62

Мақолада метеорологик ва гидрологик қурғоқчиликлар орасидаги статистик боғланишлар Писком ва Угом дарёлари мисолида ўрганилган. Ишда Писком ва Угом дарёларида ўлчанган ўртача ойлик сув сарфлари ҳамда Писком метеорологик станциясида кузатилган атмосфера ёғинлари маълумотларидан фойдаланилган. Тадқиқотда метеорологик қурғоқчилик (SPI) ва гидрологик қурғоқчилик (SSI) индекслари SPI generator компьютер дастури ёрдамида ҳисобланган. Танланган дарёлар учун SPI ва SSI индекслари орасидаги статистик боғланишлар зичлиги Пирсон корреляция коэффициенти орқали ифодаланган. Ҳисоб даврлари учун гидрологик қурғоқчиликни метеорологик қурғоқчилик асосида прогнозлаш имконини берувчи “hit-score” қийматлари аниқланган. Олинган натижалар гидрологик қурғоқчиликни прогнозлашда “hit-score” услубини қўллаш имконияти мавжудлигини кўрсатди.  

  • Internet havola
  • DOI
  • UzSCI tizimida yaratilgan sana 18-04-2024
  • O'qishlar soni 62
  • Nashr sanasi 29-12-2021
  • Asosiy tilO'zbek
  • Sahifalar52-63
Ўзбек

Мақолада метеорологик ва гидрологик қурғоқчиликлар орасидаги статистик боғланишлар Писком ва Угом дарёлари мисолида ўрганилган. Ишда Писком ва Угом дарёларида ўлчанган ўртача ойлик сув сарфлари ҳамда Писком метеорологик станциясида кузатилган атмосфера ёғинлари маълумотларидан фойдаланилган. Тадқиқотда метеорологик қурғоқчилик (SPI) ва гидрологик қурғоқчилик (SSI) индекслари SPI generator компьютер дастури ёрдамида ҳисобланган. Танланган дарёлар учун SPI ва SSI индекслари орасидаги статистик боғланишлар зичлиги Пирсон корреляция коэффициенти орқали ифодаланган. Ҳисоб даврлари учун гидрологик қурғоқчиликни метеорологик қурғоқчилик асосида прогнозлаш имконини берувчи “hit-score” қийматлари аниқланган. Олинган натижалар гидрологик қурғоқчиликни прогнозлашда “hit-score” услубини қўллаш имконияти мавжудлигини кўрсатди.  

Русский

В статье изучены статистические связи между метеорологической и гидрологической засухой на примере рек Пскем и Угам. В работе использованы стандартные гидрометеорологические данные об атмосферных осадках, наблюденных на метеостанции Пскем и среднемесячных расходах воды, измеренных на реках Пскем и Угам. Индексы метеорологической засухи (SPI) и гидрологической засухи (SSI) рассчитывались с помощью компьютерной программы SPI generator. Статистические связи между индексами SPI и SSI для выбранных рек вычислялись по коэффициенту корреляции Пирсона. Определены значения     «hit-score», которые позволяют прогнозировать гидрологическую засуху на выбранный период на основе метеорологической засухи. Результаты показали, что имеется возможность использования метода «hit-score» при прогнозировании гидрологической засухи. 

English

The article studies statistical correlations between meteorological and hydrological drought on the example of the Pskem and Ugam rivers. In this research standard hydrometeorological data on precipitation observed at the Pskem meteorological station and mean monthly water discharges measured on the Pskem and Ugam rivers were used. The meteorological drought indices (SPI) and hydrological drought indices (SSI) were calculated using SPI generator computer program. Statistical relations between SPI and SSI indices for the selected rivers were estimated on Pearson correlation coefficient. The "hit-score" values, that allow predicting hydrological drought for selected period based on meteorological drought, were determined, The results showed that there is a possibility of using the hit-score method for predicting hydrological drought. 

Havola nomi
1 Агальцева Н.А., Пак А.В., Новикова В.А. Гидрологическая засуха в Узбекистане, анализ причин и возможности прогнозирования // Труды Научно-исследовательского гидрометеорологического института. – Ташкент: Вып. 12(257). 2010. – С. 55-63.
2 Алексеев Г.А. Объективные методы выравнивания и нормализации корреляционных связей. – Л.: Гидрометеоиздат, 1971. – 363 с.
3 Свобода М., Хайес М., Вуд Д. Руководство для пользователей стандартизированного индекса осадков. – ВМО, Женева, 2012 (1090). – 36 с.
4 Хикматов Ф.Х., Тургунов Д.М. Маловодные годы на горных реках, вопросы расчета их нормы и параметров углубления // Весник НУУз. № 3/1. Естественные науки. – Ташкент, 2017. – C. 330-335.
5 Ҳикматов Ф.Ҳ., Айтбоев Д.П. Гидрометеорологияда статистик усуллар. – Тошкент: Университет, 2007. – 88 б.
6 Чуб В.Е. Изменение климата и его влияние на гидрометеорологические процессы, агроклиматические и водные ресурсы Республики Узбекистан. – Ташкент: Voris-nashriyot, 2007. – 132 с.
7 Barlow M., Cullen H., Lyon B. Drought in central and southwest Asia: La Nina, the warm pool, and Indian Ocean precipitation // Journal of Climate, V. 15, 2002. – PP. 697-700.
8 Chen H., Sun J., Changes in drought characteristics over China using the standardized precipitation evapotranspiration index // Journal of Climate, V. 28, 2015. – PP. 5430-5447
9 Guo H., Bao A., Ndayisaba F., Liu T., Jiapaer G., El-Tantawi A.M. and De Maeyer P. Space-time characterization of drought events and their impacts on vegetation in Central Asia // Journal of Hydrology, V. 564, 2018. – PP.1165-1178.
10 Haslinger K., Koffler D., Schöner W. and Laaha G. Exploring the link between meteorological drought and streamflow: Effects of climate‐ catchment interaction // Water Resources Research, 50(3), 2014. – PP. 2468-2487.
11 Lehman A. Jmp for Basic Univariate and Multivariate Statistics: A Step-by-step Guide. Cary, NC: SAS Press., 2005. – 123 p.
12 Li Z., Chen Y., Fang G., Li Y. Multivariate assessment and attribution of droughts in Central Asia // Science Report, 7, 2017. – PP. 1316-1324
13 McKee, Thomas B., Nolan D., John K. The relationship of drought frequency and duration to time scales / Proceedings of the 8th Conference on Applied Climatology, V. 17, No. 22, 1993. – P. 136.
14 Mishra A.K., Singh V.P. A review of drought concepts // Journal of Hydrology, V. 391, 2010.– PP. 204–216.
15 Patrick E. Drought characteristics and management in Central Asia and Turkey. FAO Water Reports. FAO, 2017. – 114 p.
16 Sheffield J., Wood E.F. Characteristics of global and regional drought, 1950-2000: analysis of soil moisture data from off-line simulation of the terrestrial hydrologic cycle // Journal of Geophysical Research, V. 112, 2007. D17115.
17 Svoboda M.D., Brian A.F. Handbook of drought indicators and indices. Geneva, Switzerland: World Meteorological Organization, 2016.
18 Wilks D.S. Statistical Methods in the Atmospheric Sciences // International Geophysics, V. 91, 3rd ed., Academic, Burlington, Mass, 2011. – 676 p.
19 Wu J., Chen X., Yao H., Gao L., Chen Y., Liu M. Non-linear relationship of hydrological drought esponding to meteorological drought and impact of a large reservoir // Journal of Hydrology, V. 551, 2017. – P. 495-507.
Kutilmoqda