19

Мазкур мақола Писком дарёси ҳавзасида қурғоқчилик индексларини аниқлашга бағишланган бўлиб, унда Иқлимий тадқиқотлар бўлими (Climatic Research Unit - CRU) маълумотлар базасидан фойдаланилган. Тадқиқотда дастлаб CRU маълумотларининг ишончлилигини баҳолаш мақсадида, уларни метеорология станциялари кузатув маълумотлари билан таққослаш ишлари амалга оширилди. Ушбу таққослаш натижасида икки хил усулда аниқланган метеорологик маълумотлар ўртасидаги фарқлар ва ўзаро боғлиқлик даражаси аниқланиб, таҳлил қилинган. 
Географик ахборот тизимлари (ГАТ) ёрдамида Писком дарёси ҳавзасининг чегаралари аниқланган ва ҳавзани тўлиқ қамраб олувчи CRU маълумотлари йиғилган. Ушбу маълумотлар асосида қурғоқчилик индекслари ҳисобланиб, статистик таҳлиллар амалга оширилган. Атмосфера ёғинлари ва дарё оқими ўртасидаги статистик боғланишлар асосида қурғоқчиликни прогнозлаш имкониятлари ўрганилди. Прогноз сифатини аниқлаш учун Hit Score индексидан фойдаланилди.  
Тадқиқот натижалари CRU маълумотлар базасининг қурғоқчилик таҳлили ва бошқа иқлимий тадқиқотлар учун юқори даражада самарали эканлигини тасдиқлайди. Айниқса, метеорология станциялари мавжуд бўлмаган ҳудудларда ёки кузатув маълумотларида узилишлар кузатилганда, CRU маълумотларидан фойдаланган ҳолда маълумотларни тиклаш ва узайтириш мумкинлиги очиб берилди. Ушбу усул дарё ҳавзасидаги иқлим ўзгаришлари ва сув ресурсларини мониторинг қилишни янада такомиллаштириш имконини беради.  

  • Web Address
  • DOI
  • Date of creation in the UzSCI system 21-05-2025
  • Read count 19
  • Date of publication 03-02-2025
  • Main LanguageO'zbek
  • Pages15-27
Ўзбек

Мазкур мақола Писком дарёси ҳавзасида қурғоқчилик индексларини аниқлашга бағишланган бўлиб, унда Иқлимий тадқиқотлар бўлими (Climatic Research Unit - CRU) маълумотлар базасидан фойдаланилган. Тадқиқотда дастлаб CRU маълумотларининг ишончлилигини баҳолаш мақсадида, уларни метеорология станциялари кузатув маълумотлари билан таққослаш ишлари амалга оширилди. Ушбу таққослаш натижасида икки хил усулда аниқланган метеорологик маълумотлар ўртасидаги фарқлар ва ўзаро боғлиқлик даражаси аниқланиб, таҳлил қилинган. 
Географик ахборот тизимлари (ГАТ) ёрдамида Писком дарёси ҳавзасининг чегаралари аниқланган ва ҳавзани тўлиқ қамраб олувчи CRU маълумотлари йиғилган. Ушбу маълумотлар асосида қурғоқчилик индекслари ҳисобланиб, статистик таҳлиллар амалга оширилган. Атмосфера ёғинлари ва дарё оқими ўртасидаги статистик боғланишлар асосида қурғоқчиликни прогнозлаш имкониятлари ўрганилди. Прогноз сифатини аниқлаш учун Hit Score индексидан фойдаланилди.  
Тадқиқот натижалари CRU маълумотлар базасининг қурғоқчилик таҳлили ва бошқа иқлимий тадқиқотлар учун юқори даражада самарали эканлигини тасдиқлайди. Айниқса, метеорология станциялари мавжуд бўлмаган ҳудудларда ёки кузатув маълумотларида узилишлар кузатилганда, CRU маълумотларидан фойдаланган ҳолда маълумотларни тиклаш ва узайтириш мумкинлиги очиб берилди. Ушбу усул дарё ҳавзасидаги иқлим ўзгаришлари ва сув ресурсларини мониторинг қилишни янада такомиллаштириш имконини беради.  

Русский

Настоящая статья посвящена определению индексов засухи в бассейне реки Пскем. В исследовании использовались данные базы Climatic Research Unit (CRU). Для оценки надежности данных CRU была проведена сравнительная проверка с наблюдениями метеорологических станций. В результате сопоставления были выявлены различия и степень корреляции между метеорологическими данными, полученными двумя разными методами, и проведен соответствующий анализ. 
С помощью географических информационных систем (ГИС) были определены границы бассейна реки Пскем и собраны данные CRU, полностью охватывающие этот район. На основе этих данных были рассчитаны индексы засухи и выполнен статистический анализ. Были изучены возможности прогнозирования засухи на основе статистической взаимосвязи между атмосферными осадками и речным стоком. Для оценки качества прогноза использовался индекс Hit Score. 
Результаты исследования подтверждают высокую эффективность данных CRU для анализа засухи и других климатических исследований. Особенно это актуально для районов, где отсутствуют метеорологические станции или имеются пропуски в наблюдательных данных. Использование данных CRU позволяет восстанавливать и расширять климатические ряды, что способствует совершенствованию мониторинга климатических изменений и водных ресурсов в речном бассейне. 

English

This article is dedicated to the identification of drought indices in the Piskom River Basin. The study utilized data from the Climatic Research Unit (CRU) database. To assess the reliability of the CRU data, a comparative analysis was conducted against observations from meteorological stations. This comparison revealed differences and the degree of correlation between meteorological data obtained through two different methods, and a comprehensive analysis was performed. 
Using Geographic Information Systems (GIS), the boundaries of the Piskom River Basin were delineated, and CRU data covering the entire basin were collected. Based on these data, drought indices were calculated and statistical analyses were carried out. The potential for drought forecasting was examined through statistical relationships between atmospheric precipitation and river discharge. The Hit Score index was applied to evaluate the quality of the forecasts. 
The results of the study confirm the high effectiveness of the CRU database for drought analysis and other climate-related research. This is especially valuable in regions where meteorological stations are absent or where observation data are incomplete. The use of CRU data enables the reconstruction and extension of climatic records, thereby enhancing the monitoring of climate change and water resources in the river basin. 

Name of reference
1 Расулов А.Р., Хикматов Ф.Х., Айтбоев Д.П. Основы гидрологии. – Ташкент: Университет, 2003. – 328 б.
2 Шульц В.Л., Машрапов Р. Ўрта Осиё гидрографияси. – Тошкент: Ўқитувчи, 1969. – 328 б.
3 Umirzakov G’., Omonov N. Iqlim o’zgarishi sharoitida meteorologik qurg’oqchiliklar takrorlanishini baholash / “Geografik tadqiqotlar: innavatsion g`oyalar va rivojlanish istiqbollari” mavzusidagi xalqaro ilmiy-amaliy konferensiya materiallari. – Toshkent, 15-16 aprel 2022 y. – B. 546-550.
4 Umirzakov G’., Raxmonov K., Omonov N. Meteorologik va gidrologik qurg’oqchiliklar orasidagi bog’lanishni statistik baholash // Gidrometeorologiya va atrof-muhit monitoringi. №4. 2021. – B. 52-63
5 Umirzakov G., Remesan R., Rakhmonov K., Mujumdar S., Omonov N. Forecasting hydrological drought by meteorological drought indices in Chirchik River Basin / “Iqlim o’zgarishi sharoitida gidrometeorologik tadqiqotlar: dolzarb muammolar va ularning yechimlari” mavzusidagi xalqaro ilmiy-amaliy konferensiya materiallari. – Toshkent, 3-4 iyun 2022 y. – B. 92-96.
6 Barlow M., Cullen H., Lyon B. Drought in central and southwest Asia: La Nina, the warm pool, and Indian Ocean precipitation // Journal of Climate, V. 15, 2002. – PP. 697-700.
7 Hersbach H., Bell B., Berrisford P., Hirahara S., Horányi A., Muñoz-Sabater J., Nicolas J., Peubey C., Radu R., Schepers D. The ERA5 global reanalysis // Q.J.R. Meteorol. Soc., 146, 2020. – PP. 1999–2049.
8 Chen H., Sun J., Changes in drought characteristics over China using the standardized precipitation evapotranspiration index // Journal of Climate, V. 28, 2015. – PP. 5430-5447.
9 Luo H., Ge F., Yang K., Zhu S., Peng T., Cai W., Liu X., Tang W. Assessment of ECMWF reanalysis data in complex terrain: Can the CERA-20C and ERA-Interim data sets replicate the variation in surface air temperatures over Sichuan, China? // Int. J. Clim., 39, 2019. – PP. 5619-5634.
10 Martins D.S., Paredes P., Raziei T., Pires C., Cadima J., Pereira L.S. Assessing reference evapotranspiration estimation from reanalysis weather products. An application to the Iberian Peninsula // Int. J. Clim., 37, 2017. – PP. 2378–2397.
11 Lehman A. Jmp for Basic Univariate and Multivariate Statistics: A Step-by-step Guide. Cary, NC: SAS Press., 2005. – 123 p.
12 McKee, Thomas B., Nolan D., John K. The relationship of drought frequency and duration to time scales / Proceedings of the 8th Conference on Applied Climatology, V. 17, No. 22, 1993. – P. 136.
13 Mishra A.K., Singh V.P. A review of drought concepts // Journal of Hydrology, V. 391, 2010. – PP. 204–216.
14 Mitchell, T. D., & Jones, P. D. An improved method of constructing a database of monthly climate observations and associated high-resolution grids. // International Journal of Climatology, 2005. 25(6).– PP. 693–712.
15 Montgomery, D.C., Peck, E.A., Vining, G. G. Introduction to Linear Regression Analysis. 2012
16 Patrick E. Drought characteristics and management in Central Asia and Turkey. FAO Water Reports. FAO, 2017. – 114 p.
17 Pearson K. Note on Regression and Inheritance in the Case of Two Parents. / Proceedings of the Royal Society of London, 58, 1895. – PP. 240–242.
18 Sheffield J., Wood E.F. Characteristics of global and regional drought, 1950-2000: analysis of soil moisture data from off-line simulation of the terrestrial hydrologic cycle // Journal of Geophysical Research, V. 112, 2007. D17115.
19 Spearman C. The Proof and Measurement of Association Between Two Things. // The American Journal of Psychology, 15(1), 1905. – PP. 72–101.
20 voboda M.D., Brian A.F. Handbook of drought indicators and indices. Geneva, Switzerland: World Meteorological Organization, 2016.
21 Tallaksen L.M., Van Lanen H.A.J. Hydrological Drought: Processes and Estimation Methods for Streamflow and Groundwater. Developments in Water Science, 2004. 48.
22 Guo H., Bao A., Ndayisaba F., Liu T., Jiapaer G., El-Tantawi A.M, De Maeyer P. Space-time characterization of drought events and their impacts on vegetation in Central Asia // Journal of Hydrology, V. 564, 2018. – PP.1165-1178.
23 Harris T.J. Osborn, Jone P., Lister D. Version 4 of the CRU TS monthly high-resolution gridded multivariate climate dataset // Scientific Data, 2020. 7:109.
24 Haslinger K., Koffler D., Schöner W., Laaha G. Exploring the link between meteorological drought and streamflow: Effects of climate‐catchment interaction // Water Resources Research, 50(3), 2014. – PP. 2468-2487.
25 Vicente-Serrano S.M., Beguería S., López-Moreno J.I. A multi-scalar drought index sensitive to global warming: The standardized precipitation evapotranspiration index. // Journal of Climate, 2010. 23(7). – PP. 1696-1718.
26 Wu J., Chen X., Yao H., Gao L., Chen Y., Liu M. Non-linear relationship of hydrological drought responding to meteorological drought and impact of a large reservoir //Journal of Hydrology, V. 551, 2017.– PP. 495-507.
27 Wilks D.S. Statistical Methods in the Atmospheric Sciences // International Geophysics, V. 91, 3rd ed., Academic, Burlington, Mass, 2011. – 676 p.
28 Электрон ресурс: CRU TS Version 4.06. URL: https://crudata.uea.ac.uk/cru/data/hrg/cru_ts_4.06
Waiting