127

Имом Бухорийнинг (810 – 870 й.й.) ровийлар илмига бағишланган «ат-Тарих» деб номланган уч асари маълум бўлиб, улар «катта» – «ат-Тарих ал-кабир», «ўрта» – «ат-Тарих ал-авсат» ва «кичик» – «ат-Тарих ас-сағир» асарларидир. Улардан дастлабки иккитаси бизнинг кунгача етиб келган. «Ат-Тарих ал-кабир» асари мазкур асарлар ичида мавзу ва маълумотлар қамрови кенглиги билан ажралиб туради. Балки шунинг учун ҳам асар «Катта тарих» деб номлангандир. Асар нафақат Бухорий ижодида, балки «жарҳ ва таъдил» илмида ҳам катта аҳамиятга эга бўлиб, ровийлар илмига оид дастлабки манбалардандир. Буни муаллифга замондош бўлган Муҳаммад ибн Абу Ҳотим, Аҳмад ибн Муҳаммад ибн Саид Уқда каби муҳаддислар томонидан асарга берилган юксак баҳолар ҳам тасдиқлайди. Муаллифнинг «жарҳ ва таъдил»га оид қарашлари ҳамда ўзига хос методини аниқлашда асарда учрайдиган «жарҳ» ва «таъдил»га оид ибораларнинг ровийларга нисбатан ишлатилиш ўринлари, муаллифнинг бошқа асарларида ушбу жарҳ ёки таъдилнинг такрори масаласини таҳлил қилиш муҳимдир. Шу билан бирга, муаллиф ёки бошқа муҳаддисларнинг ўз тўпламларида асарда жарҳ ёки таъдил этилган ровийлардан ҳадис ривоят қилишган ёки қилишмаганини ўрганиш ҳам аҳамиятга эга. Зеро, бу орқали Имом Бухорийнинг ровийларга баҳо беришда ўзига хос услуби ҳамда унинг қарашларига бошқа муҳаддислар томонидан қанчалик эътибор берилгани аниқланади. Мақолада Имом Бухорий томонидан «ат-Тарих ал-кабир» асарида ишлатилган жарҳ атамалари ичида энг кўп учрайдиган ҳамда жиддийларидан, яъни нисбатан қаттиқ жарҳ ҳисобланган «мункар ал-ҳадис» ва «матрук ал-ҳадис» атамалари таҳлили орқали унинг ўзига хос методи ёритиб берилади.

  • Internet havola
  • DOI
  • UzSCI tizimida yaratilgan sana 18-04-2023
  • O'qishlar soni 127
  • Nashr sanasi 11-04-2023
  • Asosiy tilO'zbek
  • Sahifalar10
Ўзбек

Имом Бухорийнинг (810 – 870 й.й.) ровийлар илмига бағишланган «ат-Тарих» деб номланган уч асари маълум бўлиб, улар «катта» – «ат-Тарих ал-кабир», «ўрта» – «ат-Тарих ал-авсат» ва «кичик» – «ат-Тарих ас-сағир» асарларидир. Улардан дастлабки иккитаси бизнинг кунгача етиб келган. «Ат-Тарих ал-кабир» асари мазкур асарлар ичида мавзу ва маълумотлар қамрови кенглиги билан ажралиб туради. Балки шунинг учун ҳам асар «Катта тарих» деб номлангандир. Асар нафақат Бухорий ижодида, балки «жарҳ ва таъдил» илмида ҳам катта аҳамиятга эга бўлиб, ровийлар илмига оид дастлабки манбалардандир. Буни муаллифга замондош бўлган Муҳаммад ибн Абу Ҳотим, Аҳмад ибн Муҳаммад ибн Саид Уқда каби муҳаддислар томонидан асарга берилган юксак баҳолар ҳам тасдиқлайди. Муаллифнинг «жарҳ ва таъдил»га оид қарашлари ҳамда ўзига хос методини аниқлашда асарда учрайдиган «жарҳ» ва «таъдил»га оид ибораларнинг ровийларга нисбатан ишлатилиш ўринлари, муаллифнинг бошқа асарларида ушбу жарҳ ёки таъдилнинг такрори масаласини таҳлил қилиш муҳимдир. Шу билан бирга, муаллиф ёки бошқа муҳаддисларнинг ўз тўпламларида асарда жарҳ ёки таъдил этилган ровийлардан ҳадис ривоят қилишган ёки қилишмаганини ўрганиш ҳам аҳамиятга эга. Зеро, бу орқали Имом Бухорийнинг ровийларга баҳо беришда ўзига хос услуби ҳамда унинг қарашларига бошқа муҳаддислар томонидан қанчалик эътибор берилгани аниқланади. Мақолада Имом Бухорий томонидан «ат-Тарих ал-кабир» асарида ишлатилган жарҳ атамалари ичида энг кўп учрайдиган ҳамда жиддийларидан, яъни нисбатан қаттиқ жарҳ ҳисобланган «мункар ал-ҳадис» ва «матрук ал-ҳадис» атамалари таҳлили орқали унинг ўзига хос методи ёритиб берилади.

№ Muallifning F.I.Sh. Lavozimi Tashkilot nomi
1 TURAEV N.. researcher O'zbekiston xalqaro islom akademiyasi
№ Havola nomi
1 1. Abdulhay Laknaviy. Ar-Raf’u va at-takmil fiy al-jarh va at-ta’dil. Halab: Matba al-matbuot alislamiyya, 1987. – 432 b. 2. Abu Bakr Bayhaqiy, Ahmad ibn Husayn ibn Ali ibn Muso Xusravjirdiy Xurosoniy. As-Sunan alkubro. Bayrut: Dor al-kutub al-ilmiyya, 2003. – 10 j. 3. Abu Dovud, Sulaymon ibn Ash’as Ibn Ishoq Azdiy Sijistoniy. Sunan Abu Dovud. Dor ar-risola alolamiyya, 2009. – 7 j. 4. Ahmad ibn Hanbal, Abu Abdulloh Ahmad ibn Muhammad ibn Hanbal. Musnad al-imom Ahmad ibn Hanbal. Bayrut: Muassasa ar-risola, 2001. – 8 j. 5. Ali Qoriy, Ali ibn Sulton Muhammad. Sharh nuxba al-fikr fiy mustalahat ahl al-asar. Bayrut: Dor alarqam, nashr yili ko’rsatilmagan. 6. Asqaloniy, Ahmad ibn Ali ibn Hajar. Hadyu as-sari muqaddimatu fathil-bari. Riyoz, 2001. – 524 b. 7. Bayhaqiy, Ahmad ibn Husayn ibn Ali ibn Muso Xusravjirdiy Xurosoniy. As-Sunan al-kubro. Bayrut: Dor al-kutub al-ilmiyya, 2003. 8. Buxoriy, Muhammad ibn Ismoil. At-Tarix al-avsat. Halab: Maktaba dor at-turos, 1977. – 2 j. 9. Buxoriy, Muhammad ibn Ismoil. At-Tarix al-kabir. Haydarobod: Doira al-maorif al-usmoniyya, nashr yili ko’rsatilmagan. - 9 j. 10. Buxoriy, Muhammad ibn Ismoil. Az-Zuafo assag’ir. Halab: Dor al-va’y, 1976. – 124 b. 11. Doraqutniy, Abulhasan Ali ibn Umar ibn Ahmad. Sunan ad-Doraqutniy. Bayrut: Muassasa ar-risala, 2004. – 5 j. 12. Hokim Naysoburiy, Abu Abdulloh Hokim Muhammad ibn Abdulloh. Al-Mustadrak ‘ala asSahihayn. Bayrut: Dor al-kutub al-ilmiyya, 1990. – 4 j. 13. Ibn Mojja, Abu Abdulloh Muhammad ibn Yazid Qazviniy. Sunani Ibn Mojja. Halab: Dor ihyo alkutub al-’arabiyya, nashr yili ko’rsatilmagan. – 2 j. 14. Jamoliddin Abdulloh ibn Yusuf ibn Muhammad Zay’aliy. Nasb ar-roya li-ahadis al-hidoya ma’a hoshiyatih bag’iyya al-alma’iy fiy taxrij azZayla’iy. Bayrut: Muassasa ar-rayyon li at-tiba’a va an-nashr, 1997. – 4 j. 15. Maxsudov, Davronbek (2019) «THE DEVELOPMENT OF TRANSMITTED AND RATIONAL TAFSIRS,» The Light of Islam: Vol. 2019 : Iss. 1 , Article 9. 16. Murodov, Doniyor (2019) «About the genre of Arbain,» The Light of Islam: Vol. 2019 : Iss. 1 , Article 4. 17. Saxoviy, Muhammad ibn Abdurrahmon. Fath almug’is bisharhi alfiya al-hadis lil-Iroqiy. Misr: Maktaba as-sunna, 2003. – 4 j. 18. Sayyid Abdulmajid G’avriy. Mavsu’a ulum alhadis va fununuh. - Damashq: Dor Ibn Kasir, 2007. – 3 j. 19. Suyutiy, Abdurahmon ibn Abu Bakr. Tadrib arroviy fiy sharhi taqrib an-Navaviy. SAP: Dor tiyba, nashr yili ko’rsatilmagan. – 2 j. 20. Tabaroniy, Sulaymon ibn Ahmad ibn Ayyub. AlMu’jam al-avsat. Qohira: Dor al-haramayn, nashr yili ko’rsatilmagan. – 10 j. 21. Tabaroniy, Sulaymon ibn Ahmad ibn Ayyub. AlMu’jam al-kabir. Qohira: Maktaba ibn Taymiyya, 1994. – 25 j. 22. Tabaroniy, Sulaymon ibn Ahmad ibn Ayyub. AlMu’jam as-sag’ir. Bayrut: al-Maktab al-islomiy, 1985. – 2 j. 23. Termiziy, Abu Iso Muhammad ibn Iso. Sunan. Misr: Mustafo Bobiy Halabiy, 1975. – 5 j. 24. To‘rayev, No‘’monjon (2019) «THE APPEARANCE OF THE SCIENCE OF «JARH AND TA’DIL» AND ITS DEVELOPMENT IN THE FIRST TWO CENTURIES,» The Light of Islam: Vol. 2019 : Iss. 2 , Article 6. 25. Zahabiy, Muhammad ibn Ahmad. Siyar a’lom annubalo. Bayrut: Muassasa ar-risola, 2001. – 18 j.
Kutilmoqda