102

Мақолада Ўзбекистоннинг табиий гидрологик режими сақланиб қолган тог дарёларида кузатилган кам сувли йиллар таҳлил қилинган. Кам сувлиликнинг чуқурлашуви ҳамда кам сувлилик меъёрини ифодаловчи гидрологик кўрсаткичларни ҳисоблаш масалалари кўриб чиқилган. Тадқиқотда бажарилган ҳисоблашлар натижалари асосида дарёларда кам сувли йилларни тавсифловчи гидрологик катталикларнинг Ўзбекистон тог дарёлари ҳавзалари бўйича тақсимланиш хариталари яратилди. Ишда олинган натижалар кам ўрганилган тог дарёларида кузатилиши мумкин бўлган кам сувли йилларни сув хавфсизлиги бўйича бщолаш имконини беради.

  • Web Address
  • DOI
  • Date of creation in the UzSCI system 23-02-2024
  • Read count 102
  • Date of publication 19-03-2021
  • Main LanguageO'zbek
  • Pages50-61
Ўзбек

Мақолада Ўзбекистоннинг табиий гидрологик режими сақланиб қолган тог дарёларида кузатилган кам сувли йиллар таҳлил қилинган. Кам сувлиликнинг чуқурлашуви ҳамда кам сувлилик меъёрини ифодаловчи гидрологик кўрсаткичларни ҳисоблаш масалалари кўриб чиқилган. Тадқиқотда бажарилган ҳисоблашлар натижалари асосида дарёларда кам сувли йилларни тавсифловчи гидрологик катталикларнинг Ўзбекистон тог дарёлари ҳавзалари бўйича тақсимланиш хариталари яратилди. Ишда олинган натижалар кам ўрганилган тог дарёларида кузатилиши мумкин бўлган кам сувли йилларни сув хавфсизлиги бўйича бщолаш имконини беради.

Русский

В статье проведен анализ маловодных лет, наблюдаемых на горных реках Узбекистана с естественным гидрологическим режимом. Расмотрены вопросы расчета гидрологических покозателей, характерезующих углубления и нормы маловодья. На основе численных значений результатов, ввыполненных расчетов, составлены карты распределения гидрологических характеристик маловодья по горным бассейнам Узбекистана. Полученные результаты позволият оценить ожидаемые маловодные годы на малоизученных горных реках по водной безопасности. 

English

The article analyzes the dry years observed оп the mountain rivers of Uzbekistan with а natural hydrological regime. The issues of calculating hydrological indicators that characterize depressions and low water rates are considered. Оп the basis of the numerical values of the results of the calculations performed, maps of the distribution of the hydrological characteristics of low water in the mountain basins of Uzbekistan were compiled. The results obtained made it possiЬle to estimate the expected dry years оп poorly studied mountain rivers in terms of water security. 

Name of reference
1 Алексеевский НИ, Фролова НЛ Безопасность водопользования в условиях маловодий// Водное хозяйство России: проблемы, технологии, управление. № 6. 2011. - С. 6-17.
2 Айбулатов ДН, Тургун,ов ДМ Относительное число и повторяемость маловодных лет на реках Средней Азии// Таълим сифатини такомиллаштиришда инновацион х:амкорликнинг долзарб масалалари. ХалБ;аро илмий онлайн конференция материаллари. - Навоий, 2020. - Б. 185-191.
3 Воскресенский К.П Норма и изменчивость годового стока рек Советского Союза. -Л.: Гидрометеоиздат, 1962. -246 с.
4 Дружинин, ИЛ Долгосрочный прогноз и информация. - Новосибирск: Наука, 1987. - 255 с.
5 Карамолдоев Ж. Ж., Христофоров А. В. Сток горных рек в маловодный период, его расчеты и прогнозы. - Бишкек: Илим, 1994. - 147 с.
6 Калинин Г.П Проблемы глобальной гидрологии. -Л.: Гидрометеоиздат, 1968. -377с.
7 Ковалёв Ю.С., Мавлтюв А.А. О проблеме маловодья в бассейнах рек Сырдарьи и Амударьи // Материалы Республиканской научно-практической конференции. - Ташкент: ГИДРОИНГЕО, 2008.- С. 15-20.
8 РатковичДЯ Многолетние колебания: речного стока. -Л.: Гидрометеоиздат, 1976. -255 с.
9 Тургунов ДМ Дарёларда кам сувли йилларни урганишда r-:улланиладиган гидрологик курсаткичлар ва атамалар х;аr-:ида // Уз ГЖ ахбороти. 46-жилд. -Ташкент, 2015. - Б. 169-173.
10 Тургунов ДМ, Сазонов А.А., Хик.матов Ф.Х, Фролова НЛ Маловодья на горных реках Республики Узбекистан: причины и особенности// Вестник МГУ. Серия 5. География. - М.: № 1. 2020. - С. 23-34.
11 Тургунов ДМ, Шарипова Г.Р., Гулмурзаева Б.А. Дарёларнинг кам сувли даври щими элементларини миr-:дорий бах;олаш // Уз ГЖ ахбороти. 56-жилд. -Тошкент, 2019. - Б. 199-202.
12 Ҳикматов Ф.Х, Турвунов ДМ Toғ дарёларида кам сувли йиллар, уларнинг меъёри ва кам сувлиликнинг чуr-:урлашуви масалалари // УзМУ хабарлари. Табиий фанлар. -Ташкент, № 3/1. 2017. - Б. 330 - 335.
13 Frolova NL., Turgunov D.M, Hikmatov F.H, Sazonov А.А. Low water on the mountain rivers of the repuЫic of Uzbekistan // Water SustainaЬility in а Changing World: international conference. - Bucharest, 2019. - Р.16.
14 Hannaford J., Lloyd-Hughes В., Keef С., Parry S., Prudhomme С. Examining the large-scale spatial coherence of European drought using regional indicators of precipitation and streamflow deficit // Hydrol. Process. 2011. 25 (7). Рр. 1146-1162.
15 Hikmatov F. The genetics analysis of silt in the rivers of Central Asia. The issues of computation and prediction /Proceedings of the 10th International Symposium on River Sedimentation. Volume 11. - Moscow, 2007. - Р.256-263.
16 Jiefeng Wu, Xingwei Chen, Huaxia Уао, Lu Gao, Ying Chen, Meiblng Liu.Non-1inear relationship of hydrological drought responding tometeorological drought and impact of а large reservoir/ / Journal of Hydrology, 2017. №551. Р. 495-507.
17 Khikmatov F.H, Frolova NL., Turgunov D.M., Khikmatov B.F., Ziyayev R.R. Hydrometeorological Conditions Of Low-Water Years 1n The Mountain Rivers Of Central Asia. - Intemational Journal of Scientific & Technology Research Volume 9, issue 02, February 2020. Р. 2880- 2887.
18 Sergio М. Vicente-Serrano, Juan 1. L6pez-Moreno, Santiago Begueria, Jorge Lorenzo-Lacruz, Cesar Azorin-Molina, Enrique Moran-Tejeda. Accurate Computation of а Streamflow Drought Index // Joumal of hydrologic engineering, 2012. Р. 317-332.
19 Shiklomanov А.1., Agaltseva N., LammersR. Observed and projected hydrological changes in the Aral Sea basin. ТheAGUМeetingSanFrancisco, USA, December 15-19, 2008. Р. 96-125.
20 Turgunov D.M., Кhikmatov F.H. Estimation of the low-water norm in the mountain rivers of Central Asia // European Sciences review. - Austria, Vienna. № 3-4. 2018 (Мarch-April). Р.1О1-105.
21 Tushar Apurv, Murugesu Sivapalan, Ximing Cai. Understanding the Role of Climate Characteristics in Drought Propagation // Water Resources Research, 2017. № 10.1002. Р. 4-27.
22 Van Loon A.F., Laaha G. Hydrological drought severity explained Ьу climate and catchment characteristics // Journal of Hydrology. 2015. 526. Р. 3-14.
23 White C.J., Tanton T.W., Rycroft D.W. The impact of climate change on the water resources ofthe Amu Darya Basin in Central Asia//WaterResour.Manag. 2014. №28. Р. 5267-5281.
24 Wong G., Van Lanen H.A.J., Torfs P.J.J.F. ProbaЬilistic analysis of hydrological drought characteristics using meteorological drought // Hydrol. Sci. J. 2013. №58 (2). Р. 253-270.
Waiting