51

Қор чизиғи ҳақида анъанавий усуллар асосида олинган маълумотлар Ўзбекистоннинг ранг-баранг топографияли узоқ тоғ ҳудудларини тавсифлаш учун етарли эмас. Ҳозирги вақтда масофадан зондлаш усулларидан фойдаланган ҳолда баланд тоғлардаги қор қоплами ҳақида фазовий маълумотларни олиш имконияти мавжуд. Ушбу тадқиқотда Пскем дарё ҳавзасида қор чизиғининг мавсумий ўзгаришларини баҳолаш учун Ўрта аниқликдаги тасвир спектрорадиометр(МОDIS)нинг кунлик қор қоплами маълумотларидан фойдаланилди. МОDISдан олинган қор қоплами маълумотлари МОDSNOW-Tооl дастури ёрдамида қайта ишланди ва бу Пскем дарёси ҳавзасида 2000 йилдан 2018 йилгача қор қопламининг кунлик фазовий тақсимланган хариталарини тайёрлашга имкон берди. Қор қопламининг кунлик хариталаридан ҳавзада қор баландлигининг кунлик ўсишларини баҳолаш учун фойдаланилди ва у қор чизиғининг сўнгги 18 йилдаги ўзгаришларини ўрганиш учун қўлланилди. Қор чизиғи ўзгаришларининг тенденциялари тадқиқот даврининг ҳар бир мавсуми учун баҳоланди ва тенденциялар Манн-Кендаль тести ёрдамида текширилди.  
Ўртача ойлик қор чизиғи ўзгаришлари тенденцияларининг таҳлил натижалари мусбат тенденцияларнинг статситик салмоқли даври баҳор мавсумига ва ёзнинг биринчи ойига тўғри келишини, манфий тенденциялар куз мавсумида кузатилишини кўрсатди. Ушбу тадқиқот бориш қийин бўлган ҳудудлардаги қор қопламини масофадан зондлаш маълумотларини қўллаш орқали маълумотлар етарли бўлмаган шароитда гидрологик жараёнларни яхшироқ тушунишга имкон беради. 

  • Web Address
  • DOI
  • Date of creation in the UzSCI system 03-04-2024
  • Read count 51
  • Date of publication 30-09-2021
  • Main LanguageO'zbek
  • Pages45-56
English

 Snowline data based on the traditional method are insufficient to represent large remote mountain areas with highly heterogeneous topography in Uzbekistan. Nowadays, it is possible to obtain spatially distributed snow cover data for high-altitudes using remote sensing methods. Thus, we used Moderate Resolution Imaging Spectroradiometer (MODIS) snow cover data in this study to assess the seasonal variations of snowlines in the Pskem River Basin.  The MODIS snow cover data was processed by the MODSNOW-Tool allowing, the preparation of daily spatially distributed snow cover maps for the Pskem River Basin from 2000 to 2018. The daily snow cover maps were used to assess daily snow elevation in the basin, which was used to study variation of snowline over the past 18 years. The dynamics of snowline trends were evaluated for each season over the study period, and the trends were tested by the Mann-Kendall trend test. 
The results of the analysis of trends in the dynamics of the monthly average snowline shows that a statistically significant period of positive trends was mainly in the spring season, as well in the first month of summer, and the negative trend was observed in the autumn season. This study shows that application of the remote sensing snow cover data in remote areas can lead to a better understanding of hydrological processes under data-limited conditions. 

Ўзбек

Қор чизиғи ҳақида анъанавий усуллар асосида олинган маълумотлар Ўзбекистоннинг ранг-баранг топографияли узоқ тоғ ҳудудларини тавсифлаш учун етарли эмас. Ҳозирги вақтда масофадан зондлаш усулларидан фойдаланган ҳолда баланд тоғлардаги қор қоплами ҳақида фазовий маълумотларни олиш имконияти мавжуд. Ушбу тадқиқотда Пскем дарё ҳавзасида қор чизиғининг мавсумий ўзгаришларини баҳолаш учун Ўрта аниқликдаги тасвир спектрорадиометр(МОDIS)нинг кунлик қор қоплами маълумотларидан фойдаланилди. МОDISдан олинган қор қоплами маълумотлари МОDSNOW-Tооl дастури ёрдамида қайта ишланди ва бу Пскем дарёси ҳавзасида 2000 йилдан 2018 йилгача қор қопламининг кунлик фазовий тақсимланган хариталарини тайёрлашга имкон берди. Қор қопламининг кунлик хариталаридан ҳавзада қор баландлигининг кунлик ўсишларини баҳолаш учун фойдаланилди ва у қор чизиғининг сўнгги 18 йилдаги ўзгаришларини ўрганиш учун қўлланилди. Қор чизиғи ўзгаришларининг тенденциялари тадқиқот даврининг ҳар бир мавсуми учун баҳоланди ва тенденциялар Манн-Кендаль тести ёрдамида текширилди.  
Ўртача ойлик қор чизиғи ўзгаришлари тенденцияларининг таҳлил натижалари мусбат тенденцияларнинг статситик салмоқли даври баҳор мавсумига ва ёзнинг биринчи ойига тўғри келишини, манфий тенденциялар куз мавсумида кузатилишини кўрсатди. Ушбу тадқиқот бориш қийин бўлган ҳудудлардаги қор қопламини масофадан зондлаш маълумотларини қўллаш орқали маълумотлар етарли бўлмаган шароитда гидрологик жараёнларни яхшироқ тушунишга имкон беради. 

Русский

Данные о снеговой линии, основанные на традиционном методе, недостаточны для представления крупных отдаленных горных районов с сильно неоднородной топографией в Узбекистане. В настоящее время существует возможность получения пространственно-распределенных данных о снежном покрове на больших высотах с использованием методов дистанционного зондирования. В этом исследовании мы использовали данные Спектрорадиометра изображения с умеренным разрешением (MODIS) о снежном покрове для оценки сезонных изменений снеговой линии в бассейне реки Пскем. Данные MODIS о снежном покрове были обработаны программой MODSNOW-Tool, что позволило подготовить ежедневные пространственно-распределенные карты снежного покрова для бассейна реки Пскем с 2000 года по 2018 год. Ежедневные карты снежного покрова использовались для оценки суточного прироста высоты снега в бассейне, которые применялись для изучения изменений снеговой линии в течение последних 18 лет. Динамика тенденций изменения снеговой линии оценивалась для каждого сезона в течение периода исследования, и тенденции были проверены тестом тренда Манна-Кендалля. 
Результаты анализа тенденций динамики среднемесячной снежной линии показывает, что статистически значимый период положительных тенденций был преимущественно в весенний сезон, а также в первый месяц лета, а негативная тенденция наблюдалась в осенний сезон. Это исследование показывает, что применение данных дистанционного зондирования снежного покрова в отдаленных районах позволяет лучше понимать гидрологические процессы в условиях ограниченных данных. 

Name of reference
1 Apel H., Abdykerimova Z., Agalhanova M., Baimaganbetov A., Gavrilenko N., Gerlitz L., Kalashnikova O., Unger-Shayesteh K., Vorogushyn S., Gafurov A. 2018. Statistical forecast of seasonal discharge in Central Asia using observational records: developing of a generic linear modeling tool for operational water resource management // Journal of Hydrology and Earth System Sciences, 22. P. 2225. doi.org/10.5194/hess-22-2225-2018.
2 Dietz A., Kuenzer C., Conrad Ch. 2013. Snow-cover variability in central Asia between 2000 and 2011 derived from improved MODIS daily snow-cover products // International Journal of Remote Sensing, 34. P. 3879. doi.org/10.1080/01431161.2013.767480.
3 Gafurov A., Ludtke S., Unger-Shayesteh K., Vorogushyn S., Schone T., Schmidt S., Kalashnikova O., Merz B. 2016. MODSNOW-Tool: an operational tool for daily snow cover monitoring using MODIS data // Environmental Earth Science, 75. PP. 1-3. doi.10.1007/s12665-016-5869-x.
4 Hall K., George A., Vincent V., Nicolo E., Klaus J. 2002. MODIS snow-cover products // Journal of Remote Sensing of Environment, 83. P. 181.
5 Liping L., Zeng Z., Zhang B. 2012. Method for Detecting Snow Lines From MODIS Data and Assessment of Changes in the Nianqingtanglha Mountains of the Tibet Plateau // Journal of Selected Topics in Applied Earth Observations and Remote Sensing, 5. P. 769. doi.10.1109/JSTARS.2012.2200654.
6 Pavel K., Holko L., Parajka J. 2016. Variability of snow line elevation, snow cover area, and depletion in the main Slovak basins in winters 2001–2014 // Journal of Hydrology and Hydromechanics, 64. PP. 12-13. doi: 10.1515/johh-2016-0011.
7 Parajka J., Bloschl G. 2008. The value of MODIS snow cover data in validating and calibrating conceptual hydrologic models // Journal of Hydrology, 358. P. 240. doi.10.1016/j.jhydrol.2008.06.006.
8 Rastner Ph., Prinz R., Notarnicola C., Nicholson L., Sailer R., Schwaizer G., Paul F. 2015. On the Automated Mapping of Snow Cover on Glaciers and Calculation of Snow Line Altitudes from Multi-Temporal Landsat Data // Journal of Remote Sensing, 11. PP. 1-4. doi: 10.3390/rs11121410.
9 Yu X., Yu Q., Guo H., Chen L. 2017. Cloud removing method for daily snow mapping over Central Asia and Xinjiang, China. IOP Conf. Series: Earth and Environmental Science, 57. P. 1. doi: 10.1088/1755-1315/57/1/012048.
Waiting