Европа олимлари ХХ аср бошларига келиб ўрта аср араб тили ва адабиётида илгари сурилган поэтикага доир қарашлар, жумладан, балоғат илмини бадиий сўз санъатининг ўзига хос тури сифатида идрок қила бошладилар. Натижада ўрта аср мусулмон оламидаги араб поэтик тафаккури ҳам, балоғат илми ҳам канон деб аталди. Олимларнинг умумий фикрига кўра адабиётдаги канонлар ижтимоий онгнинг маълум бир тури маҳсули ҳисобланади ва улар кўпгина объектив омиллар асосида вужудга келади. Ўрта аср араб адабиёти назариясида шакл ва мазмун муносабати ҳақидаги поэтологик қарашларнинг ривожланиши мураккаб кечган. Маълумки, IX–XI асрлар йирик олимлари мумтоз араб шеъриятида мазмун ва шаклни бир-бирига боғлиқ, деб ҳисоблаганлар. Бу дунёқараш уларнинг умумий фалсафий қарашлари асосини ташкил қилган. Абдулқоҳир Журжонийдан бошлаб барча балоғатга оид асарларда лафз ва маъно ўзаро мустаҳкам боғланган бўлиши каломнинг зарурий шарти сифатида эътироф этилади. «Маъно» араб мусулмон фалсафаси, назарий қарашлар учун асосий тушунча ҳисобланади. Адабий канонлар ўз навбатида тил қонунларига бўйсунади ва буларсиз амалга ошмайди. Буларнинг энг муҳими тилнинг тизимли фаолияти бўлиб, у тил тизими ҳақидаги назарияда ўз аксини топган.
Европа олимлари ХХ аср бошларига келиб ўрта аср араб тили ва адабиётида илгари сурилган поэтикага доир қарашлар, жумладан, балоғат илмини бадиий сўз санъатининг ўзига хос тури сифатида идрок қила бошладилар. Натижада ўрта аср мусулмон оламидаги араб поэтик тафаккури ҳам, балоғат илми ҳам канон деб аталди. Олимларнинг умумий фикрига кўра адабиётдаги канонлар ижтимоий онгнинг маълум бир тури маҳсули ҳисобланади ва улар кўпгина объектив омиллар асосида вужудга келади. Ўрта аср араб адабиёти назариясида шакл ва мазмун муносабати ҳақидаги поэтологик қарашларнинг ривожланиши мураккаб кечган. Маълумки, IX–XI асрлар йирик олимлари мумтоз араб шеъриятида мазмун ва шаклни бир-бирига боғлиқ, деб ҳисоблаганлар. Бу дунёқараш уларнинг умумий фалсафий қарашлари асосини ташкил қилган. Абдулқоҳир Журжонийдан бошлаб барча балоғатга оид асарларда лафз ва маъно ўзаро мустаҳкам боғланган бўлиши каломнинг зарурий шарти сифатида эътироф этилади. «Маъно» араб мусулмон фалсафаси, назарий қарашлар учун асосий тушунча ҳисобланади. Адабий канонлар ўз навбатида тил қонунларига бўйсунади ва буларсиз амалга ошмайди. Буларнинг энг муҳими тилнинг тизимли фаолияти бўлиб, у тил тизими ҳақидаги назарияда ўз аксини топган.
| № | Muallifning F.I.Sh. | Lavozimi | Tashkilot nomi |
|---|---|---|---|
| 1 | RUSTAMIY S.. | doctor of science DSc, docent of the classical oriental literature and source study | O'zbekiston xalqaro islom akademiyasi |
| № | Havola nomi |
|---|---|
| 1 | 1. Atoulloh, Husayniy. (1981). Badoyi’u-s-sanoyi’. (Forschadan A.Rustamov tarjimasi). Toshkent.: G‘afur G‘ulom nomidagi Adabiyot va san’at nashriyoti. 2. Blashère, E. (1957). Le Classicisme dans la littérature arabe. In: Classicisme et déclin culturel dans l’histoire de l’Islam. Paris. 279-290. 3. Brockelmann, C. (1943-1949). Geschichte der arabischen Literatur. Bd. 1-2. 2. Aufl. Leiden. 4. Volkov, A.G. (1966). Yazik kak sistema znakov. Moskva: Izdatelstvo Moskovskogo Universiteta. 5. Gabrieli, F. (1978). Osnovnie tendensii razvitiya v literaturax islama. Arabskaya srednevekovaya kultura i literatura, 14-30. 6. Gafarova, U. (2012). Stanovlenie i razvitie arabskoy ritoriki do XIV veka. Uchenie zapiski Xudjandskogo gosudarstvennogo universiteta. Tadjikskaya filologiya, 2(30), 3-12. 7. Gibb, X. A. R. (1960). Arabskaya literatura. Klassicheskiy period. Moskva: Izdatelstvo vostochnoy literaturi. 8. Gibb, X. A. R. (1947-1948). Arab Poet and Arabic Philologist. Bulletin of the School of Oriental and African Studies, 12, 574-578. 9. Gryunebaum, G.E. (1978). Literatura v kontekste islamskoy sivilizatsii. Arabskaya srednevekovaya kultura i literatura. Moskva. 31-45. 10. Gumboldt ,V. (1956). Izbrannie trudi po yazikoznaniyu. Moskva: Progress. 11. Krachkovskiy, I. Yu. (1956). Izbrannie sochineniya. T.2. Moskva–Leningrad. 12. Krachkovskiy, I. Yu. (1960). Izbrannie sochineniya. T.4. Moskva–Leningrad. 13. Kudelin, A. B. (1984). Konsepsiya kanona v srednevekovoy arabskoy poetike. (Diss. … dokt.filol. nauk.). 14. Lomonosov, M.V. (1987). Sochineniya. Moskva. 15. Melchuk, I. A. (1974). Opit teorii lingvisticheskix modeley «smisl ↔ tekst». Moskva: Nauka. 16. Nosirova, M. (2019). Scientific heritage of Makhmud Zamakhshari and actual questions of the studies of Mavarennakhrs linguistic school. The Light of Islam, 2019(1), 14. 17. Nizamova, F. (2019). The history of studying Khusrav Dekhlavi‘s work. The Light of Islam, 2019(2), 19. 9599. 18. Pérès H. (1953). La poésie andalouse en arabe classique au XIe siècle, deuxième édition. Adrien Maisonneuve. Paris. 19. Rasulov, R. (2010). Umumiy tilshunoslik. Toshkent: Fan va texnologiyalar markazi. 20. Rustamiy, A. (2014). Hazrat-i Navoyiyning ma’naviy olami. Toshkent: Navro‘z. 21. Рустамий, С. А. (2017). «Balaag’at» как лингвостилистическая дисциплина. Социосфера, (1), 67-72. 22. Rustamiy, S. Art of word and artistry of arabic proverbs. The Science Advanced Journal. ISSUE 8-2014. 36-40. 23. Sossyur, F. (1977). Trudi po yazikoznanii. Moskva: Progress. 24. Solnsev, V. M. (1977). Yazik kak sistemno-struktornoe obrazovanie. – Moskva: Nauka. 25. Sakkokiy, Abu Yaqub. أأبو يعقوب يوسف السكاكي. مفتاح العلوم. ابو ريحان بيروني ناميده كي شرق قول يازمه لاري فوندي، رقم – 7843/4 26. Al-Jahiz. (1968). . بيروت.1 الجاحظ. كتاب البيان و التبيين. ج. 375. ص. 1968. 27. Jalal ad-Din, al-Qazviniy. جلال الدين القزويني. تلخيص المفتاح. ابو ريحان بيروني ناميده كي شرق قول يازمه لاري فوندي، رقم – 10677/1 28. Sad ad-Din, at-Taftazoniy. سعد الدين التفتازاني. شرح تلخيص المفتاح. ابو ريحان بيروني ناميده كي شرق قول يازمه لاري فوندي، 13009رقم – 29. Abd-al-Qahir, al-Jurjoniy. (2010). Retrieved from http://ali-mawassi. blogspot.com/2010/02/blog-post. html. .ّظم عند عبد القاهر الجرجانيّة النّ وعلاقته بنظريّحو البلاغيّ الن ّ علميٌ-تقرير 30. Filosofskaya ensiklopediya. Retrieved from http:// dic.academic.ru/ dic.nsf/enc_philosophy/8280 Dokazatelstvo v arabo-musulmanskoy filosofii. // Filosofskaya ensiklopediya. 31. Estetika yazika. Retrieved from http://mlis.ru/ literature/8-yestetika-yazyka.html. 32. Jalal ad-Din, al-Qazviniy. (1998). Retrieved from http:// www. shamela.ws جلال الدين القزويني. الاضاح في علوم البلاغة. . دار إحياء العلوم – بيروت. الطبعة الرابعة 33. Forma I soderzhanie proizvedeniya. Retrieved from http://www. textologia.ru/literature/teoria-literatury/ literaturnoe-proizvedenie/forma-i-soderzhanieproizvedeniya /358/?q=471&n=358. 34. Adabiyot nazariyasi. Retrieved from https:// uz.wikipedia.org/wiki/ Adabiyot_nazariyasi. |