30

 Мақолада Ўрта Зарафшон воҳаларида ерларни суғориш натижасида грунт сувлари режимининг ўзгариши масалалари ёритилган. Шу мақсадда Зарафшон ирригация тизимлари ҳавза бошқармаси ҳузуридаги Мелиорация экспедицияси ва Зарафшон гидрогеология экспедицияси маълумотларидан фойдаланилган. Ушбу маълумотлар асосида охирги 1990-2021 йилларда грунт сувлари режимининг суғориш таъсирида ўзгариши таҳлил қилинган. Натижада, охирги йилларда  суғориш ишлари таъсирида Ўрта Зарафшон воҳаларида шарқдан ғарбга томон суғориладиган ҳудудларда, грунт сувлари сатҳи  ва минераллашув даражасининг ортганлиги аниқланган.   

  • Web Address
  • DOI
  • Date of creation in the UzSCI system 12-06-2024
  • Read count 30
  • Date of publication 29-03-2023
  • Main LanguageO'zbek
  • Pages43-54
Ўзбек

 Мақолада Ўрта Зарафшон воҳаларида ерларни суғориш натижасида грунт сувлари режимининг ўзгариши масалалари ёритилган. Шу мақсадда Зарафшон ирригация тизимлари ҳавза бошқармаси ҳузуридаги Мелиорация экспедицияси ва Зарафшон гидрогеология экспедицияси маълумотларидан фойдаланилган. Ушбу маълумотлар асосида охирги 1990-2021 йилларда грунт сувлари режимининг суғориш таъсирида ўзгариши таҳлил қилинган. Натижада, охирги йилларда  суғориш ишлари таъсирида Ўрта Зарафшон воҳаларида шарқдан ғарбга томон суғориладиган ҳудудларда, грунт сувлари сатҳи  ва минераллашув даражасининг ортганлиги аниқланган.   

Русский

В статье рассматриваются изменения режима грунтовых вод в результате орошения в оазисах Среднего Зеравшана. С этой целью в работе использованы данные Мелиоративной экспедиции Зеравшанского бассейнового управления ирригационных систем  и Зеравшанской гидрогеологической экспедиции. На основании этих данных проанализированы изменения режима грунтовых вод под влиянием орошения за последние 1990-2021 годы. В результате установлено, что уровень грунтовых вод и их минерализация за последние годы повысились на орошаемых землях, с востока на запад в Средне Зеравшанского оазиса в связи с влиянием орошения. 

English

The article discusses changes in the groundwater regime as a result of irrigation in the oases of the Middle Zeravshan. For this purpose, the data of the Reclamation Expedition of the Zeravshan Basin Administration of Irrigation Systems and the Zeravshan Hydrogeological Expedition were used in the work. Based on these data, changes in the groundwater regime under the influence of irrigation over the past 1990-2021 are analyzed. As a result, it was found that the level of groundwater and its mineralization increased on irrigated lands, from east to west in the Middle Zeravshan oases due to the impact of irrigation in recent years. 

Name of reference
1 Абдуллаев С., Жаббаров З.А., Зокирова С.К, Рахматов З., Турсунқулова А., Исломова З. Каттақўрғон сув омборининг атроф тупроқ қоплами экологик мелиоратив ҳолатига таъсири ва уни яхшилаш чора-тадбирлари. – Тошкент: “Университет”, 2020. – 100 б.
2 Аверьянов С.Ф. Борба с засолением орошаемых земель. – М.: Колос, 1978. – 288 с.
3 Баратов Х.А. Иқлим ўзгариши шароитида суғориладиган ҳудудларда грунт сувлар минераллашувини баҳолаш (Ўрта Зарафшон воҳалари мисолида) / Иқлим ўзгариши шароитида гидрометеорологик тадқиқотлар: долзарб муаммолар ва уларнинг ечимлари. Халқаро илмий-амалий конференция материаллари. – Тошкент, 2022. – Б. 280-283.
4 Баратов Х.А., Аденбаев Б.Е. Ўрта Зарафшон воҳалари суғориладиган ерларининг сув-туз баланси // Ўзбекистон география жамияти ахбороти. 2022. 62-жилд. – Б. 173-177.
5 Баратов Х.А., Аденбаев Б.Е. Ўрта Зарафшон воҳаларида ер ости сувлари сатҳининг суғориш режимига боғлиқлиги / Географик тадқиқотлар: Инновацион ғоялар ва ривожланиш истиқболлари II халқаро илмий-амалий конференция материаллари. – Тошкент, 2022. – Б. 574-577.
6 Духовный В.А. Мелиорация и водное хозяйство засушливой зоны. – Ташкент: Мехнат, 1993. – 300 с.
7 Кац Д.М. Контроль режима грунтовых вод на орошаемых землях. – М.: Колос, 1967. – 183 с.
8 Кенесарин Н.А. Формирование режима грунтовых вод орошаемых районов на примере Голодной степи. – Изд. АН УзССР, 1959. – 178 c.
9 Ковда В.А. Водный и солевой баланс местности и орошаемых почв. В кн.: Почвы аридной зоны как объект орошения. - М.: Наука, 1968. – С.105-136.
10 Костяков А.Н. Основы мелиораций. – М.: Сельхозгиз, 1967. – 624 с.
11 Крылов М.М. Основы мелиоративной гидрогеологии Узбекистана. – Ташкент: Изд. АН УзССР, 1959. – 253 с.
12 Лебедев А.В. Методы изучения баланса грунтовых вод. – М.: Госгеолтехиздат, 1963.– 192 с.
13 Мирзаев С.Ш., Бакушева Л.П. Оценка влияния водохозяйственных мероприятий на запасы подземных вод. – Ташкент: Фан, 1979. – 117 с.
14 Мухамеджанов Ш.Ш. Создание основ системы безвозвратного использования водных ресурсов на орошаемых землях Узбекистана. – Ташкент: “Muharrir nashriyoti”, 2022. – 297 с.
15 Охунов Ф.А. Суғориладиган ҳудудларда ерости сувлари режимини ўрганишнинг илмий-услубий асослари (Қарши чўли мисолида): Автореф. дисс. … г.м.ф.ф.д. (PhD). – Тошкент, 2023. – 43 б.
16 Рахматуллаев А., Баратов Х.А., Бекқулов И., Файзуллаев Ж. Арид иқлимли Ўрта Зарафшон водийсининг грунт сувлар сифатига инсон хўжалик фаолиятининг таъсири / Чўлланиш муаммолари: динамика, баҳолаш, ечим. Халқаро илмий-амалий конференция материаллари. – Самарқанд, 2019. – Б.133-135.
17 Рахматуллаев А., Равшанов А. Антропоген омиллар таъсирида Самарқанд вилояти ландшафтларида сув сифатидаги ўзгаришлар // Ўзбекистон география жамияти ахбороти, 2014. 44-жилд. – Б.105-108.
18 Рачинский А.А. Возможности использования грунтовых вод для промывки и вегетационных поливов // Хлопководство. 1963. № 3. – С.22-30.
19 Решеткина Н.М. Перспективы использования грунтовых вод долины р.Зарафшан. В кн.: “Вопросы сельского хозяйства Зарафшанского бассейна”. –Ташкент, 1957. – С.44-49.
20 Рўзиқулова О.Ш., Сабитова Н.И. Зарафшон дарё ҳавзаси воҳа геосистемаларининг мелиоратив ҳолатини баҳолашнинг географик асослари // Ўзбекистон география жамияти ахбороти. 2015. 46-жилд. – Б.41-43.
21 Харченко С.И. Гидрология орошаемых земель. – Л.: Гидрометеоиздат, 1975. – 373 с.
22 Ходжибаев Н.Н., Нейман Б.Я. Гидрологическое обоснование ирригационно-мелиоративных мероприятий. –Ташкент: Фан, 1982. – 89 с.
23 Эрлапасов Н.Б., Зияев Р.Р. Зарафшон дарёси оқимига ер ости сувларининг қўшган ҳиссасини баҳолаш // Ўзбекистон табиий ресурслари ва улардан халқ фаровонлиги мақсадларида фойдаланиш. Республика илмий-амалий конференцияси материаллари. – Тошкент, 2018. – Б. 11-13.
24 Якубов М.А., Якубов Х.И., Якубов Ш.Х. Коллекторно-дренажный сток Центральной Азии и оценка его использования на орошение. – Ташкент: Узбекистан, 2011. – 189 с.
Waiting