30

Ҳозирги кунда ер юзида содир бўлаётган иқлим ўзгариши, ҳаво ҳароратининг кўтарилиши ва қурғоқчиликнинг юзага келаётгани Ўзбекистон Республикасининг жанубий вилоятларида етиштирилаётган буғдойнинг (Triticum aestivum L.) дон сифатига салбий таъсир кўрсатмоқда. Ушбу муаммони ҳал этиш мақсадида юмшоқ буғдойнинг дурагайлаш йўли билан яратилган маҳаллий 23 та тизмалари дон сифат кўрсаткичлари андоза Гром ва Ғозғон навларига таққослаб ўрганилди. Юмшоқ буғдой тизмаларини назорат кўчатзорида экиб ўрганишдан асосий мақсад янги юмшоқ буғдой навларини яратиш билан бирга суғориладиган майдонларга мослашган, ҳосилдор, дон сифат кўрсаткичлари юқори бўлган тизмаларни ажратиб олиш ва агроэкологик нав синаш, рақобатли нав синаш кўчатзорларига ўтказишдан иборат. Танлаб олинган андоза навлар жорий йилда жанубий вилоятларда энг катта майдонга экилган. Тажрибада нав ва тизмалар 3 та қайтариқда жойлаштирилди ҳамда маълумотлар статистик таҳлил қилинди. Нав ва тизмаларнинг дон сифат кўрсаткичларидан оқсил миқдори, клейковина миқдори, клейковина кучланиш ўлчагич (ИДК) кўрсаткичи, дон шишасимонлиги каби муҳим кўрсаткичларига баҳо берилди. Генетик жиҳатдан дон сифати юқори бўлган тизмалар танлаб олинди ҳамда кейинги босқичга ўтказилди.

  • O'qishlar soni28
  • Nashr sanasi29-04-2022
  • Asosiy tilO'zbek
  • Sahifalar67-74
Ўзбек

Ҳозирги кунда ер юзида содир бўлаётган иқлим ўзгариши, ҳаво ҳароратининг кўтарилиши ва қурғоқчиликнинг юзага келаётгани Ўзбекистон Республикасининг жанубий вилоятларида етиштирилаётган буғдойнинг (Triticum aestivum L.) дон сифатига салбий таъсир кўрсатмоқда. Ушбу муаммони ҳал этиш мақсадида юмшоқ буғдойнинг дурагайлаш йўли билан яратилган маҳаллий 23 та тизмалари дон сифат кўрсаткичлари андоза Гром ва Ғозғон навларига таққослаб ўрганилди. Юмшоқ буғдой тизмаларини назорат кўчатзорида экиб ўрганишдан асосий мақсад янги юмшоқ буғдой навларини яратиш билан бирга суғориладиган майдонларга мослашган, ҳосилдор, дон сифат кўрсаткичлари юқори бўлган тизмаларни ажратиб олиш ва агроэкологик нав синаш, рақобатли нав синаш кўчатзорларига ўтказишдан иборат. Танлаб олинган андоза навлар жорий йилда жанубий вилоятларда энг катта майдонга экилган. Тажрибада нав ва тизмалар 3 та қайтариқда жойлаштирилди ҳамда маълумотлар статистик таҳлил қилинди. Нав ва тизмаларнинг дон сифат кўрсаткичларидан оқсил миқдори, клейковина миқдори, клейковина кучланиш ўлчагич (ИДК) кўрсаткичи, дон шишасимонлиги каби муҳим кўрсаткичларига баҳо берилди. Генетик жиҳатдан дон сифати юқори бўлган тизмалар танлаб олинди ҳамда кейинги босқичга ўтказилди.

Русский

В настоящее время глобальное изменение климата, повышение температуры и засуха негативно сказываются на качестве зерна пшеницы (Triticum aestivum L.), выращиваемой в южных регионах Республики Узбекистан. Для решения поставленной задачи были изучены 23 местные линии мягкой пшеницы, созданные методом гибридизации, путем сравнения показателей качества зерна со стандартными сортами Гром и Гозгон. Основная цель изучения линий мягкой пшеницы в контрольном питомнике – выделение высокоурожайных, высококачественных линий, адаптированных к орошаемым территориям, в рамках создания новых сортов мягкой пшеницы и передачи на агроэкологическое конкурсное сортоиспытание. Отобранные стандартные сорта в текущем году были высажены на самой большой площади в южных регионах. В эксперименте сорта и линии были размещены в 3-кратной повторности, и полученные данные были статистически проанализированы. Оценивались важные показатели качества зерна сортов и линий, такие как содержание белка, клейковины, показатель измерителя деформации клейковины (ИДК) и стекловидность зерна. Линии зерна генетически высокого качества были отобраны и переведены на следующий этап.

English

The climate change, rising temperatures and drought taking place globally nowadays are affecting the quality of wheat (Triticum aestivum L.) grains grown in the southern regions of the Republic of Uzbekistan. In order to address this problem, researchers have compared grain quality indicators of 23 local lines of common wheat, bred by hybridization method, with standard varieties of ‘Grom’ and ‘Gozgon’. The main goal of the research into the wheat lines in the test nursery was to select high-crop, high-quality lines adapted to irrigated areas, as part of breeding new varieties of wheat and transfer to agro-ecological competitive variety. The selected standard varieties were planted in the largest area in the southern regions this year. In the experiment, the varieties and lines were placed in 3 replicates, and the data obtained were statistically analyzed. Important indicators of the quality of grain varieties and lines, such as the content of protein, gluten, Gluten Deformation Meter (IDK) index and grain vitreousness have been subject to evaluation. The lines of genetically high-quality grain after being selected were transferred to the next stage.

Muallifning F.I.Sh. Lavozimi Tashkilot nomi
1 Dilmurodov S.D. qishloq xo‘jaligi fanlari bo‘yicha falsafa doktori (PhD), katta ilmiy xodim Janubiy dehqonchilik ilmiy-tadqiqot instituti
Havola nomi
1 Dilmurodov Sh.D. Podbor isxodnogo materiala dlya selektsii pshenitsiy ozimoy myagkoy dlya usloviy Uzbekistana na osnove izucheniya xozyaystvenno senniyx xarakteristik [Selection of initial material for breeding bread winter wheat for the conditions of Uzbekistan based on the study of economically valuable characteristics]. Agrarnaya nauka – Agricultural Science, 2018, no. 2, pp. 58-61.
2 Dilmurodov Sh.D., Zhabarov F.O. Selektsiya vysokourozhaynykh liniy ozimoy tvordoy pshenitsy s vysokim kachestvom zerna [Selection of high-yielding lines of winter durum wheat with high grain quality]. Molodoy uchenyy – Young Scientist, 2019, no. 31, pp. 34-38.
3 Dilmurodov Sh.D., Boysunov N.B. Selektsiya mestnykh gibridnykh liniy myagkoy pshenitsy na yuge Respubliki Uzbekistan [Selection of local hybrid lines of soft wheat in the south of the Republic of Uzbekistan]. Collection of materials, 2018, pp. 113-119.
4 Kovtun V.I. Vliyaniye selektsii na kachestvo zerna na yuge Rossii [Influence of selection on the quality of grain in the south of Russia]. Izvestiya Orenburgskogo gosudarstvennogo agrarnogo universiteta – News of the Orenburg State Agrarian University, 2010, vol. 3, no. 27-1.
5 Zhurayev D.T. et al. Zavisimost' produktivnosti ozimoy myagkoy pshenitsy ot sukhoveyev, nablyudayemykh v usloviyakh yuzhnykh rayonov Uzbekistana [Dependence of the productivity of winter soft wheat on dry winds observed in the conditions of the southern regions of Uzbekistan]. Byulleten' nauki i praktiki – Bulletin of Science and Practice, 2018, vol. 4, no. 10, p. 64.
6 Zhurayev D.T. et al. Vliyaniye vysokoy temperatury v period “kolosheniya-sozrevaniya” na elementy urozhaya myagkoy pshenitsy [The effect of high temperature during the “earing-ripening” period on the elements of the soft wheat crop]. Аgrarliyq gʼiyiymdar seriyasiy – Series of Agricultural Sciences, 2017, p. 136.
7 Khazratkulova S. et al. Genotype× environment interaction and stability of grain yield and selected quality traits in winter wheat in Central Asia. Turkish Journal of Agriculture and Forestry, 2015, vol. 39, no. 6, pp. 920-929. DOI: 10.3906/tar-1501-24/.
8 Dilmurodov Sh.D., Boysunov N.B. Otbor produktivnykh liniy myagkikh pshenits iz gibridnogo pitomnika v usloviyakh yuzhnogo regiona Respubliki Uzbekistan [Selection of productive lines of soft wheat from a hybrid nursery in the conditions of the southern region of the Republic of Uzbekistan]. World Science: Problems and Innovations, 2018, pp. 58-60.
9 Heffner E.L. et al. Genomic selection accuracy for grain quality traits in biparental wheat populations. Crop Science, 2011, vol. 51, no. 6, pp. 2597-2606.
10 Atanasova D. et al. Influence of genotype and environments on quality of winter wheat varieties in Northern Bulgaria. Agricultural science and technology, 2009, vol. 1, no. 4, pp. 121-125.
11 Mohammadi R., Haghparast R. Evaluation of promising rainfed wheat breeding lines on farmers’ fields in the west of Iran. International Journal of Plant Breeding, 2011, vol. 5, no. 1, pp. 30-36.
12 Li P. et al. Wheat breeding highlights drought tolerance while ignores the advantages of drought avoidance: A meta-analysis. European Journal of Agronomy, 2021, vol. 122. pp. 126-136. DOI: 10.1016/j. eja.2020.126196/.
13 Mwadzingeni L. et al. Breeding wheat for drought tolerance: Progress and technologies. Journal of Integrative Agriculture, 2016, vol. 15, no. 5, pp. 935-943. DOI: 10.1016/S2095-3119(15)61102-9/.
14 Bariana H.S. et al. Breeding triple rust resistant wheat cultivars for Australia using conventional and marker-assisted selection technologies. Australian Journal of Agricultural Research, 2007, vol. 58, no. 6, pp. 576-587. DOI: 10.1071/AR07124/.
15 Khan M.H. et al. Status and strategies in breeding for rust resistance in wheat. Agricultural Sciences, 2013, vol. 4, no. 6, pp. 292-301. DOI: 10.4236/as.2013.46042/.
16 Senapati N. et al. Drought tolerance during reproductive development is important for increasing wheat yield potential under climate change in Europe. Journal of experimental botany, 2019, vol. 70, no. 9, pp. 2549-2560. DOI: 10.1093/jxb/ery226/.
17 Maas E.V., Grieve C.M. Spike and Leaf Development of Sal‐Stressed Wheat. Crop Science, 1990, vol. 30, no. 6, pp. 1309-1313. DOI: 10.2135/cropsci1990.0011183X003000060031x/.
18 Akram Z., Ajmal S.U., Munir M. Estimation of correlation coefficient among some yield parameters of wheat under rainfed conditions. Pakistan Journal of Botany, 2008, vol. 40, no. 4, pp. 1777-1781.
19 Rajaram S., Borlaug N.E., Van Ginkel M. CIMMYT international wheat breeding. Bread wheat improvement and production. FAO, Rome, 2002, pp. 103-117.
20 Mwadzingeni L. et al. Breeding wheat for drought tolerance: Progress and technologies. Journal of Integrative Agriculture, 2016, vol. 15, no. 5, pp. 935-943. DOI: 10.1016/S2095-3119(15)61102-9/.
21 Cossani C.M., Reynolds M.P. Physiological traits for improving heat tolerance in wheat. Plant physiology, 2012, vol. 160, no. 4, pp. 1710-1718. DOI: 10.1104/pp.112.207753/.
22 Sandukhadze B.I. Selektsiya ozimoy pshenitsy vazhneyshiy faktor povysheniya urozhaynosti i kachestva [Selection of winter wheat is the most important factor in increasing productivity and quality]. Dostizheniya nauki i tekhniki APK – Achievements of Science and Technology of the Agro-Industrial Complex, 2010. no. 11, 64 p.
23 Gradchininova O.D. et al. Izucheniye kollektsii pshenitsy. Metod. ukazaniya [Study of the wheat collection. Guidelines]. Leningrad, VIR, 1984, 89 p.
24 Dospekhov B.A. Metodika polevogo opyta [Methods of field experience]. 1985, pp. 231-233.
25 Sozinov A.A. et al. Metodicheskiye rekomendatsii po otsenke kachestva zerna [Methodological recommendations for assessing the quality of grain]. 1977, pp. 135-148.
26 Yermakov A.I. et al. Metody biokhimicheskogo issledovaniya rasteniy [Methods of biochemical research of plants]. Leningrad, Agropromizdat, 1987, vol. 143, 143 p.
Kutilmoqda