42

Мазкур мақолада тафсир, ҳадис, калом, фиқҳ сингари ислом илмлари қаторида тажвид ва қироат илми Мовароуннаҳрда ривожлангани, мазкур илмлар бўйича энг машҳур асарлар ёзилгани таҳлил қилинган. Тажвид ва қироат “Қуръон”ни тўғри ўқиш қонун-қоидаларига бағишланган бўлиб, исломнинг илк давридан бошлаб шаклланиб келган. Тажвид ва қироат илми ривожланиши баробарида ушбу илм билан махсус шуғулланадиган қори мутахассислар ҳам етишиб чиққан. Улар ўз илмларини “Устоз – шогирд” анъанаси асосида кейинги авлодга етказиш билангина кифояланмасдан, балки ёзма шаклда илмий асарлар ҳам қолдирганлар. Шу сабабли дунёда тажвид ва қироат илмига доир машҳур манбалар вужудга келган. XIX-XX аср бошларигача ҳам Мовароуннаҳрда тажвид ва қироат илмига доир бир қанча машҳур ва муҳим асарлар битилган ҳамда уларнинг аксарияти кейинги даврдаги китобларга ҳам асосий манба вазифасини  ўтаган. Улар алоҳида ва изчил тарзда ўрганилган эмас. Мазкур мақолада Мовароуннаҳрда битилган тажвид ва қироат илмига оид машҳур манбалар тўғрисида сўз юритилади. Мақолада Ўзбекистон Республикаси Фанлар академияси Абу Райҳон Беруний номидаги Шарқшунослик институти Асосий фондида сақланаётган нодир ва ноёб қўлёзма манбалардан айнан тажвид илмига оид манбалар таҳлил қилинган. Мақоладаги бирламчи ҳисоб-китобларга қараганда, арабча манбаларнинг 141 нусхаси, форсча ва туркийча манбаларнинг эса 182 нусхаси айнан тажвид илмига оид қўлёзмаларни ташкил этади. Мақолада улардан айримларининг асар номларига, шунингдек, уларнинг муаллифларига аниқликлар киритилган. Бу эса мақоланинг илмий янгилигининг кўрсатади. 

  • Internet havola
  • DOI
  • UzSCI tizimida yaratilgan sana 05-05-2023
  • O'qishlar soni 42
  • Nashr sanasi 28-04-2023
  • Asosiy tilO'zbek
  • Sahifalar8
Ўзбек

Мазкур мақолада тафсир, ҳадис, калом, фиқҳ сингари ислом илмлари қаторида тажвид ва қироат илми Мовароуннаҳрда ривожлангани, мазкур илмлар бўйича энг машҳур асарлар ёзилгани таҳлил қилинган. Тажвид ва қироат “Қуръон”ни тўғри ўқиш қонун-қоидаларига бағишланган бўлиб, исломнинг илк давридан бошлаб шаклланиб келган. Тажвид ва қироат илми ривожланиши баробарида ушбу илм билан махсус шуғулланадиган қори мутахассислар ҳам етишиб чиққан. Улар ўз илмларини “Устоз – шогирд” анъанаси асосида кейинги авлодга етказиш билангина кифояланмасдан, балки ёзма шаклда илмий асарлар ҳам қолдирганлар. Шу сабабли дунёда тажвид ва қироат илмига доир машҳур манбалар вужудга келган. XIX-XX аср бошларигача ҳам Мовароуннаҳрда тажвид ва қироат илмига доир бир қанча машҳур ва муҳим асарлар битилган ҳамда уларнинг аксарияти кейинги даврдаги китобларга ҳам асосий манба вазифасини  ўтаган. Улар алоҳида ва изчил тарзда ўрганилган эмас. Мазкур мақолада Мовароуннаҳрда битилган тажвид ва қироат илмига оид машҳур манбалар тўғрисида сўз юритилади. Мақолада Ўзбекистон Республикаси Фанлар академияси Абу Райҳон Беруний номидаги Шарқшунослик институти Асосий фондида сақланаётган нодир ва ноёб қўлёзма манбалардан айнан тажвид илмига оид манбалар таҳлил қилинган. Мақоладаги бирламчи ҳисоб-китобларга қараганда, арабча манбаларнинг 141 нусхаси, форсча ва туркийча манбаларнинг эса 182 нусхаси айнан тажвид илмига оид қўлёзмаларни ташкил этади. Мақолада улардан айримларининг асар номларига, шунингдек, уларнинг муаллифларига аниқликлар киритилган. Бу эса мақоланинг илмий янгилигининг кўрсатади. 

№ Muallifning F.I.Sh. Lavozimi Tashkilot nomi
1 Ismatullaev A.. 3rd year student of graduate school O'zbekiston xalqaro islom akademiyasi
№ Havola nomi
1 1. Abdulloh xuja Abdiy. “TAZKIRAT ASH-SHUARO”, Dushanba, Donish, 1983, s. 50-51. 2. Abulqosim ash-Shotibiy. “KITOB VUQUF ALMUDALLAL”, UzR FA SHI qo’lyozmalar fondi, № 12101, v. 175. 3. Ahqar Kattaqo’rg’oniy. “QONUN AL-QURRO”, UzR FA SHI qo’lyozmalar fondi, № D 1154/3, v. 67а. 4. Ahqar Kattaqo’rg’oniy. “QONUN AL-QURRO”, UzR FA SHI qo’lyozmalar fondi, № D 1154/3, v. 72а. 5. Ali Akbar Dehxudo. “LUG’ATNOMA”, 8-jild, Tehron, Muassasai intisharat va chopi Donishgohi Tehron, 1993,. – Р. 11084. 6. Ali Buxoriy. “QIROAT AS-SIBTAYN”, UzR FA SHI qo’lyozmalar fondi, № 1591/III, v. 42а. 7. Hasanxoja Nisoriy. Muzakkiri ahbob. – Toshkent: A.Qodiriy nomidagi Xalq merosi nashriyoti, 1993. – B. 159. 1. Abdulloh xuja Abdiy. “TAZKIRAT ASH-SHUARO”, Dushanba, Donish, 1983, s. 50-51. 2. Abulqosim ash-Shotibiy. “KITOB VUQUF ALMUDALLAL”, UzR FA SHI qo’lyozmalar fondi, № 12101, v. 175. 3. Ahqar Kattaqo’rg’oniy. “QONUN AL-QURRO”, UzR FA SHI qo’lyozmalar fondi, № D 1154/3, v. 67а. 4. Ahqar Kattaqo’rg’oniy. “QONUN AL-QURRO”, UzR FA SHI qo’lyozmalar fondi, № D 1154/3, v. 72а. 5. Ali Akbar Dehxudo. “LUG’ATNOMA”, 8-jild, Tehron, Muassasai intisharat va chopi Donishgohi Tehron, 1993,. – Р. 11084. 6. Ali Buxoriy. “QIROAT AS-SIBTAYN”, UzR FA SHI qo’lyozmalar fondi, № 1591/III, v. 42а. 7. Hasanxoja Nisoriy. Muzakkiri ahbob. – Toshkent: A.Qodiriy nomidagi Xalq merosi nashriyoti, 1993. – B. 159. 8. Hofizi kalon. “AD-DURRAT AL-FARIDA”, UzR FA SHI qo’lyozmalar fondi, № 10530, 10685/ХI, 2945. 9. Hofizi kalon. “AL-MUFRADA AL-MUFIDA”, UzR FA SHI qo’lyozmalar fondi, № 2945, v. 45а. 10. Hofizi kalon. “ANIS AL-QURRO”, UzR FA SHI qo’lyozmalar fondi, № 2945, v. 4б. 11. Ismatulloh Buxoriy. “NAJOT AL-QORI”, UzR FA SHI qo’lyozmalar fondi, № 12139/II, 5096/III. 12. Ismoil Posho al-Bag’dodiy. “HADIYAT AL-ORIFIN”, 3-jild, Istanbul, Bahiya, 1951, s. 192. 13. Mir Afzal Pirmastiy. “AFZAL AT-TIZKOR”, UzR FA SHI qo’lyozmalar fondi, № 63, v. 16б. 14. Mir Imod. “XULOSAT AT-TANZIL”, UzR FA SHI qo’lyozmalar fondi, № 10493/ХIII, v. 24a. 15. Mirzo Zohid. “NAZM AL-QAVOID”, UzR FA SHI qo’lyozmalar fondi, № 5693/XVII, v. 91б. 16. Mirzo Zohid. “QAVOIDI QURRO”, Toshkent, Breydenbax, 1896, s. 43. 17. Muhammad Amin Zohid. “TUHFAT AL-AXYAR”, UzR FA SHI qo’lyozmalar fondi, № 7359/VI. 18. Muhammad Sodiq al-Farg’oniy. “RIYOZ ALABROR”, UzR FA SHI qo’lyozmalar fondi, № 6395/ II, v. 8б-49а. 19. Muhammad Zohid al-Haraviy. “RISOLA TASDIQ AT-TASAVVUR VA-T-TASDIQ”, UzR FA SHI qo’lyozmalar fondi, № 5330/VII, v. 147а-154б. 20. Mulla Ali al-qori. “AL-MINAH AL-FIKRIYA FI SHARH AL-MUQADDIMA AL-JAZARIYA”, tahqiq: Usama Ataya, Damashq, Dar al-g’avsaniy, 2012, s. 198. – Р 1а.. 21. Mulla Zohid. “LUG’ATI QUR’ON”, UzR FA SHI qo’lyozmalar fondi, № 1497/I, v. 1а. 22. Pulatjon domulla Qayyumov. “TAZKIRAI QAYYUMIY”, 2-jild, Toshkent, 1998, s. 450-452. 23. Shamsiddin az-Zahabiy. “MA’RIFAT AL-QURRO ALKIBOR”, 4 jild, tahqiq: Tayyor Oltiquloch, Istanbul, 1995. – Р. 23. 24. Shamsiddin ibn al-Jazariy. “G’OYAT AN-NIHOYA FI TABAQOT AL-QURRO”, 2 jild, Bayrut, Dor al-kutub al-ilmiya, 2006. – р. 24. 25. Sobranie vostochnix rukopisey Akademii nauk Uzbekskoy SSR, tom XI, № 7379, Tashkent, Fan, 1987, s. 270. 26. Yar Muhammad as-Samarqandiy. “KITOB ALMUFRADA”, UzR FA SHI qo’lyozmalar fondi, № 2451, v. 49. 27. Yar Muhammad as-Samarqandiy. “QAVAID ALQUR’AN”, UzR FA SHI qo’lyozmalar fondi, № 3354/I, v. 5а-6а. 28. Zohidiy. “RISOLA MAXORIJ VA QAVOID”, UzR FA SHI qo’lyozmalar fondi, № 5892/I, v. 2а. 29. O‘zR FA ShI, № D 2578/II. 30. O‘zR FA ShI, № 10755. – V. 28a. 31. O‘zR FA ShI qo‘lyozmalar fondi, № 5693/XVII-XVIII. – V. 91b-95a.
Kutilmoqda