135

Республикамиз иссиқхоналарида черри помидорнинг маҳаллий иқлим шароитига мос касалликларга чидамли, юқори ҳосилли ва сифатли маҳсулотга эга бўлган навларини танлаш, мақбул экиш муддатлари ва усулларини ўрганиш ҳамда маҳсулот экспортини кучайтириш долзарбдир. Кейинги пайтларда республикамизда черри помидор – истеъмолчилар орасида ўзининг юқори сифатга эга эканлиги, витаминларга бойлиги, яхши сақланувчан ва узоқ масофаларга ташишга яроқлилиги ҳамда ҳар хил маҳсулотларни тайёрлашда қандолатчилик соҳасида ҳам тез-тез ишлатилиши билан танилди. Аммо бу турдаги помидор нав намуналари ассортименти камлиги, уруғлари ва маҳсулотнинг нархи қимматлиги билан фарқланади. Шунинг учун сифатли ва арзон черри помидорни етиштиришда юқори ҳосилли касалликларга чидамли навларини аниқлаш, маҳаллий нав намуналарини яратиш ҳамда бирламчи уруғчилигини йўлга қўйиш муаммоси мавжуд. Черри помидорни етиштириш технологияси, юқори ҳосилли, касалликларга чидамли, маҳаллий истеъмолчилар талабини қондира оладиган ва экспортбоп нав намуналарини ўрганиш долзарб масаладир. Тадқиқот ишлари 2019–2020 йиллар давомида Тошкент давлат аграр университети “Сабзавотчилик, полизчилик ва картошкачилик” кафедраси, Қашқадарё вилояти Қамаши туманидаги “Йўлдош қизи Умида” номли биолабораторияга қарашли иссиқхонада олиб борилди. Бунда черри помидорнинг 11 та нав намунаси қимматли хўжалик белгилари бўйича ва турли хил экиш муддатлари ва схемаларида экиб ўрганилди. Тадқиқотларда фенологик кузатувлар, биометрик ўлчовлар, касалликларга чидамлилигини аниқлаш, ҳосил миқдори ва товарбоплик сифати бўйича кузатув ва ҳисоблаш ишлари умумқабул қилинган талабларга мос равишда ўтказилди.

  • O'qishlar soni 135
  • Nashr sanasi 30-06-2021
  • Asosiy tilO'zbek
  • Sahifalar84-97
Ўзбек

Республикамиз иссиқхоналарида черри помидорнинг маҳаллий иқлим шароитига мос касалликларга чидамли, юқори ҳосилли ва сифатли маҳсулотга эга бўлган навларини танлаш, мақбул экиш муддатлари ва усулларини ўрганиш ҳамда маҳсулот экспортини кучайтириш долзарбдир. Кейинги пайтларда республикамизда черри помидор – истеъмолчилар орасида ўзининг юқори сифатга эга эканлиги, витаминларга бойлиги, яхши сақланувчан ва узоқ масофаларга ташишга яроқлилиги ҳамда ҳар хил маҳсулотларни тайёрлашда қандолатчилик соҳасида ҳам тез-тез ишлатилиши билан танилди. Аммо бу турдаги помидор нав намуналари ассортименти камлиги, уруғлари ва маҳсулотнинг нархи қимматлиги билан фарқланади. Шунинг учун сифатли ва арзон черри помидорни етиштиришда юқори ҳосилли касалликларга чидамли навларини аниқлаш, маҳаллий нав намуналарини яратиш ҳамда бирламчи уруғчилигини йўлга қўйиш муаммоси мавжуд. Черри помидорни етиштириш технологияси, юқори ҳосилли, касалликларга чидамли, маҳаллий истеъмолчилар талабини қондира оладиган ва экспортбоп нав намуналарини ўрганиш долзарб масаладир. Тадқиқот ишлари 2019–2020 йиллар давомида Тошкент давлат аграр университети “Сабзавотчилик, полизчилик ва картошкачилик” кафедраси, Қашқадарё вилояти Қамаши туманидаги “Йўлдош қизи Умида” номли биолабораторияга қарашли иссиқхонада олиб борилди. Бунда черри помидорнинг 11 та нав намунаси қимматли хўжалик белгилари бўйича ва турли хил экиш муддатлари ва схемаларида экиб ўрганилди. Тадқиқотларда фенологик кузатувлар, биометрик ўлчовлар, касалликларга чидамлилигини аниқлаш, ҳосил миқдори ва товарбоплик сифати бўйича кузатув ва ҳисоблаш ишлари умумқабул қилинган талабларга мос равишда ўтказилди.

Русский

В теплицах страны важно подобрать сорта томатов черри, устойчивые к болезням, обеспечить высокие урожаи и качественную продукцию в соответствии с местными климатическими условиями, изучить оптимальные сроки и способы посадки и увеличить экспорт. В последнее время помидоры черри стали известны в стране благодаря своему высокому качеству, богатству витаминами, хорошему хранению и транспортировке на большие расстояния, а также их частому использованию в пищевой промышленности при изготовлении различных продуктов. Однако этот вид томатов отличается небольшим ассортиментом, дороговизной семян и высокой стоимостью продукта. Поэтому при выращивании качественной и недорогой продукции томатов черри возникает проблема выявления высокоурожайных, устойчивых к болезням сортов, создания местных сортовых образцов и налаживания первичного семеноводства. Целью исследования являются изучение и исследование технологии выращивания сортов томатов черри, высокоурожайных, устойчивых к болезням, способных удовлетворить потребности местных потребителей и ориентированных на экспорт. Исследование проводилось в 2019–2020 годах в теплице кафедры «Овощеводство, бахчеводство и картофелеводство» Ташкентского государственного аграрного университета, биолаборатории «Йулдош қизи Умида» в Камашинском районе Кашкадарьинской области. При этом изучено 11 сортов томатов черри путем посадки по ценным хозяйственным признакам в разное время и по различным схемам. Фенологические наблюдения, биометрические измерения, определение устойчивости к болезням, наблюдения и расчетные работы по урожайности и товарности проводились в соответствии с общепринятыми требованиями.

English

In the greenhouses of the country, it is important to select varieties of cherry tomatoes that are resistant to diseases, providing high yields and quality products, viable in local climatic conditions, to study the optimal timing and methods of planting and to strengthen exports. Since recently, cherry tomatoes have become known in the country for their high quality, richness in vitamins, good storage and long-distance transport, as well as their frequent use in the food industry in manufacture of various products. However, this sort of tomatoes is distinguished by its limited range of varieties, expensive seeds and high cost of the product. Therefore, cultivation of high-quality and inexpensive crops of cherry tomatoes faces a challenge to identify high-yielding disease-resistant varieties, as well as to creat local varietal samples and establish primary seed production. The aim of the research is to explore technology for growing high-yielding, disease-resistant tomatoes, able to meet the needs of local consumers and export-oriented varieties. The research was conducted in 2019-2020 in the greenhouse of the Department of «Vegetable, horticulture and potato growing» of Tashkent State Agrarian University, biolaboratory «Yuldosh qizi Umida» in Kamashi district of Kashkadarya region. There, 11 varieties specimens of cherry tomato were studied by farm valuable traits and by planting in different planting schemes. The study of tomato varieties specimens was conducted on the basis of methodological manuals and recommendations.

Muallifning F.I.Sh. Lavozimi Tashkilot nomi
1 Egamberdiyev S.Y. “Sabzavotchilik, polizchilik va kartoshkachilik” kafedrasi tayanch doktoranti Toshkent davlat agrar universiteti
2 Yunusov S.A. qishloq xo'jalik fanlari doktori, “Sabzavotchilik, polizchilik va kartoshkachilik” kafedrasi dotsenti Toshkent davlat agrar universiteti
Havola nomi
1 O’zbekiston Respublikasining hududida ekish uchun tavsiya etilgan qishloq xo’jaligi ekinlari Davlat reestri. [The state register of the recommended agricultural crops for sowing in the territory of the Republic of Uzbekistan]. Tashkent, 2020, pp. 48-51.
2 Alpatev A.V., Agapov A.S., i dr. Metodicheskie ukazaniya po seleksii sortov i gibridov tomata dlya otkritogo i zashishennego grunta. [Guidelines for the selection of varieties and hybrids of tomato for open and protected ground]. Moscow, VNIISSOK, 1986, 113 p.
3 Autko, A.A. Ovoshevodstvo Belorusi v nachale 21 veka. [Vegetable growing in Belarus at the beginning of the 21st century]. Minsk, 1999, pp. 9-11.
4 Belik V.F. Metodika fiziologicheskix issledovaniy v ovoshevodstve i bahchevodstve. [Methodology of physiological research in vegetable growing and melon growing]. Moscow, 1970, 211 p.
5 Gavrish S.F. Novie napravleniya v seleksii tomata dlya zashishennego grunta. Seleksiya i ssemenovodstvo ovoshnix kultur v XXI veke asrda sabzavot ekinlarini selektsiyasi va urug’chiligi. Asarlar to’plami. [New directions in tomato breeding for protected ground. Selection and seed production of vegetable crops in the XXI century. Collection of works]. Moscow, 2000, pp. 176- 177.
6 Gavrish S.F. Tomati. [Tomatoes]. Moscow, NIIOZG, 2003, p. 45-79.
7 Dospehov B.A. Metodika polevih opita. [Field experiment technique]. Moscow, Agropromizdat, 1985, 351 p.
8 Zuev V.I., Asatov Sh.I. Issiqhonalar uchun pomidor navlarini to’g’ri tanlash. Ozbekiston agrar Xabarnomasi. [Proper selection of tomato varieties for greenhouses]. J. Agrarian Bulletin of Uzbekistan, Tashkent, 2002, no. 4 (10), pp. 22-26.
9 Korol V.G. Zashishenniy grunt Rossii: vchera, segodnya, zavtra. // Sostoyaniye I problem nauchnogo obespecheniya ovoshevodstva zashishennego grunta. [Protected soil in Russia: yesterday, today, tomorrow. State and problems of scientific support of greenhouse vegetable growing. Materials]. Moscow, 2005, pp. 16-18.
10 Krivleva N.I. Biohimicheskiy osobennosti novih gibridov tomatov. Uglevod soderjashiy soedineniya sochnih plodov I ih obmen. [Biochemical characteristics of new tomato hybrids. // Carbohydrate-containing compounds of juicy fruits and their exchange]. Kishinev: Shtinisa, 1988, pp. 75-81.
11 Lyan E.E. Isiqxonalarda sabzavot etishtirish. Tavsiyanoma. [Growing vegetables in greenhouses. Recommendation]. Tashkent, 2007, 25 p.
12 Lyan E.E., Kim V.V. Virashivanie tomatov “cherri” – economichno vigodnaya i pribilnaya kultura v plenochnih teplisah Uzbekistana. “Ovoshevodstvo i bahchevodstvo: istoricheskih aspekti, sovremennoe sostoyanie, problemi i perspektivi razvitiya” [Growing cherry tomatoes is an economically profitable and profitable crop in film greenhouses in Uzbekistan. / Materials of the IV international scientific and practical conference on the topic «Vegetable and melon growing: historical aspects, current state, problems and development prospects»]. Ukraine, 2018, vol. 3, pp. 86-91.
13 Metodika gosudarstvennogo sortoispitaniya selskohozyastvennih kultur. vipusk IV Kartofel, ovoshie I bahchevih kulturi. [Methodology for state variety testing of agricultural crops. Issue IV Potatoes, vegetables and melons]. Moscow Kolos, 1975, 180 p.
14 Ognev V.V., Tereshenko T.A., Hovrin A.N. Rezultati I perspektivi seleksi tomata dlya vesennih teplis v Rossii. [Results and prospects of tomato breeding for spring greenhouses in Russia]. J. Potatoes and vegetables, Moscow, 2016, no. 11, pp. 35-38.
15 Sergeev V.V., I dr. Nasledovanie priznakov strukturi plodovoe kisti u tomata tipa cherri i kokteyl. J. Kartofel i ovoshi. [Inheritance of the traits of the structure of the fruit cluster in cherry tomatoes and cocktail]. J. Potatoes and vegetables, Moscow, 2009, no. 9, pp. 28-29.
16 Titova E.V. i dr. Noviy gibridi tomata cherri i kokteyl s gruppovoe ustoychivosti k boleznyam. J. Kartofel i ovoshi. [New hybrids of cherry tomato and cocktail with group resistance to diseases]. J. Potatoes and vegetables, Moscow, 2018, no. 5, pp. 37-40.
17 Abdiev Z.T, Yunusov S.A. Specifications of the Cultivation of Tomato in Hydropon Greenhouses. International Journal of Recent Technology and Engineering (TM). [Specifi cations of the Cultivation of Tomato in Hydropon Greenhouses]. International Journal of Recent Technology and Engineering (TM), India, 2019, vol. 8, no. 2, pp. 3795-3800. (Impact Factor: 5.92 Scopus Journal).
18 Abdiev Z.T, Yunusov S.A. High yield of tomatoes in a modern hydroponic factory. [High yield of tomatoes in a modern hydroponic factory]. AJMR: Asian Journal of Multidimensional Research, India, 2019, vol. 8, no. 10, pp. 66-70. (Impact Factor: SJIF 2018 = 6.053).
19 Bidonde S., Ferrer M.A., Zegzouti H. et al. Expression and characterization of three tomato 1-aminocyclopropane - 1 carboxylate oxidaze c DNAs in yeast. [Expression and characterization of three tomato 1-aminocyclopropane - 1 carboxylate oxidaze c DNAs in yeast]. Eur. J. Biochem. FEBS, 1998, vol. 253, no. 20-26, pp. 104-112.
20 Extension Service of Mississippi University. Available at: http://msucares.com/pubs.
Kutilmoqda