Мазкур мақолада Саъдуддин Тафтазонийнинг калом илми борасидаги фалсафийахлоқий қарашлари рационал тафаккур нуқтаи назаридан чуқур таҳлил қилинган. Жумладан, Тафтазонийнинг “Шарҳ алақоид” асарида калом фалсафасининг муҳим мавзуларидан бири – инсондаги иродаихтиёр эркинлиги ва ахлоқий танлов масаласининг аҳамияти очиб берилган. Жумладан, Тафтазоний асарда Яратувчининг яратувчилик сифатидан келиб чиқадиган хушхулқлик ва хайрли ишлар таърифи келтирилади ҳамда мазкур жараёнда инсонларни номақбул хулқатвор сабабидан содир бўладиган ҳаттиҳаракатлардан сақланишга чақиради. Мақолада иродаихтиёр эркинлиги ва ахлоқий танлов тўғрисидаги концептуал ғоя ҳамда қарашлар Саъдуддин Тафтазонийнинг маънавий меросидаги энг долзарб мавзу эканлиги замон ва макон нуқтаи назаридан таҳлил қилинган. Жумладан, асарда шарафланмаган хулқатвор ва ижтимоий ахлоқ меъёрларида таърифланган гуноҳ ва маъсият мақомидаги ишлар инсоният учун номувофиқлиги айтиб ўтилади. Шунингдек, ижтимоий ахлоқ нормаларида бажарилиши таъқиқланган ҳаттиҳаракатлар орқали кишиларнинг синовдан ўтказилиши ҳақидаги динийахлоқий кўрсатмалар ақлий ва нақлий манбалар асосида далилланган. Тафтазоний ўз асарида Яратувчи инсоният жамоасини доимо хайрли ишларга буюрганлиги, тақиқланган ишлардан қайтарганлиги ҳамда шаърий буйруқларга итоат қилишлик ёки қилмаслик каби
ахлоқий мезонлар борасида инсоннинг эркини ўзида қолдирилганлигини юксак маҳорат билан ифодалаган. Тадқиқотда инсоннинг тақдири ва ундаги ихтиёр эркинлигини тасарруф этишда Саъдуддин Тафтазоний ғоялари билан замонавий фалсафадаги уйғунлик ҳамда номутаносибликлар ҳақидаги қарашлар қиёсланган. Шунингдек, ихтиёрирода эркинлиги ва ахлоқий танлов масаласида замонавий фалсафа фани терминологиясида мавжуд бўлган волюнтаризм ва фатализм каби атамаларнинг Тафтазоний қарашлари билан қиёсий таҳлили келтирилади. Жумладан, тадқиқотда Европа фалсафаси вакилларининг мазкур мавзудаги қарашлари билан Тафтазоний ғоялари ўртасидаги ўзаро алоқадорлик ва тафовутларининг қиёсий таҳлили ўрин олган. Мазкур тадқиқотни жамият маънавий ҳаёти ва тараққиётига татбиқ қилишда инсоннинг танлови қанчалик муҳим эканлигини инобатга олсак, бу танлов нафақат якка бир шахс манфаатига, балки умуминсоният манфаатига хизмат қилиши конструктив жиҳатдан аҳамиятлидир. Иродаихтиёр эркинлиги ва ахлоқий танлов масаласи юзасидан фикрларимизни «Шарҳ алақоид» асарининг Британия давлати “Дюзбри” нашрида чоп этилган нусхасидан фойдаланган ҳолда баён қилишга ҳаракат қилдик.
Мазкур мақолада Саъдуддин Тафтазонийнинг калом илми борасидаги фалсафийахлоқий қарашлари рационал тафаккур нуқтаи назаридан чуқур таҳлил қилинган. Жумладан, Тафтазонийнинг “Шарҳ алақоид” асарида калом фалсафасининг муҳим мавзуларидан бири – инсондаги иродаихтиёр эркинлиги ва ахлоқий танлов масаласининг аҳамияти очиб берилган. Жумладан, Тафтазоний асарда Яратувчининг яратувчилик сифатидан келиб чиқадиган хушхулқлик ва хайрли ишлар таърифи келтирилади ҳамда мазкур жараёнда инсонларни номақбул хулқатвор сабабидан содир бўладиган ҳаттиҳаракатлардан сақланишга чақиради. Мақолада иродаихтиёр эркинлиги ва ахлоқий танлов тўғрисидаги концептуал ғоя ҳамда қарашлар Саъдуддин Тафтазонийнинг маънавий меросидаги энг долзарб мавзу эканлиги замон ва макон нуқтаи назаридан таҳлил қилинган. Жумладан, асарда шарафланмаган хулқатвор ва ижтимоий ахлоқ меъёрларида таърифланган гуноҳ ва маъсият мақомидаги ишлар инсоният учун номувофиқлиги айтиб ўтилади. Шунингдек, ижтимоий ахлоқ нормаларида бажарилиши таъқиқланган ҳаттиҳаракатлар орқали кишиларнинг синовдан ўтказилиши ҳақидаги динийахлоқий кўрсатмалар ақлий ва нақлий манбалар асосида далилланган. Тафтазоний ўз асарида Яратувчи инсоният жамоасини доимо хайрли ишларга буюрганлиги, тақиқланган ишлардан қайтарганлиги ҳамда шаърий буйруқларга итоат қилишлик ёки қилмаслик каби
ахлоқий мезонлар борасида инсоннинг эркини ўзида қолдирилганлигини юксак маҳорат билан ифодалаган. Тадқиқотда инсоннинг тақдири ва ундаги ихтиёр эркинлигини тасарруф этишда Саъдуддин Тафтазоний ғоялари билан замонавий фалсафадаги уйғунлик ҳамда номутаносибликлар ҳақидаги қарашлар қиёсланган. Шунингдек, ихтиёрирода эркинлиги ва ахлоқий танлов масаласида замонавий фалсафа фани терминологиясида мавжуд бўлган волюнтаризм ва фатализм каби атамаларнинг Тафтазоний қарашлари билан қиёсий таҳлили келтирилади. Жумладан, тадқиқотда Европа фалсафаси вакилларининг мазкур мавзудаги қарашлари билан Тафтазоний ғоялари ўртасидаги ўзаро алоқадорлик ва тафовутларининг қиёсий таҳлили ўрин олган. Мазкур тадқиқотни жамият маънавий ҳаёти ва тараққиётига татбиқ қилишда инсоннинг танлови қанчалик муҳим эканлигини инобатга олсак, бу танлов нафақат якка бир шахс манфаатига, балки умуминсоният манфаатига хизмат қилиши конструктив жиҳатдан аҳамиятлидир. Иродаихтиёр эркинлиги ва ахлоқий танлов масаласи юзасидан фикрларимизни «Шарҳ алақоид» асарининг Британия давлати “Дюзбри” нашрида чоп этилган нусхасидан фойдаланган ҳолда баён қилишга ҳаракат қилдик.
| № | Muallifning F.I.Sh. | Lavozimi | Tashkilot nomi |
|---|---|---|---|
| 1 | NORQOBILOV M.X. | Teacher of the department of “National ideology and the fundamentals | Navoi State Pedagogical Institute |
| № | Havola nomi |
|---|---|
| 1 | 1. ‘Абд Ал-Малик ‘Абд ар-Рахман ас-Са’ди. (2009) Исламское вероучение. Толкование акыды «АнНасафи». Казань. Изд. ДУМ~РТ. –c.98. 2. Абдулқодир Абдур Раҳим. (2016) Эътиқод дурдоналари. “Бадъул амолий” шарҳи. Қайта ишланган ва тўлдирилган иккинчи нашр. Т.: “Sharq” нашриёт-матбаа акциядорлик компанияси бош таҳририяти.–б.69. 3. Абдулла Шер (2010) Ахлоқшунослик. Дарслик. Т.: Ўзбекистон файласуфлари миллий жамияти нашриёти.–б.214. 4. Ахмедова М.А.(2005) Фалсафа. Умумий муҳаррирлиги остида. Дарслик. Т.: –б.126. 5. Икки буюк алома. (2017) Имом ал-Ғаззолий ва Ибн ал-Арабий. Фарғона – -б.133. 6. Ислом энцеклопедияси. (2004) Zuhriddin Husniddinov tahriri ostida. «O’zbekiston milliy entsiklopediyasi» Davlat ilmiy nashriyoti, 2004. –б.232 7. Кинзябаев Д.М. (2018) Толкование исламского вероучения в наследии имама Абу Ханифы. Методическое пособие. Уфа – 2018. –с.81. 8. Назаров Қ.Н. ва бошқалар. (2018) Ижтимоий фалсафа. Ўқув қўлланма. Т.: –б.141. 9. Низаев, М.А. (2009). Понятие «свобода воли» в христианстве и исламе. автореф. дис...канд. филос. наук, 9. –c.13. www.scholar.google.com 10. Norqobilov, Mirzoqul (2020) «PHILOSOPHICAL AND LOGICAL ANALYSIS OF SOPHISTIC THINKING IN THE WORK “SHARH AL-AQEED ANNASAFI” BY THE GREAT THINKER SADEDDIN TAFTAZANI,» The Light of Islam: Vol. 2020 : Iss. 3 , Article 14. Available at: https://uzjournals.edu.uz/iiau/vol2020/ iss3/14. 11. Norqobilov, M. X. (2020). THE IMPORTANCE OF SOCIAL ENVIRONMENT OF TEMUR AND THE TEMURIANS PERIOD AND THE PERIOD HE LIVED IN THE SCIENTIFIC WORK OF SA’DUDDIN TAFTAZANI. Theoretical & Applied Science, (3), 319322. 12. Рудолф У. (2001) Ал-Мотуридий ва Самарқанд суннийлик илоҳиёти. Имом ал-Бухорий халқаро жамғармаси. Т.:2001. –б.133 13. Сафарова Н.O. (2018) Хожагон тариқати. Монография. Т.: 2018.-б.52 14. Сафарова Н.О. (2009) Терроризм. (тарихий-фалсафий таҳлил). Т.: “Noshir”. 2009. –б.12. 15. Саъдуддин Тафтазоний (2010). “Шарҳ ал-ақоид”. Британия. “Dyuzbri” нашри. -б.88-93. 16. Тулепов А. (2013) Ислом ва ақидапараст оқимлар. Иккинчи нашр. «Sharq» нашриёт-матбаа акциядорлик компанияси бош таҳририяти. Т.: 2013. – б. 126 17. Тўраев Б.О. (2015) Онтология, гносеология, логика ва фан фалсафаси муаммолари. Танланган асарлар I жилд. Алишер Навоий номидаги Ўзбекистон Миллий кутубхонаси нашриёти, Тошкент. –б.370 18. Ўзбекистон Республикаси Президенти Ш.Мирзиёевнинг Бирлашган Миллатлар Ташкилоти Бош Ассамблеясининг 72-сессиясида сўзлаган нутқи. // http://www.press-service.uz/uz/lists/view/ 19. Фалсафа. (2004) Қомусий луғат. Ўзбекистон файласуфлари миллий жамияти нашриёти. “Шарқ” НМАК Бош таҳририяти. Т.: – б.425. 20. Ҳамиджон Ҳомидий. (2016) Тасаввуф алломалари. Т.: Ўзбекистон. -б.302. 21. Шайх Муҳаммад Содиқ Муҳаммад Юсуф. (2019) Самарқанднинг сара уламолари. Т.: Hilol-nashr. –б.1314. 22. Шермуҳаммедова Н. (2008) Фалсафа ва фан методологияси. Дарслик. Т.: -б. 291. 23. Шопенгауэр А. (1880) Мир как воля и представление. Спб. -с.338. 24. http://uza.uz/uz/posts/prezident-farmoni-bilan-104nafar-fuqaro-avf-etildi_192605 |