90

Мақолада тоғ дарёларида кузатиладиган кам сувли ийлларни олдиндан аниқлаш масалалари Кашқадарё ҳавзаси дарёлари мисолида куриб чиқилган. Шу мақсадда урганилаётган дарёларнинг мавсумий, яъни март-июнь ва июль-сентябрь ойларида кузатилган ўртача сув сарфлари ҳисобланган. Ҳисоблашлар учта ҳисоб даврларига тегишли бўлган гидрологик маълумотлар асосида амалга оширилган. Ўрганилган дарёлар ўртача йиллик оқими  миқдорларининг асосан биринчи мавсумий, яъни март-июнь ойлари оқимига боғклиги кўсатиб берилган. Дарёларнинг иккинчи ва учинчи ҳисоб даврларидаги мавсумий ўртача сув сарфлари бўйича кам сувли йиллар сони аниқланган ва уларнинг умумий кузатиш йилларига нисбатан улушлари ҳисобланган.

  • Internet havola
  • DOI
  • UzSCI tizimida yaratilgan sana 03-04-2024
  • O'qishlar soni 90
  • Nashr sanasi 30-09-2021
  • Asosiy tilO'zbek
  • Sahifalar36-43
Ўзбек

Мақолада тоғ дарёларида кузатиладиган кам сувли ийлларни олдиндан аниқлаш масалалари Кашқадарё ҳавзаси дарёлари мисолида куриб чиқилган. Шу мақсадда урганилаётган дарёларнинг мавсумий, яъни март-июнь ва июль-сентябрь ойларида кузатилган ўртача сув сарфлари ҳисобланган. Ҳисоблашлар учта ҳисоб даврларига тегишли бўлган гидрологик маълумотлар асосида амалга оширилган. Ўрганилган дарёлар ўртача йиллик оқими  миқдорларининг асосан биринчи мавсумий, яъни март-июнь ойлари оқимига боғклиги кўсатиб берилган. Дарёларнинг иккинчи ва учинчи ҳисоб даврларидаги мавсумий ўртача сув сарфлари бўйича кам сувли йиллар сони аниқланган ва уларнинг умумий кузатиш йилларига нисбатан улушлари ҳисобланган.

Русский

В статье рассматриваются вопросы раннего выявления маловодных лет на горных реках на примере рек бассейна Кашкадарьи. С этой целью рассчитаны средние значения  сезонных расходов воды изучаемых рек, т.е. за март-июнь и июль-сентябрь месяцы. Расчеты  производились на основе гидрологических данных за три расчетных периода. Показано, что средние годовые значения стока исследуемых рек в основном зависит от стока 1-го сезона, т.е. март-июнь месяцы. Определено число маловодных лет на изучаемых реках на основе их средних сезонных значений расходов воды во втором и третьем расчетных периодах и рассчитаны их значения относительно к общему количеству лет наблюдений. 

English

The article discusses the issues of early detection of low water years in rivers оп the example of rivers in the Kashkadmya basin. For this purpose, the average seasonal water discharges of the rivers, i.e. March-June and July-September, was estimated. 

Havola nomi
1 Давыдов ЛК Колебания водоносности рек Средней Азии// Тр. Средазмета. - Ташкент, 1927. -Том 1. -Вып.2. -С. 5-48.
2 Джорджио З.В. Опыт долгосрочных прогнозов стока рек Средней Азии. - Ташкент: Изд-во САГУ, 1957. -202 с.
3 Зайцева ИС. Маловодные годы в бассейне Волги: природные и антропогенные факторы.-М.: ИГ АН СССР, 1990. -173 с.
4 Ковалёв Ю.С., Мавлонов А.А. О проблеме маловодья в бассейнах рек Сырдарьи и Амударьи // Материалы Республиканской научно-практической конференции. - Ташкент: ГИДРОИНГЕО, 2008. -С. 15-20.
5 Ольдекоп Э.М Зависимость режима р.Чирчик от метеорологических факторов // Тр. Метеорол. отдела гидром. части в Туркестанском крае. -1918. -Вып. 89. -83 с.
6 Тургунов ДМ Маловодье на горных реках Средней Азии и обуславливающие их климатические условия. Автореф. дисс .... PhD. геогр. наук. -Ташкент, 2019. -46 с.
7 Ҳикматов Ф.Х, Турғунов Д .М Toғ дарёларида кам сувли йиллар, уларнинг меъёри ва кам сувлиликнинг чуқурлашуви масалалари // ЎзМУ хабарлари. Табиий фанлар. -Ташкент, 2017. № 3/1. -Б. 330-335.
8 Турғунов Д М,Ҳикматов Ф.Х,. Ўзбекистон тоғ дарёларида кузатиладиган ҳалокатли кам сувли йилллар ва уларни аниқлаш // Ўз ГЖ ахбороти. 55-жилд. -Тошкент, 2019. -Б. 185-190.
9 Ҳикматов Ф.Х, Юнусов F.X Tоғ дарёлари оқими миқдорини метеорологик омилларга боғлиқ ҳолда баҳолаш масалалари //ЎзГЖ ахбороти. 50-жилд. -Тошкент, 2017. -Б. 193-198.
10 Чуб В.Е. Изменение климата и его влияние на природно-ресурсный потенциал Республики Узбекистан. -Ташкент: НИГМИ, 2000. -252 с.
11 Шульц В.Л Реки Средней Азии. -Л.: Гидрометеоиздат, 1965. -695 с.
12 Turgunov D.M, Khikmatov F.H Estimation of the low-water norm in the mountain rivers of Central Asia // European Sciences Review. Austria, Vienna. № 3-4. 2018 (Мarch-April). -РР.101-105.
Kutilmoqda