16

Ушбу тадқиқот предмети суюқ муҳитлар қовушқоқлигини ўлчашнинг замонавий усуллари ва республикада унинг метрологик таъминоти ҳолатини ўрганиш ҳамда тажриба натижаларини Халқаро бирликлар тизимигача (SI) бўлган метрологик кузатувчанликни таъминлашни тадқиқ қилишдир. Тадқиқот натижалари қишлоқ хўжалиги маҳсулотлари, озиқовқат, биологик фаол қўшимчаларнинг сифат ва хавфсизлик кўрсаткичларини баҳолаш ҳамда метрологияда кенг қўлланилиши бўйича долзарб аҳамиятга эга. Шу билан бирга, мазкур тадқиқот қовушқоқликни ўлчаш воситаларини нефть саноати, ёқилғи саноати, тиббиёт, косметология, геология ва қурилиш саноати ҳамда бошқа муҳит тармоқларида маҳсулотларнинг сифат ва хавфсизлик кўрсаткичларини баҳолаш, ишлаб чиқариш шароитида технологик жараёнларни назорат қилишда кенг қўлланилиши билан аҳамиятлидир. Ўлчашлар бирлигини таъминлаш соҳасида вискозиметрлар метрологик таъминотининг илмий, техник, ташкилий ва меъёрий асосларини такомиллаштириш масалалари учун илмий-амалий тавсия ва ечимлар берилди. Тадқиқот натижаларидан ўлчашлар бирлигини таъминлаш соҳасидаги аккредитланган давлат ва юридик шахсларнинг метрологик хизматлари фаолиятида фойдаланиш мумкин. Олиб борилган ўрганишлар, турли илмийназарий ва ишчи вискозиметрларнинг метрологик текширув, тажриба натижалари асосида якуний хулосалар ишлаб чиқилган.

  • O'qishlar soni0
  • Nashr sanasi29-04-2022
  • Asosiy tilO'zbek
  • Sahifalar98-110
Ўзбек

Ушбу тадқиқот предмети суюқ муҳитлар қовушқоқлигини ўлчашнинг замонавий усуллари ва республикада унинг метрологик таъминоти ҳолатини ўрганиш ҳамда тажриба натижаларини Халқаро бирликлар тизимигача (SI) бўлган метрологик кузатувчанликни таъминлашни тадқиқ қилишдир. Тадқиқот натижалари қишлоқ хўжалиги маҳсулотлари, озиқовқат, биологик фаол қўшимчаларнинг сифат ва хавфсизлик кўрсаткичларини баҳолаш ҳамда метрологияда кенг қўлланилиши бўйича долзарб аҳамиятга эга. Шу билан бирга, мазкур тадқиқот қовушқоқликни ўлчаш воситаларини нефть саноати, ёқилғи саноати, тиббиёт, косметология, геология ва қурилиш саноати ҳамда бошқа муҳит тармоқларида маҳсулотларнинг сифат ва хавфсизлик кўрсаткичларини баҳолаш, ишлаб чиқариш шароитида технологик жараёнларни назорат қилишда кенг қўлланилиши билан аҳамиятлидир. Ўлчашлар бирлигини таъминлаш соҳасида вискозиметрлар метрологик таъминотининг илмий, техник, ташкилий ва меъёрий асосларини такомиллаштириш масалалари учун илмий-амалий тавсия ва ечимлар берилди. Тадқиқот натижаларидан ўлчашлар бирлигини таъминлаш соҳасидаги аккредитланган давлат ва юридик шахсларнинг метрологик хизматлари фаолиятида фойдаланиш мумкин. Олиб борилган ўрганишлар, турли илмийназарий ва ишчи вискозиметрларнинг метрологик текширув, тажриба натижалари асосида якуний хулосалар ишлаб чиқилган.

Русский

Предметом настоящего исследования является изучение современных методов измерения вязкости жидких сред и состояния их метрологического обеспечения в стране, а также результаты экспериментов по обеспечению метрологического контроля в соответствии с Международной системой единиц. Результаты исследования актуальны при оценке качества и безопасности сельскохозяйственной продукции, пищевых продуктов, биологически активных добавок, а также для их широкого применения в метрологии. В то же время данное исследование имеет важное значение для широкого применения средств измерения вязкости в нефтяной, топливной промышленности, медицине, косметологии, геологостроительной и других отраслях для оценки качества и безопасности продукции, контроля технологических процессов на производстве. Приведены научно-практические рекомендации и практические решения по совершенствованию научно-технической, организационной и нормативной базы метрологического обеспечения вискозиметров в целях обеспечения единства измерений. Результаты исследования могут быть использованы в деятельности метрологических служб аккредитованных государственных и юридических лиц в сфере обеспечения единства измерений. По проведенному исследованию получены различные научнотеоретические и экспериментальные результаты метрологического наблюдения за работающими вискозиметрами.

Ўзбек

The subject of this study is to explore modern methods for measuring the viscosity of liquid media, the state of its metrological support in the republic as well as to see findings from the experiments to ensure metrological control in the International System of Units (SI). The results from this study are found relevant for assessing quality and safety in agricultural and food products, biologically active additives, and wide use in metrology. It is also considered relevant in connection with the wide use of viscosity measuring tools in the oil- and fuel industry, medicine, cosmetology, geological and construction and other industries, to evaluate the quality and safety of products, control technological processes at production sites. Scientific and practical recommendations and decisions on the improvement of the scientific, technical, organizational and regulatory framework of the metrological provision of viscometers in the field of ensuring uniformity of measurements and its practical solutions. The findings from the study can be applied with metrological services, accredited state and legal entities in the field of ensuring uniformity of measurements. Based on the results of the research, metrological examination of various scientific, theoretical and functional viscometers, conclusions were developed.

Muallifning F.I.Sh. Lavozimi Tashkilot nomi
1 Masharipov .M. PhD, “Metrologiya, texnik jihatdan tartibga solish, standartlashtirish va sertifikatlashtirish” kafedrasi dotsenti, “Elektronika va avtomatika” fakulteti Islom Karimov nomidagi Toshkent davlat texnika universiteti
2 Mavlyanov M.A. Nazariy metrologiya va innovatsiya ilmiy-tadqiqot bo‘limi boshlig‘i O‘zbekiston milliy metrologiya instituti
3 Abdumajidov I.B. Fizik-kimyoviy, optik-fizikaviy va harorat kattaliklarini o‘lchash bo‘limi 2-toifali mutaxassisi O‘zbekiston milliy metrologiya instituti
Havola nomi
1 All data listed in the KCDB have been reviewed and approved within the CIPM Mutual Recognition Arrangement. Available at: https://www.bipm.org/kcdb/.
2 Miraliyeva A.K., Rashidov A.S., Ernazarova Z.X., Masharipov Sh.M., Mirpayziyeva G.M. Experimental quantification of measurement uncertainty and other verification criteria for analytical test methods. Journal of Physics: Conference Series, 2021, vol. 2094 (5), p. 052031. Available at: https://iopscience.iop. org/article/10.1088/1742-6596/2094/5/052031/pdf/.
3 Masharipov Sh.М., Ruzmatov K.R., Rahmatullayev S.A., Mahmudjonov M.M., Isaqov A.G. Assessment and investigation of measurement uncertainty of standard samples of substances and materials in physicochemical measurements based on standard test methods. Journal of Physics: Conference Series, 2021, vol. 2094 (5), p. 052011. Available at: https://iopscience.iop.org/artic le/10.1088/1742-6596/2094/5/052011/pdf/.
4 Masharipov S.M., Azimov R.K. Multifunctional information and measuring complex for controlling the parameters of fibrous materials and dispersed media. Measurement Techniquesthis, 2017, no. 60 (6), pp. 643-646. Available at: https://www.springerprofessional.de/en/multifunctional-information-andmeasuring-complex-for-controllin/15100128/.
5 Matyakubova P.M, Masharipov Sh.M., Ruzmatov K.R, Sultanov M.K. Methods for monitoring metrological characteristics of scientific and physical parameters of intelligent sensors in real operating conditions. IOP Publishing Ltd. Cybernetics, economics and information measuring systems. Journal of Physics: Conference Series, 2021, vol. 1889, pp. 032037.
6 Matyakubova P.M., Ismatullayev P.R., Avezova N.I., Mahmadjonov M. Algorithms for increasing the reliability of primary measurement information. Journal of Physics: Conference Series, 2021, vol. 2036 (1), p. 012002.
7 Masharipov Sh.М., Ruzmatov K.R., Rahmatullayev S.A., Mahmudjonov M.M., Isaqov A.G. Assessment and investigation of measurement uncertainty of standard samples of substances and materials in physicochemical measurements based on standard test methods. Journal of Physics: Conference Series, 2021, vol. 2094 (5), p. 052011.
8 Matyakubova P.M., Zhabborov Kh.Sh., Kadirova Sh.A., Mahmudjonov M.M. Study of the main parameters of the capacitive converter. Journal of Physics: Conference Series, 2021, vol. 2036 (1), p. 012001.
9 Mutual recognition of national measurement standards calibration and measurement certificates issued by NMIs (CIPM MRA). Guidance of the International Bureau of Weights and Measures (BIPM), 1999, October14.
10 Gosudarstvennaya poverochnaya skhema dlya sredstv izmereniy vyazkosti jidkostey [State verification scheme for measuring instruments for the viscosity of liquids]. GSI 8.025-96. 01.01.1998. Minsk, Interstate Council for Standardization, Metrology and Certification. Moscow, Publishing House of Standards, 1997, p. 8.
11 Katyukhin V.Ye., Karbainova S.N. Opredelenie vyazkosti jidkostey [Determination of the viscosity of liquids]. Tomsk, TPU Publ., 2007, 24 p.
12 Mezger T.G. The rheology handbook for user of rotational and oscillatory rheometers. Hannover, Vincentz Network, 2nh ed., 2006, 298 p.
13 Surko А.А., Topchiev A.V. Istoriya razvitiya izmereniy vyazkosti [History of viscosity measurement]. Proceedings of the 27th Symposium on Rheology, Rheological Society of G.V. Vinogradova, FGBUN Institute of Petrochemical Synthesis. RAS, Lomonosov Moscow State University. Tver, 2014 p. 70.
14 Neklyudova А.А., Demyanov А.А., Sulaberidze V.Sh. Sovershenstvovaniye obespecheniya yedinstva izmereniya vyazkosti zhidkikh sred v diapazone temperatur ot –40 do 150 °C [Improving the uniformity of measuring the viscosity of liquid media in the temperature range from –40 to 150 °C]. Mir izmereniy – The world of measurements, 2017, no. 2, pp. 16-21.
15 Ojovan M. Viscous flow and the viscosity of melts and glasses. Physics and Chemistry of Glasses, 2012, no. 53 (4), pp. 143, 150.
16 Calibration and Measurement Capabilities. CMCs: The BIPM key comparisons database. BIPM, 2019. Available at: https://kcdb.bipm.org/ (accessed 04.06.2019).
17 Tsurko A.A., Demyanov A.A. Supplementary comparisons of COOMET in the field of measurements of liquids kinematical viscosity. COOMET.M.V-S2. Technical Supplement. Metrologia, 2017, vol. 54.
18 Krupeynikova V.Ye., Radnaeva V.D., Tanganov B.B. Opredelenie dinamicheskoy vyazkosti na rotatsionnom viskozimetre Brookfield RVDV-II+Pro [Determination of dynamic viscosity on a rotational viscometer Brookfield RVDV-I + Pro]. Ulan-Ude, VSGTU Publ., 2011, 48 p.
19 Severa L., Havlicek M., Kumbar V. Temperature depended kinematic viscosity of different types of engine oil. Acta Universitatis Agriculturae et Silviculturae Mendelianae Brunensis, 2009, no. 57 (4), August, pp. 111-115.
Kutilmoqda