244

Ўзбек фольклорида, айникса, афсона, ривоят, эртак, достон, кўшиқ, мақолларда бой образи кўп учрайди. Турли жанрлардаги унинг талқинида айрим муштаракликлар билан бирга ўзига хосликлар ҳам кузатилади. Бой образи давр воқеалари билан боғлиқ ҳолда баъзан ижобий, баъзан салбий маънода талқин этилади. Мазкур образдан ҳар бир даврда замон воқелигини реал акс эттиришда, сюжет воқеаларини янада бойитишда хронотоп шакли сифатида ўзига хос усул ва кўринишларда фойдаланилган. Халқ оғзаки ижодида бой образининг вазифа жиҳатидан турли типлари яратилган. Бой сўзи худо тушунчасида ҳам қўлланган. Кўпинча иқтисодий жиҳатдан мавқеи мустаҳқам, ҳеч нарсадан камчилиги ва муҳтожлиги йук бойлар образи қашшоқ, йуқсил, муҳтожликда кун кечирувчи камбағалларга зид кўйиб тасвирланади.

Маълумки, инсоннинг маънавий қиёфаси унинг қайси табақага мансублиги, бой ёки камбағаллиги билан белгиланмайди. Бунга, аввало, ўша инсон мансуб бўлган ҳалқнинг маънавий қарашлари, у туғилиб ўсган оила муҳити, ота-она тарбияси етарли таъсир кўрсатади. Бу ҳаётий ҳақиқатнинг бадиий далили бойлар образи мисолида ёркин тасвирланади.

Бой асосий образлардан бири сифатида акс эттирилган ёзма асарлар ҳам мавжуд. Хусусан, ХХ асрнинг 20-40-йилларида яратилган аксарият бадиий асарларда бойлар меҳнаткаш, камбағал деҳқон тимсолидаги бош ижобий қаҳрамонлар зидди килиб олинган. Улар андишасиз, бузуқҳулқли, очкўз қиёфада гавдалантирилиши билан фольклордагидан бир оз фарқланиб туради.

  • Internet havola
  • DOI10.26739/2181-9297-2018-4-10
  • UzSCI tizimida yaratilgan sana 16-11-2019
  • O'qishlar soni 225
  • Nashr sanasi 30-12-2018
  • Asosiy tilO'zbek
  • Sahifalar64-69
Ўзбек

Ўзбек фольклорида, айникса, афсона, ривоят, эртак, достон, кўшиқ, мақолларда бой образи кўп учрайди. Турли жанрлардаги унинг талқинида айрим муштаракликлар билан бирга ўзига хосликлар ҳам кузатилади. Бой образи давр воқеалари билан боғлиқ ҳолда баъзан ижобий, баъзан салбий маънода талқин этилади. Мазкур образдан ҳар бир даврда замон воқелигини реал акс эттиришда, сюжет воқеаларини янада бойитишда хронотоп шакли сифатида ўзига хос усул ва кўринишларда фойдаланилган. Халқ оғзаки ижодида бой образининг вазифа жиҳатидан турли типлари яратилган. Бой сўзи худо тушунчасида ҳам қўлланган. Кўпинча иқтисодий жиҳатдан мавқеи мустаҳқам, ҳеч нарсадан камчилиги ва муҳтожлиги йук бойлар образи қашшоқ, йуқсил, муҳтожликда кун кечирувчи камбағалларга зид кўйиб тасвирланади.

Маълумки, инсоннинг маънавий қиёфаси унинг қайси табақага мансублиги, бой ёки камбағаллиги билан белгиланмайди. Бунга, аввало, ўша инсон мансуб бўлган ҳалқнинг маънавий қарашлари, у туғилиб ўсган оила муҳити, ота-она тарбияси етарли таъсир кўрсатади. Бу ҳаётий ҳақиқатнинг бадиий далили бойлар образи мисолида ёркин тасвирланади.

Бой асосий образлардан бири сифатида акс эттирилган ёзма асарлар ҳам мавжуд. Хусусан, ХХ асрнинг 20-40-йилларида яратилган аксарият бадиий асарларда бойлар меҳнаткаш, камбағал деҳқон тимсолидаги бош ижобий қаҳрамонлар зидди килиб олинган. Улар андишасиз, бузуқҳулқли, очкўз қиёфада гавдалантирилиши билан фольклордагидан бир оз фарқланиб туради.

Русский

Образ богача один из распространенных образов в узбекском фольклоре. Этот образ чаще встречается особенно в фольклорных жанров такие как легенды, придания, сказки, дастаны, песни, пословицы. Прослеживаются сходства, а также специфические особенности в интерпретации образа богача эпических и лирических жанров. В литературе образ богача изображается иногда положительным, а иногда отрицательным. Изображение образа богача взаимосвязана с событиями эпохи.

Образ богача использован для реального изображения событий времени, обогатить сюжет особенностями как хронотоп в каждой эпохе. В узбекском фольклоре созданы разные функциональные типы образа богача. Слова "бой" (богатый) был использован и в смысле "бог". Во множественных случаях образ богача, то есть человек с высшем уровни жизни противопоставляется бедному, низшему, нуждаюшему человеку, которому тяжело жить.

Видно что, нравственное поведение человека не определяется с точки зрения его происхождения, то есть богатый он или же бедный. Изначально, на это достаточно влияют духовные взгляды народа, воспитание родителей, семья, где он родился и вырос. Этот жизненный и художественный факт ярко изображается на примере образа богача.

Встречаются и письменные произведения, где образ богача изображен как один из главных героев. Особенно, во многих произведениях 20-40-х годов XX века богатые противопоставляются главному, положительному, трудалюбящему герою, бедному дехканину. Образ богача, изображенный как неблагоразумный, безразличный, морально испорченный, в письменных произведениях отличается от его изображения в фольклоре.

Ўзбек

Image of rich man is one of the most popular images of Uzbek folklore. This image is often observed in folklore genres as tales, legends, fairy tales, dastans, songs, proverbs and etc. Interpretation of this image in epic and lyric genres, along with some common features indicates its peculiarities as well. The interpretation of the rich man's image in literature is sometimes positive and negative at times. The characteristics of the rich man's image depend on the events taking place during the specified period of time. This image has been used in various ways and styles to describe the real time situation and to enrich the scenes of the narrated events in chronological order. According to its function several types of rich man image are created in Uzbek folklore. The term "rich man" was even used to reflect the concept of "God". Mostly, financially stable and needless person's image is depicted as an anti pode of the poor, needy people. It is well known fact that the morality of a person is not determined by his social status, i.e. by his wealth or his poverty. It is primarily affected by the moral views of the nation, family environment, and nurture given by the parents. This real life fact can be vividly described by artistic use of rich man's image. There are also written works that describe the rich man as one of the main characters. Particularly, the rich man's image described in works created in 20-40th of the XX century slightly differs from the folklore by depicting a rich man as an obscene, spoiled, womanizer, as an opposite of a hardworking poor.

Muallifning F.I.Sh. Lavozimi Tashkilot nomi
1 Uraeva D.. Professor Uzbek Literature at Bukhara State University.
Havola nomi
1 1, Alpomish. The Uzbek people's heroic epic poem. - Tashkent: Sharq, 1998. -400p.
2 2, Legends of the Silk Road (Legends of the Earth's Names). - Tashkent: Fan, 1993. - 128 p
3 3, Musakulov A. Uzbek folk lyric. - T. Fan, 2010. - 308 p.)
4 4, English Dictionary. 5-vol. Volume 1. A-D. - T.: National Scientific Encyclopedia of Uzbekistan, 2006. - 300-306 p
5 5, Uzbek Folk tales. 3 volumes. Volume 1. - T.: Teacher, 2007. - 384p
6 6, Uzbek Folk tales. 3 volumes. Volume 3. - T.: Teacher, 2007. - 384p
Kutilmoqda