82

Ta’lim inson hayotining ajralmas qismi bo‘lib, ayni paytda ushbu sohaga axborot texnologiyalarini joriy qilish, dasturiy va texnik vositalardan (kino, audio va video uskunalar, kompyuterlar, telekommunikatsiya tarmoqlari) foydalanish o‘quv jarayonini jadallashtirish, uni qulaylashtirish, o‘quvchilarning fanni o‘rganishga bo‘lgan qiziqishini oshirish, dars tezligi va mustaqil ish hajmini oshirishga imkon beradi. Bu esa, o‘z navbatida, o‘quvchi va talabalarning mantiqiy fikrlash, aqliy mehnat madaniyati hamda mustaqil ishlash ko‘nikmalarini shakllantirishga xizmat qiladi. Shu munosabat bilan bir guruh yoshlar jamoasi geologiya sohasida ta’lim oluvchi talabalarga geofizikaning graviqidiruv usulini chuqurroq o‘rgatish maqsadida amaliy mashg‘ulotlarning o‘quvkompyuter dasturini ishlab chiqishdi. Gravimetrik ma’lumotlar hududlarning chuqurlik bo‘yicha geologik tuzilishi hamda foydali qazilma konlari haqida qimmatli ma’lumotlar manbayi hisoblanadi. Bu ma’lumotlarni sifatli talqin qilish va usulni samarali qo‘llash yer osti tuzilmalarni zichligiga ko‘ra modellashtirish imkonini beradi. Dastur talabalarga tanlash usuli, graviqidiruvning aniqlik darajasi, to‘g‘ri va teskari masalalar yechimi hamda imitatsion modellashtirish haqida kerakli gʻoyalar olishga ko‘maklashadi. Dastur Windows oilasi (7/8.1/10/11) operatsion tizimida ishlovchi barcha brauzerlardan foydalanish uchun mo‘ljallangan. Amaliy mashg‘ulotlarning dasturi bepul bo‘lib, undan kirish brauzer sahifasidan ro‘yxatdan o‘tish orqali foydalaniladi.

  • O'qishlar soni26
  • Nashr sanasi24-06-2022
  • Asosiy tilO'zbek
  • Sahifalar81-91
Ўзбек

Ta’lim inson hayotining ajralmas qismi bo‘lib, ayni paytda ushbu sohaga axborot texnologiyalarini joriy qilish, dasturiy va texnik vositalardan (kino, audio va video uskunalar, kompyuterlar, telekommunikatsiya tarmoqlari) foydalanish o‘quv jarayonini jadallashtirish, uni qulaylashtirish, o‘quvchilarning fanni o‘rganishga bo‘lgan qiziqishini oshirish, dars tezligi va mustaqil ish hajmini oshirishga imkon beradi. Bu esa, o‘z navbatida, o‘quvchi va talabalarning mantiqiy fikrlash, aqliy mehnat madaniyati hamda mustaqil ishlash ko‘nikmalarini shakllantirishga xizmat qiladi. Shu munosabat bilan bir guruh yoshlar jamoasi geologiya sohasida ta’lim oluvchi talabalarga geofizikaning graviqidiruv usulini chuqurroq o‘rgatish maqsadida amaliy mashg‘ulotlarning o‘quvkompyuter dasturini ishlab chiqishdi. Gravimetrik ma’lumotlar hududlarning chuqurlik bo‘yicha geologik tuzilishi hamda foydali qazilma konlari haqida qimmatli ma’lumotlar manbayi hisoblanadi. Bu ma’lumotlarni sifatli talqin qilish va usulni samarali qo‘llash yer osti tuzilmalarni zichligiga ko‘ra modellashtirish imkonini beradi. Dastur talabalarga tanlash usuli, graviqidiruvning aniqlik darajasi, to‘g‘ri va teskari masalalar yechimi hamda imitatsion modellashtirish haqida kerakli gʻoyalar olishga ko‘maklashadi. Dastur Windows oilasi (7/8.1/10/11) operatsion tizimida ishlovchi barcha brauzerlardan foydalanish uchun mo‘ljallangan. Amaliy mashg‘ulotlarning dasturi bepul bo‘lib, undan kirish brauzer sahifasidan ro‘yxatdan o‘tish orqali foydalaniladi.

Русский

Образование является неотъемлемой частью жизни человека, при этом внедрение информационных технологий в эту сферу, использование программно-аппаратных средств (кино-, аудио- и видеоаппаратуры, компьютеров, телекоммуникационных сетей) позволяет ускорить процесс обучения, оптимизировать его, увеличить интерес к изучению науки у обучающихся, повысить качество проведения урока и объем самостоятельной работы. Это, в свою очередь, способствует формированию у студентов логического мышления, культуры интеллектуального труда, навыков самостоятельной работы. В связи с этим группа молодых ученых разработала компьютерно-учебную программу практических занятий для студентов, обучающихся по геологическому направлению, в целях углубленного изучения геофизического метода гравиразведки. Гравиметрические данные являются ценным источником информации о глубинном геологическом строении территории, глубине и месторождениях полезных ископаемых. Качественная интерпретация гравиметрических данных и эффективное применение метода позволяют проводить моделирование по плотности подземных структур. Программа позволяет студентам получить необходимые представления о методе отбора, степени точности гравиразведки, решении прямых и обратных задач, имитационном моделировании. Программа предназначена для использования во всех браузерах под управлением семейства Windows (7/8.1/10/11). Программа практического обучения бесплатна, а доступ к ней возможен путем регистрации на странице в браузере.

Ўзбек

Education is an integral part of the human life, while introduction of information technology in this area, the use of software and hardware (cinema, audio and video equipment, computers, telecommunications networks) allows speeding up learning processes, their optimization, boosting up students’ interest in studying science, as well as it enables raising quality of teaching and the amount of independent work. This, in turn, contributes to forming of logical thinking, a culture of intellectual, and independent work skills in students. In this regard, a group of young scientists have developed a computer-based practical training program for students studying geology, for the purpose of in-depth training in the geophysical method of exploration of gravity. Gravimetric data are a valuable source of information about geological structures of the territory, on underground mineral deposits. Qualitative interpretation of gravimetric data and effective application of the method make it possible to make modeling based on the density of underground structures. The program allows students to get necessary ideas about selection methods, degrees of accuracy of gravity exploration, solutions of direct and inverse problems, and simulation modeling. The program is intended for use in all browsers of the Windows family (7/8.1/10/11). The practical training program is free and can be accessed by registering on the browser page.

Muallifning F.I.Sh. Lavozimi Tashkilot nomi
1 Oripov N.K. tayanch doktorant O‘zbekiston Respublikasi Fanlar akademiyasining G‘.O. Mavlonov nomidagi Seysmologiya instituti
2 Ziyabov S.R. “Geologiya va geoinformatsion tizimlar” fakulteti “Geofizikaviy tadqiqot usullari” kafedrasi stajyor tadqiqotchisi Mirzo Ulug‘bek nomidagi O‘zbekiston Milliy universiteti
3 Mamarozikov T.U. tayanch doktorant O‘zbekiston Respublikasi Fanlar akademiyasining G‘.O. Mavlonov nomidagi Seysmologiya instituti
Havola nomi
1 Ta’limda AKT-Axborot va kommunikatsiya texnologiyalari [ICT-Information and communication technologies in education]. Available at: https://dprvrn.ru/uz/metodika-ispolzovaniya-ikt-vobrazovatelnom-processe/.
2 Cai H., Xiong B., Zhu Y. 3D modeling and inversion of gravity data in exploration scale. IntechOpen, 2017, pp. 19-37. DOI: 10.5772/intechopen.7096/.
3 Novikov K.V. GravModel2D, version 1.6. User guide. Moscow, 2013, pp. 1-9.
4 Blokh Y.I. Interpretatsiya gravitatsionnix i magnitnix anomaliy [Interpretation of gravitational and magnetic anomalies]. Moscow, 2009, pp. 5-14. Available at: http://sigma3d.com/pdf/books/ blokh-interp.pdf/.
5 Babayants P.S, Blokh Y.I., Trusov A.A. Interaktivnie texnologii lokalnoy kolichestvennoy ekspress-interpretatsii potentsialnix poley [Interactive technologies for local quantitative express interpretation of potential fields]. Moscow, IFZ RAN, Geofizika – Geophysics, 2006, no. 1, pp. 56-59.
6 Blokh Y.I., Trusov A.A. Programma “IGLA” dlya interaktivnoy ekspress-interpretatsii lokalnix gravitatsionnix magnitnix anomaliy [The program “IGLA” for interactive express interpretation of local gravitational magnetic anomalies]. Moscow, IFZ RAN, 2007, pp. 36-39.
7 SIGMA3D® site publications for structural interpretation of gravity and magnetic anomalies. Available at: https://sigma3d.com/index.php/publications/books/ (accessed 12.11.2021).
8 Gravirazvedka [Gravity exploration]. Available at: https://wiki.web.ru/wiki/Гравиразведка/.
9 Dolgal А.S., Petrosyan R.N. Reshenie obratnoy zadachi gravirazvedki dlya 2D prizmaticheskix tel metodom statisticheskix ispitaniy [Solution of the inverse problem of gravity exploration for 2D prismatic bodies by the method of statistical tests]. Vestnik Permskogo universiteta – Bulletin of the Perm University, 2021, vol. 20, no. 4, pp. 334-343.
10 Long L.T., Kaufmann R.D. Acquisition and analysis of terrestrial Gravity Data. New York, Cambridge University Press, 2013.
11 Ahmadjonova Z. Python dasturlash tili haqida [About Python programming language]. Available at: https://community.uzbekcoders.uz/post/python-dasturlash-tili-haqida-615e7ec4e6d47 af48a78fea3/.
12 Zlatopolskiy D. Osnovi programmirovaniya na yazike Python [Fundamentals of programming in the Python language]. Moscow, DMK Publ., 2017.
13 Berri P. Izuchaem programmirovanie na Python [Learning Python Programming]. Transl. from Engl. M.A. Reitman. Moscow, E Publ., 2017.
14 Bogoslovskiy V.А., Gorbachev Yu.I., Jigalin А.D., Kalinin А.V., Popov M.G., Pushkarev P.Yu., Modin I.N., Nikitin А.А., Nikitin А.А., Stepanov P.Yu., Xmelevskiy V.K. Geofizika [Geophysics]. Electronic edition of network distribution, ed. by V.K. Khmelevsky. Moscow, KDU, Dobrosvet, 2018. Available at: https:// bookonlime.ru/node/559/.
15 Bulakh Y.G. Pryamie i obratnie zadachi gravimetrii i magnitometrii [Direct and inverse problems of gravimetry and magnetometry]. Kiev, Naukovaya dumka Publ., 2010, 464 p.
16 Novikova P.N., Dolgal А.S., Simanov А.А. Trehmernaya interpolyatsiya i podavlenie vliyaniya pripoverhnostnix neodnorodnostey pri obrabotke gravimetricheskih dannih [Three-dimensional interpolation and suppression of the influence of near-surface inhomogeneities in the processing of gravity data]. Vestnik Permskogo universiteta – Bulletin of the Perm University, 2013, iss. 1 (18), pp. 50-56.
17 Balk P.I., Dolgal А.S. Additivnyye tekhnologii resheniya obratnykh zadach gravirazvedki i magnitorazvedki [Additive technologies for solving inverse problems of gravity and magnetic exploration]. Moscow, Nauchniy mir Publ., 2020, 455 p.
18 Cai H., Zhdanov M. Application of Cauchy-type integrals in developing effective methods for depth-to-basement inversion of gravity and gravity gradiometry data. Geophysics, 2015, no. 80 (2), pp. 81-94.
19 Sharximullin А.F., Dolgal А.S. Ispolzovanie funktsii lokalizatsii s selyu opredeleniya parametrov istochnika monogenichnoy anomalii sili tyajesti [Using the Localization Function with Mudflow to Determine Source Parameters of a Monogenic Gravity Anomaly]. Vestnik Permskogo universiteta – Bulletin of the Perm University, 2011, iss. 4 (13), pp. 69-76.
20 Balk P.I., Demenev А.G., Dolgal А.S., Ledentsov O.V., Michurin А.V. Effektivnost primeneniya mnogoprotsessornix vichislitelnix sistem s selyu otsenki dostovernosti resheniya obratnoy zadachi gravimetrii [Efficiency of multiprocessor computing systems with self-assessment of the reliability of the solution of the inverse problem of gravimetry]. Vestnik Permskogo universiteta – Bulletin of the Perm University, 2010, iss. 1 (9), pp. 50-57.
21 LaFehr T.R., Nabighian M.N. Fundamentals of Gravity Exploration. Tulsa, Society of Exploration Geophysicists, 2012.
22 Jahandari H., Farquharson C.G. Forward modeling of gravity data using finite-volume and finiteelement methods on unstructured grids. Geophysics, 2013, no. 78 (3), pp. 69-80.
Kutilmoqda