213

Maqolada Karl Rayxl – o‘zbek folklorshunoslarining ilmiy ishlaridan keng foydalangan va o‘z tadqiqotlarida ularga ingliz va nemis tillarida keng munosabat bildirgan taniqli turkshunoslardan biri ekani, uning o‘zbek folklori tarjimoni va tadqiqotchisi sifatidagi faoliyati, nemis va ingliz tillarida amalga oshirgan tarjimalari, yaratgan ilmiy tadqiqotlarining mazmun-mohiyati, mundarijasi, tuzilishi haqida fikr yuritilgan. Olimning qiyosiy tahlil asosida turkiy xalqlar og‘zaki ijodi namunalari orasidagi o‘xshashlik va farqlarni yorqin ifodalovchi aniq va qiziqarli ma'lumotlari bayon etilgan. Jahon folklorshunosligida o‘zbek folkloriga qiyosiy yondashuv asoslari hamda usullari Karl Rayxlning ingliz tilidagi tarjima va tadqiqotlari misolida aniqlangan. Epik matn va yozma adabiyotning yuzaga kelishi, taraqqiy etishi borasidagi nemis olimi Karl Rayxlning ba'zi mulohazalari keltiriladi. Folklor va yozma adabiyotning ilmiy tadqiqi borasida olim kelgan nazariy xulosalar haqida fikr yuritiladi.

O‘tgan asrning ikkinchi yarmidan boshlab o‘zbek folklori namunalarining yevropa tillariga tarjima qilinishida yangi bir bosqich boshlandi. Bu yangilanish jarayoni bevosita Karl Rayx nomi bilan bog‘liqdir. Taniqli nemis olimi Karl Rayxl o‘zbek dostonlarining mohir tarjimoni bo‘lsada, uning “Alpomish” dostoni tarjimasida yo‘l qo‘ygan ba'zi kamchiliklari va uning sabablari tahlil qilinadi.

  • Web Address
  • DOIhttps://doi.org/10.56292/SJFSU/vol28_iss6/a39
  • Date of creation in the UzSCI system19-01-2023
  • Read count190
  • Date of publication15-12-2022
  • Main LanguageO'zbek
  • Pages202-206
Ўзбек

Maqolada Karl Rayxl – o‘zbek folklorshunoslarining ilmiy ishlaridan keng foydalangan va o‘z tadqiqotlarida ularga ingliz va nemis tillarida keng munosabat bildirgan taniqli turkshunoslardan biri ekani, uning o‘zbek folklori tarjimoni va tadqiqotchisi sifatidagi faoliyati, nemis va ingliz tillarida amalga oshirgan tarjimalari, yaratgan ilmiy tadqiqotlarining mazmun-mohiyati, mundarijasi, tuzilishi haqida fikr yuritilgan. Olimning qiyosiy tahlil asosida turkiy xalqlar og‘zaki ijodi namunalari orasidagi o‘xshashlik va farqlarni yorqin ifodalovchi aniq va qiziqarli ma'lumotlari bayon etilgan. Jahon folklorshunosligida o‘zbek folkloriga qiyosiy yondashuv asoslari hamda usullari Karl Rayxlning ingliz tilidagi tarjima va tadqiqotlari misolida aniqlangan. Epik matn va yozma adabiyotning yuzaga kelishi, taraqqiy etishi borasidagi nemis olimi Karl Rayxlning ba'zi mulohazalari keltiriladi. Folklor va yozma adabiyotning ilmiy tadqiqi borasida olim kelgan nazariy xulosalar haqida fikr yuritiladi.

O‘tgan asrning ikkinchi yarmidan boshlab o‘zbek folklori namunalarining yevropa tillariga tarjima qilinishida yangi bir bosqich boshlandi. Bu yangilanish jarayoni bevosita Karl Rayx nomi bilan bog‘liqdir. Taniqli nemis olimi Karl Rayxl o‘zbek dostonlarining mohir tarjimoni bo‘lsada, uning “Alpomish” dostoni tarjimasida yo‘l qo‘ygan ba'zi kamchiliklari va uning sabablari tahlil qilinadi.

Русский

В статье Карл Райхль является одним из известных тюркологов, широко использовавшим научные труды узбекских фольклористов и давшим им широкий отклик на английском и немецком языках в своих исследованиях, своей деятельности переводчика и исследователя узбекского фольклора, своей переводы на немецкий и английский языки, а также создание сущности, содержания и структуры научных исследований. На основе сравнительного анализа представлена яркая и интересная информация ученого, ярко выражающая сходства и различия между примерами устного творчества тюркских народов. Определены основы и методы компаративистского подхода к узбекскому фольклору в мировом фольклористике на примере переводов и исследований Карла Райхля на английском языке. Представлены некоторые комментарии немецкого ученого Карла Райхля относительно возникновения и развития эпического текста и письменной литературы. Обсуждаются теоретические выводы, к которым пришел ученый относительно научных исследований фольклора и письменной литературы.

Со второй половины прошлого века начался новый этап в переводе образцов узбекского фольклора на европейские языки. Этот процесс обновления напрямую связан с именем Карла Райха. Хотя известный немецкий ученый Карл Райхль является искусным переводчиком узбекских эпосов, анализируются некоторые недостатки, допущенные им при переводе эпоса «Алпомыш», и их причины.

English

In the article, Karl Reichl is one of the well-known turkologists who widely used the scientific works of Uzbek folklorists and gave a wide response to them in English and German in his research, his work as a translator and researcher of Uzbek folklore, his translations in German and English, and the creation of the essence, content, and structure of scientific researches were discussed. The scientist's clear and interesting information, which vividly expresses the similarities and differences between the examples of the oral creativity of the Turkic peoples, is presented based on a comparative analysis. The foundations and methods of the comparative approach to Uzbek folklore in world folklore studies were determined by the example of Karl Reichl's translation and research in English. Some comments of the German scientist Karl Reichl regarding the emergence and development of the epic text and written literature are presented. The theoretical conclusions reached by the scientist regarding the scientific research of folklore and written literature are discussed.

From the second half of the last century, a new stage in the translation of Uzbek folklore samples into European languages began. This renewal process is directly related to the name Karl Reich. Although the well-known German scholar Karl Reichl is a skilled translator of Uzbek epics, some of the shortcomings he made in the translation of the epic "Alpamish" and their reasons are analyzed.

Author name position Name of organisation
1 Qalandarova D.A. 1 Tashkent State Pedagogical University named after Nizami
Name of reference
1 1. Жирмунский В.М, Зарифов X.Т. Узбекский народный героическнй эпос. –М.: 1947. – С.165-279. (Zhirmunsky V.M., Zarifov H.T. Uzbek national heroic epic. –M.: 1947. – P.165-279.)
2 2. Мирзаев Т. Халқ бахшиларининг эпик репертуари. –Т.: 1979. – бет 176. (Mirzaev T. An epic repertoire of folk songs. - T.: 1979. – p. 176.)
3 3. “Алпомиш”. Ўзбек халқ ижоди. Кўп томлик / Нашрга тайёрловчи Ҳоди Зариф ва Тўра Мирзаев. –Т.: Ғафур Ғулом номидаги Адабиёт ва санъат нашриёти, 1979. – бет 396. ("Alpamish". Uzbek folk art. Multi-roofed / Prepared by Hodi Zarif and Tora Mirzaev. - T.: Gafur Ghulam Publishing House of Literature and Art, 1979. - page 396.)
4 4. Reichl Karl. Turkic Oral Epic Poetry: Traditions, Forms, Poetic Structure. Garland Publishing, inc. – New York & London, 1992. – 395 p.
5 5. Kalandarova D. Research classification of Karl Reichl. Current Research Journal of Philological Sciences. USA. SJIF 2021= 5.823. (ISSN: 2767-3758). P.29-33.
6 7. Kalandarova D. Attitude to Uzbek Folklore in the Research of Karl Reichl. Academicia. Impact Factor: SJIF 2021 = 7.492. Vol. 11, Issue 5, May 2021. R.500-503.
7 8. Kalandarova D. Karl Reichl's approach to the connection between folklore and written literature. International Engineering Journal for Research & Development '(IEJRD). India. SJIF 2021. = 7.169. (E-ISSN: 2349-0721).
8 9. Kalandarova D. Problems of comparative folklore in the research of Karl Reichl. Cutting-Edge Science. International Scientific and Practical Conference. Shawnee, USA. – August, 2021.
9 10. Kalandarova D. Issues of Uzbek Folklore and its Research in Germany. Journal of Positive School Psychology 2022, Vol. 6, No. 9, http://journalppw.com. P. 4395-4398.
Waiting