tilidagi xushmuomalalikning kategoriyalari // CAJMRMS. — 2025. — №3. — URL: https://cyberleninka.ru/article/n/o-zbek-tilidagi-xushmuomalalikningkategoriyalari
2 Brown P., Levinson S. Politeness: Some Universals in Language Usage. — Cambridge: Cambridge University Press, 1987. – 345 p.
3 Cianci M. 曖昧 さ: A pragmatic research on Japanese ambiguity and politeness in invitations // Japón: Identidad. — 2017. — №III. — ISSN: 2254-8300. – URL: https://dialnet.unirioja.es / https://cyberleninka.ru.
4 Diegoli E. A corpus-assisted analysis of indexical signs for (im)politeness in Japanese apology-like behaviour // Journal of Politeness Research. — 2024. — Vol. 20, №2. — P. 427–453. — DOI: 10.1515/pr-2022-0002. – URL: https://www.degruyterbrill.com/document/doi/10.1515/pr-2022- 0002
5 Фарходова Ш. Принцип вежливости в английской и узбекской речевой адаптации // Зарубежная лингвистика и лингводидактика. — 2024. — Т. 2, №1/S. — С. 390–395. — DOI: https://doi.org/10.47689/2181-3701-vol2-iss1/S-pp390-395.
6 Hasegawa, H. A Linguistic Introduction. — Berkeley: University of California, 2015. — 416 с.
7 Ide S. Formal forms and discernment: Two neglected aspects of universals of linguistic politeness // Multilingua. – 1989. — Vol. 8, №2–3. — P. 223– 248.
8 Lakoff R. Language and Woman’s Place. — New York: Harper & Row, 1975. — 296 p.
9 Qosimova D. O‘zbek tilida xushmuomalalik strategiyalarining ahamiyati // O‘zbek tilshunosligi va madaniyati jurnali. — 2020. — T. 12, №3. — B. 45–57.
10 Rinnert C., Kobayashi H. Requestive hints in Japanese and English // Journal of Pragmatics. — 1999. — Vol. 31, №9. — P. 1173–1201.
11 Wierzbicka A. Cross-cultural Pragmatics: The Semantics of Human Interaction. — Berlin: Mouton de Gruyter, 1991. — 350 p.
Kutilmoqda