5

Мақолада 1991-2020 йилларда Ўзбекистоннинг жанубий – Қашқадарё ва Сурхондарё вилоятларида 1 ва 3 ойлик метеорологик қурғоқчиликнинг статистик кўрсаткичлари SPI индекси асосида баҳоланган ва унинг тақсимоти тадқиқ этилган. Тадқиқотни бажаришда ҳудудда жойлашган 15 та метеорология станциялари ва Европа ўрта муддатли об-ҳаво прогнозлари марказининг ERA5 реанализ базаси атмосфера ёғинлари маълумотларидан фойдаланилди. Суғориладаган ҳудудларда жойлашган Термиз ва Шаҳрисабз ҳамда тоғли ҳудудларда жойлашган Мингчуқур ва Бойсун метеорология станциялари кузатувлари ва реанализ маълумотлари қаторларининг мослиги баҳоланди. Олинган натижалар март-октябрь даврида кўп йиллик ўртача 1 ойлик ёғинлар миқдорлари учун корреляция коэффициентлари, мос равишда 0,98, 0,96, 0,95 ва 0,98 ни, мавсумлар учун эса Термиз ва Бойсунда 0,95, Шаҳрисабзда 0,98 ва Мингчуқурда 0,99 ни ташкил этишини кўрсатди. ERA5 маълумотлари асосида ҳисобланган 1 ва 3 ойлик намланиш даражалари нормал тақсимотга эга бўлиб, 1 ойлик SPI индекси бўйича 70,0% атрофидаги ҳолатларда, 3 ойлик SPI индекси бўйича эса 62,0%-68,0% ҳолатларда меъёрга яқин намланиш даражаси қайд этилиши, экстремал қурғоқчилик даражасининг такрорланувчанлиги мос равишда 1,4% ва 2,5% дан ортмаслиги аниқланди. SPI индексининг йиллараро ўзгариш графиклари асосида нам ва қурғоқчил йиллар ажратилиб, 1 ойлик SPI индексининг 1998 ва 2008 йиллар учун ҳамда 3 ойлик SPI индексининг 1998 ва 2000 йиллар учун тақсимот карталари тузилди. 

  • Web Address
  • DOI
  • Date of creation in the UzSCI system 27-06-2024
  • Read count 5
  • Date of publication 27-06-2024
  • Main LanguageO'zbek
  • Pages8-28
Ўзбек

Мақолада 1991-2020 йилларда Ўзбекистоннинг жанубий – Қашқадарё ва Сурхондарё вилоятларида 1 ва 3 ойлик метеорологик қурғоқчиликнинг статистик кўрсаткичлари SPI индекси асосида баҳоланган ва унинг тақсимоти тадқиқ этилган. Тадқиқотни бажаришда ҳудудда жойлашган 15 та метеорология станциялари ва Европа ўрта муддатли об-ҳаво прогнозлари марказининг ERA5 реанализ базаси атмосфера ёғинлари маълумотларидан фойдаланилди. Суғориладаган ҳудудларда жойлашган Термиз ва Шаҳрисабз ҳамда тоғли ҳудудларда жойлашган Мингчуқур ва Бойсун метеорология станциялари кузатувлари ва реанализ маълумотлари қаторларининг мослиги баҳоланди. Олинган натижалар март-октябрь даврида кўп йиллик ўртача 1 ойлик ёғинлар миқдорлари учун корреляция коэффициентлари, мос равишда 0,98, 0,96, 0,95 ва 0,98 ни, мавсумлар учун эса Термиз ва Бойсунда 0,95, Шаҳрисабзда 0,98 ва Мингчуқурда 0,99 ни ташкил этишини кўрсатди. ERA5 маълумотлари асосида ҳисобланган 1 ва 3 ойлик намланиш даражалари нормал тақсимотга эга бўлиб, 1 ойлик SPI индекси бўйича 70,0% атрофидаги ҳолатларда, 3 ойлик SPI индекси бўйича эса 62,0%-68,0% ҳолатларда меъёрга яқин намланиш даражаси қайд этилиши, экстремал қурғоқчилик даражасининг такрорланувчанлиги мос равишда 1,4% ва 2,5% дан ортмаслиги аниқланди. SPI индексининг йиллараро ўзгариш графиклари асосида нам ва қурғоқчил йиллар ажратилиб, 1 ойлик SPI индексининг 1998 ва 2008 йиллар учун ҳамда 3 ойлик SPI индексининг 1998 ва 2000 йиллар учун тақсимот карталари тузилди. 

Русский

В статье на основе индекса SPI оценены статистические показатели 1- и 3-х месячной метеорологической засухи на юге Узбекистана – Кашкадарьинской и Сурхандарьинской областях в период 1991-2020 гг. и изучено ее простратственное распределение. В исследовании использовались данные об атмосферных осадках 15 метеорологических станций, расположенных в регионе и базы данных реанализа ERA5 Европейского центра среднесрочных прогнозов погоды. Результаты оценки совместимости рядов наблюдений Термеза и Шахрисябза, расположенных на орошаемых территориях и Мингчукура и Байсуна, расположенных в горных районах с данными реанализа показали, что в период март-октябрь коэффициенты корреляции для многолетних средних 1-месячных сумм осадков составляют 0,98, 0,96, 0,95 и 0,98, соответственно, а для 3-х месячных сезонов – 0,95 в Термезе и Байсуне, 0,98 в Шахрисябзе и 0,99 в Мингчукуре. 1- и 3-х месячные степени увлажненности, рассчитанные на основе данных ERA5, имеют нормальное распределение. Установлено, что по 1-месячным индексам SPI степень увлажненности, близкая к норме, регистрируется в 70,0%случаев, по 3-х месячным индексам в 62,0%-68,0% случаев, а повторяемость экстремальной засухи не превышает 1,4% и 2,5%, соответственно. На основе графиков межгодового изменения индекса SPI выделены влажные и засушливые годы, составлены карты распределения 1-месячного индекса SPI для 1998 и 2008 годов и 3-х месячного индекса SPI для    1998 и 2000 годов.

English

The article, based on the SPI index, evaluates the statistical indicators of 1 and 3 month meteorological drought in the south of Uzbekistan - Kashkadarya and Surkhandarya regions in the period 1991-2020, and its spatial distribution was studied. The study used precipitation data from 15 meteorological stations located in the region and the ERA5 reanalysis database of the European Center for Medium-Range Weather Forecasts. The results of assessing the compatibility of observation series of Termez and Shakhrisyabz, located in irrigated areas, and Mingchukur and Baysun, located in mountainous areas, with reanalysis data showed that in the period March-October, the correlation coefficients for long-term average 1 month precipitation amounts are 0.98, 0.96, 0.95 and 0.98, respectively, and for 3 month seasons - 0.95 in Termez and Baysun, 0.98 in Shakhrisyabz and 0.99 in Mingchukur. The 1 and 3 month moisture levels calculated from ERA5 data are normally distributed. It has been established that according to 1 month SPI indices, the degree of moisture close to normal is recorded in 70.0% of cases, according to 3 month indices in 62.0%-68.0% cases, and the frequency of extreme drought does not exceed 1.4% and 2.5%, respectively. Based on graphs of interannual changes in the SPI index, wet and dry years were identified, distribution maps of the 1 month SPI index for 1998 and 2008 and the 3 month SPI index for 1998 and 2000 were compiled. 

Name of reference
1 Арушанов М.Л., Вдовенко А.И. Разложения полей аномалий среднемесячной температуры по естественным ортогональным функциям с использованием данных реанализа на территории Узбекистана и сопредельных стран // Гидрометеорология и мониторинг окружающей среды, №2, 2022. – С. 8-21.
2 Арушанов М.Л., Рахматова Н.И. Простой метод расчёта индекса засушливости SPI на основе аппроксимации кубическим полиномом эмпирической функции частоты распределения осадков / Географическая наука Узбекистана и России: общие проблемы, потенциал и перспективы сотрудничества. Матер. межд. науч.-прак. конф. – Ташкент. 13-19 мая, 2019. – С. 44-47.
3 Арушанов М.Л., Эшмуратова Г.Ш. Мониторинг атмосферной засушливости на основе расчёта модифицированного индекса SPI на территории Узбекистана // Центральноазиатский журнал географических исследований, № 3-4, 2022. – С. 50-57.
4 Махмудов И.М., Бегматов С.У., Ярашев Д.У., Холматжанов Б.М. Пространственное распределение температуры воздуха и количества осадков на юге Узбекистана в период 1991-2020 гг. // Экономика и социум, №2(117), 2024. – С. 1-8.
5 Рахимов Э.Ю., Омонов Б.Ю., Холматжанов Б.М., Абдиқулов Ф.И., Бегматов С.У., Махмудов И.М. Ўзбекистонда NASA POWER ва ERA5 базалари ҳаво ҳарорати маълумотларидан фойдаланиш имкониятлари // Гидрометеорология ва атроф-муҳит мониторинги, №3, 2023. – Б. 8-20.
6 Рахмонов К.Р., Умирзаков Ғ.Ў., Рапиқов Б.Р. Иқлим ўзгаришининг метеорологик қурғоқчиликка таъсирини баҳолаш (Чирчиқ дарёси ҳавзаси мисолида) // Гидрометеорология ва атроф-муҳит мониторинги, №3, 2022. – Б. 43-51.
7 Русин И.Н. Стихийные бедствия и возможности их прогноза. – С-Пб.: РГГМУ, 2003. – 140 с.
8 Умирзаков Ғ.Ў., Рахмонов К.Р., Омонов Н.О. Метеорологик ва гидрологик қурғоқчиликлар орасидаги боғланишларни статистик баҳолаш // Гидрометеорология ва атроф-муҳит мониторинги, №4, 2021. – Б. 52-62.
9 Уткузова Д.Н., Хан В.М., Вильфанд Р.М. Статистический анализ эпизодов экстремальной засушливости и увлажненности на территории РФ // Оптика атмосферы и океана, 28, № 1, 2015. – С. 66-79.
10 66-79. Холматжанов Б.М., Омонов Б.Ю., Истамов Д.Б., Бегматов С.У., Махмудов И.М., Сафаров Ф.Б., Ахмуратова Б.Х., Охунов Р.З. Қорақалпоғистон Республикаси, Жиззах, Қашқадарё ва Сурхондарё вилоятлари учун ERA5 базаси ва ер усти кузатувлари бўйича шудринг нуқтаси ҳарорати маълумотларини верификациялаш // Гидрометеорология ва атроф-муҳит мониторинги, №4, 2023. – Б. 8-19.
11 Ўзбекистон Республикаси станциялари бўйича ўртача кўп йиллик метеоэлементлар қийматлари (1961-1990 йй. даври учун). – Tошкент: Ўзгидромет, 2003. – 17 б.
12 Ўзбекистон Республикаси станциялари бўйича ўртача кўп йиллик метеоэлементлар қийматлари (1971-2000 йй. даври учун). – Tошкент: Ўзгидромет, 2009. – 110 б.
13 Ўзбекистон Республикаси станциялари бўйича ўртача кўп йиллик метеоэлементлар қийматлари (1981-2010 йй. даври учун). – Tошкент: Ўзгидромет, 2017. – 30 б.
14 Ўзбекистон Республикаси станциялари бўйича ўртача кўп йиллик метеоэлементлар қийматлари (1991-2020 йй. даври учун). – Tошкент: Ўзгидромет, 2022. – 70 б.
15 Byun H.R., Wilhite D.A. Daily quantification of drought severity and duration // Journal of Climate, 1999. 12(9):2747-2756. DOI: 10.1175/1520-0442(1999)012<2747:OQODSA> 2.0.CO;2.
16 Hayes M., Svoboda M., Wall N., Widhalm M. The Lincoln Declaration On Drought Indices: Universal Meteorological Drought Index Recommended // Bulliten of American Mteorological Society, 2011. 92(4):485-488. https://doi.org/10.1175/2010BAMS3103.1.
17 Hu Z., Zhang C., Hu Q., Tian H. Temperature Changes in Central Asia from 1979 to 2011 Based on Multiple Datasets // J. Clim., 27, 2014. – PP. 1143-1167.
18 McKee T.B., Doesken N.J., Kleist J. The Relationship of Drought Frequency and Duration to Time Scales / Proceedings of the 8th Conference on Applied Climatology, 17-22 January 1993, Anaheim, CA. Boston, MA, American Meteorological Society.
19 Rakhmatova N., Arushanov M., Shardakova L., Nishonov B., Taryannikova R., Rakhmatova V., Belikov D.A. Evaluation of the Perspective of ERA-Interim and ERA5 Reanalyses for Calculation of Drought Indicators for Uzbekistan // Atmosphere, 12(5):527. 2021. https://doi.org/10.3390/atmos12050527.
20 World Meteorological Organization (WMO) and Global Water Partnership (GWP): Handbook of Drought Indicators and Indices (M. Svoboda and B.A. Fuchs). Integrated Drought Management Programme (IDMP), Integrated Drought Management Tools and Guidelines. Series 2. Geneva. WMO – No. 1173. 2016. – 45 p.
21 World Meteorological Organization (WMO): Stantardized Precipitation Index User Guide. WMO – No. 1090. 2012. – 18 p.
22 Электрон манбалар: CRAN Package Check Results for Package SPI. URL: https://cran-archive.r-project.org/web/checks/2021/2021-02-15_check_results_spi.html
23 National Drought Mitigation Center (2018). SPI Generator [software]. University of Nebraska–Lincoln. URL: https://drought.unl.edu/Monitoring/SPI/SPIProgram.aspx
24 Welcome to the Climate Data Store. URL: https://cds.climate.copernicus.eu/cdsapp#!/home/
Waiting