455

Qоraqalpoq fosforitini fizik-kimyoviy va minerall tarkibi o‘rganildi. Fosfat minerali asosan teng miqdorlarda bo‘lgan kurskit, frankolit va turli qo‘shimchalardan (kalsit, magnezit, glaukonit, kvars, dala shpati va b.) iborat. Qoraqal’oq fosforitini sulfat kislotaning turli kontsentratsiyalari va normalarida faollashtirib oddiy superfosfat olish, hamda ularning fizik-kimyoviy va tovar xossalarini o‘rganish maqsad qilingan. Olingan mahsulotlar fizik-kimyoviy analiz metodlari yordamida o‘rganildi. Jumladan, P2O5 miqdori fotokolorimetrik, CaO miqdori kompleksonometrik titrlash orqali aniqlandi. Fosforit unini kislotali faollashtirish uchun sulfat kislotaning 68, 80 va 93 % li kontsentratsiyalarida va kislota me’yori 60-100 % larida 70℃ haroratda parchalanish olib borildi. Fosforit uni  93 % li sulfat kislotaning 75 me’yorida parchalab olingan mahsulot maqbul me’yor deb hisoblandi.
Mahsulotlardagi P2O5 suvda eruvchan shaklining nisbiy miqdori 60% dan oshadi. Qoraqalpoq fosforitlaridan olingan mahsulotlarda o‘zlashuvchan va suvda eruvchan P2O5 miqdorining yuqori ekanligi aniqlandi. Tadqiqot natijalari Xo‘jako‘l jelvakli fosfat unidan maqbul sifatli oddiy superfosfat olish imkoniyatini ko‘rsatadi.

  • Web Address
  • DOIhttps://doi.org/10.56292/SJFSU/vol28_iss2/a45
  • Date of creation in the UzSCI system06-07-2022
  • Read count423
  • Date of publication30-06-2022
  • Main LanguageO'zbek
  • Pages248-254
Ўзбек

Qоraqalpoq fosforitini fizik-kimyoviy va minerall tarkibi o‘rganildi. Fosfat minerali asosan teng miqdorlarda bo‘lgan kurskit, frankolit va turli qo‘shimchalardan (kalsit, magnezit, glaukonit, kvars, dala shpati va b.) iborat. Qoraqal’oq fosforitini sulfat kislotaning turli kontsentratsiyalari va normalarida faollashtirib oddiy superfosfat olish, hamda ularning fizik-kimyoviy va tovar xossalarini o‘rganish maqsad qilingan. Olingan mahsulotlar fizik-kimyoviy analiz metodlari yordamida o‘rganildi. Jumladan, P2O5 miqdori fotokolorimetrik, CaO miqdori kompleksonometrik titrlash orqali aniqlandi. Fosforit unini kislotali faollashtirish uchun sulfat kislotaning 68, 80 va 93 % li kontsentratsiyalarida va kislota me’yori 60-100 % larida 70℃ haroratda parchalanish olib borildi. Fosforit uni  93 % li sulfat kislotaning 75 me’yorida parchalab olingan mahsulot maqbul me’yor deb hisoblandi.
Mahsulotlardagi P2O5 suvda eruvchan shaklining nisbiy miqdori 60% dan oshadi. Qoraqalpoq fosforitlaridan olingan mahsulotlarda o‘zlashuvchan va suvda eruvchan P2O5 miqdorining yuqori ekanligi aniqlandi. Tadqiqot natijalari Xo‘jako‘l jelvakli fosfat unidan maqbul sifatli oddiy superfosfat olish imkoniyatini ko‘rsatadi.

Русский

Изучен физико-химический и минеральный состав каракалпакских фосфоритов. Фосфатный минерал состоит в основном из курскита, франколита и различных добавок (кальцита, магнезита, глауконита, кварца, полевого шпата и др.) в равных количествах. Цель - получение простых суперфосфатов путем активации каракалпакских фосфоритов при различных концентрациях и нормах серной кислоты, а также изучение их физико-химических и товарных свойств.
Полученные продукты были исследованы методами физико-химического анализа. В частности, количество Р2О5 определяли фотоколориметрическим, количество СаО - комплексонометрическим титрованием. Для кислотной активации фосфоритной муки разложение проводили при концентрациях серной кислоты 68, 80 и 93% и норма кислотности 60-100 % при температуре 70 ℃.Оптимальной нормой серной кислоты для обработки фосмуки считается 75% от стехиометрии. Относительное количество водорастворимой формы Р2О5 в продуктах превышает 60%.В продуктах, полученных из каракалпакских фосфоритов, обнаружено высокое содержание усвояемого и водорастворимого P2О5. Результаты исследований говорит о возможности получения простого суперфосфата из желваковой фосмуки Ходжакуль приемлемого качества.

English

The physico-chemical and mineral composition of Karakalpak phosphorites has been studied. Phosphate mineral mainly consists of kurskite, francolite and various additives (calcite, magnesite, glauconite, quartz, feldspar, etc.) in equal amounts. The goal is to obtain simple superphosphates by activating Karakalpak phosphorites at various concentrations and norms of sulfuric acid, as well as to study their physicochemical and commercial properties. The obtained products were investigated by the methods of physicochemical analysis. In particular, the amount of P2O5 was determined by photocolorimetric titration, the amount of CaO - by complexometric titration. For acid activation of phosphate rock, decomposition was carried out at sulfuric acid concentrations of 68, 80 and 93% and acidity rate of 60-100% at a temperature of 70 ℃. The optimal rate of sulfuric acid for processing phosphate is considered to be 75% of the stoichiometry. The relative amount of the water-soluble form of Р2О5 in the products exceeds 60%. In products obtained from Karakalpak phosphorites, a high content of assimilable and water-soluble P2O5 was found. The results of the research indicate the possibility of obtaining simple superphosphate from the Khodzhakul nodular phosphate flour of acceptable quality.

Name of reference
1 1. Состояние мировых земельных и водных ресурсов для производства продовольствия и ведения сельского хозяйства. Управление системами, находящимися под угрозой. Продовольственная и сельскохозяйственная организация Объединенных Наций (Рим) и Издательство «Весь Мир» (Москва) (The State of the World's Land and Water Resources for Food and Agriculture. Food and Agriculture Organization of the United Nations (Rome), Ves Mir Publishing House (Moscow),), ФAO 2012,https://www.fao. org/land-water/solaw2021/ru/
2 2. БегловБ.М. СостояниеиперспективыпроизводстваипримененияминеральныхудобренийвУзбекистане (Status and prospects for the production and use of mineral fertilizers in Uzbekistan) // Химическаяпромышленностьсегодня. – 2003, № 2, с. 25-31.
3 3. Практическиерекомендациипосельскомухозяйству: земля, вода, удобрения (Practical recommendations for agriculture: land, water, fertilizers). – Ташкент, 1996, 108 с.
4 4. ТимироваМ., МирзаевС., ЮсупбековО., СалохиддиновА. ОценкасточныхводУзбекистана (Evaluation of wastewater in Uzbekistan). // СельскоехозяйствоУзбекистана. – 2000. - № 4. - С. 43-44.
5 5. Салимов Х.В. Деградация Арала – проблема глобальная // Материалы междунар. науч.-техн. конф. «Современные техника и технологии горно-металлургической отрасли и пути их развития» (Modern equipment and technologies of the mining and metallurgical industry and ways of their development), 12-14 мая 2010г., г. Навои. – Навои, 2010. - С. 264-266.
6 6. Беглов Б.М., Намазов Ш.С., Реймов А.М., Сейтназаров А.Р. Активация природного фосфатного сырья (Activation of natural phosphate raw materials). – Ташкент, 2021г. – 252с.
7 7. Удобрения, их свойства и способы использования (Fertilizers, theirpropertiesandmethodsofuse)/ Под ред. Д.А. Коренькова. – М.: Колос, 1982. – 415 с.
8 8. Шинкоренко С.Ф., Хрящев С.В., Михайлова Т.Г., Левкина Т.Т. Обогащение фосфоритов Кызылкумского месторождения с применением обжига (Enrichment of phosphorites of the Kyzylkum deposit using roasting). // Химическая промышленность. - 1989. - № 3. - С. 187-189.
9 9. Дехканов З.К., Сейтназаров А.Р., Намазов Ш.С. Реймов А.М., Курбаниязов Р.К. Комплексная переработка фосфоритов Центральных Кызылкумов (Complex processing of phosphorites of the Central Kyzylkum). // Химический журнал Казахстана.- Казахстан, 2014. - №4.- С. 9-19.
10 10. Борисов В.М., Красильникова Н.А. Фосфоритная мука - перспективная бескислотная форма фосфорных удобрений (Phosphorite flour - a promising acid-free form of phosphate fertilizers) // Химия в сельском хозяйстве. -1982.
11 11. Сейтназаров А.Р., Турдиалиев У.М., Намазов Ш.С., Беглов Б.М., Дехканов З.К., Курбаниязов Р.К. Фосфоритовая мука – бескислотная форма фосфорных удобрений. (Phosphorite flour - an acid-free form of phosphate fertilizers)// Химический журнал Казахстана. – 2017. – № 3 (59).
12 12. Seitnazarov A.R., Musayeva S.A., Namazov Sh.S., Beglov B.M. Mechanochemical activation of ordinary phosphorite powder of Central Kyzyl Kum mixed with urea nitrate and ammonium carbonate salts // Russian Journal of Applied Chemistry - 2007. - vol. 80, N 11. - pp. 1973-1976.
13 13. Методыанализафосфатногосырья, фосфорныхикомплексныхудобрений, кормовыхфосфатов (Methods for the analysis of phosphate raw materials, phosphate and complex fertilizers, feed phosphates) / М.М.Винник, Л.Н.Ербанова, П.М. Зайцевидр. – М.: Химия, 1975.
Waiting