27

Мақола Чирчиқ ҳавзаси  дарёлари оқими билан иқлимий омиллар орасидаги боғланишларни статистик баҳолаш масалаларига бағишланган. Шу мақсадда дарёлар ўртача йиллик сув сарфлари билан иқлимий омиллар - атмосфера ёғинлари ва ҳаво ҳарорати орасидаги кўп ҳадли боғланишлар зичлиги объектив тенглаштириш ва нормаллаштириш усулида аниқланган. Уларнинг нормаллаштирилган регрессия тенгламалари олинган ҳамда ушбу тенгламаларга аргументларнинг қўшган ҳиссалари баҳоланган. Регрессия тенгламаларидан гидрологик ҳисоблашлар ва прогнозлар амалиётида фойдаланиш тавсия этилган.   

  • Internet havola
  • DOI
  • UzSCI tizimida yaratilgan sana 13-05-2024
  • O'qishlar soni 27
  • Nashr sanasi 27-06-2022
  • Asosiy tilO'zbek
  • Sahifalar46-56
Ўзбек

Мақола Чирчиқ ҳавзаси  дарёлари оқими билан иқлимий омиллар орасидаги боғланишларни статистик баҳолаш масалаларига бағишланган. Шу мақсадда дарёлар ўртача йиллик сув сарфлари билан иқлимий омиллар - атмосфера ёғинлари ва ҳаво ҳарорати орасидаги кўп ҳадли боғланишлар зичлиги объектив тенглаштириш ва нормаллаштириш усулида аниқланган. Уларнинг нормаллаштирилган регрессия тенгламалари олинган ҳамда ушбу тенгламаларга аргументларнинг қўшган ҳиссалари баҳоланган. Регрессия тенгламаларидан гидрологик ҳисоблашлар ва прогнозлар амалиётида фойдаланиш тавсия этилган.   

Русский

Статья посвящена статистической оценке связей между стоком рек бассейна Чирчика и климатическими факторами. С этой целью, на основе применения  объективного метода выравневания и нормализации корреляционных связей,  произведены расчеты многофакторной связи между средними годовыми расходами воды и климатическими факторами − атмосферными осадками и температурной воздуха. Получены уравнения  нормализованной регрессии, а также произведена оценка вкладов аргументов в нормализованные уравнения регрессии. Полученные уровнения регрессии предложены использовать на практике гидрологических расчетов и прогнозов. 

English

The article is devoted to the statistical assessment of the relationship between the runoff of the rivers in the Chirchik basin and climatic factors. For this purpose, based on the application of an objective method of equalizing and normalizing correlations, calculations of a multifactorial relationship between the average annual water flow and climatic factors - precipitation and air temperature were made. The normalized regression equations are obtained, and the estimation of the contributions of the arguments to the normalized regression equations is made. The resulting regression equations are proposed to be used in practice of hydrological calculations and forecasts. 

Havola nomi
1 Алексеев Г.А. Объективные методы выравнивания и нормализации корреляционных связей. – Л.: Гидрометеоиздат, 1971. – 363 с.
2 Большаков М.Н. Водные ресурсы рек советского Тянь-Шаня и методы их расчета. – Фрунзе: Илим, 1974. – 306 с.
3 Давыдов Л.К., Корженевский Н.Л. Влияние метеорологических факторов на режим р.Нарына // Тр. Средазмета. – Ташкент, 1929. – Том 1. – Вып.2. – С. 79-144.
4 Закономерности гидрологических процессов. Под редакцией Н.И.Алексеевского. – М.: ГЕОС, 2012. – 736 с.
5 Ольдекоп Э.М. Зависимость режима р.Чирчик от метеорологических факторов // Тр. Метеорол. отдела гидром. части в Туркестанском крае. – 1918, вып. 89. – 83 с.
6 Турғунов Д.М., Назарқулов О.А., Гулмурзаева Б.А. Тоғ дарёлари сувлилик даражасининг ўзгаришига атмосфера ёғинлари турларининг таъсирини статистик баҳолаш (Писком дарёси мисолида) // Ўзбекистон Гeoгpaфия жaмияти ахбороти. 58-жилд. –Тошкент, 2020. – Б. 208-214.
7 Тургунов Д.М., Сазонов А.А., Хикматов Ф.Х., Фролова Н.Л. Маловодья на горных реках Республики Узбекистан: причины и особенности // Вестник МГУ Московского университета. Серия 5. География. – М.: № 1. 2020. – С. 23-34.
8 Хакимова З.Ф. Тоғ дарёлари оқимининг ҳосил бўлишига иқлимий омилларнинг қўшган ҳиссаларини баҳолаш / Иқлим ўзгариши шароитида гидрометеорологик тадқиқотлар: долзарб муаммолар ва уларнинг ечимлари. Халқаро илмий-амалий конференция материаллари. – Тошкент, 2022. – Б. 77-80.
9 Хакимова З.Ф., Собирова Н.Р. Вопросы долгосрочных прогнозов стока горных рек на период вегетации / Использование водных ресурсов в условиях изменения климата. Материалы международной научно-практической конференции в рамках 32-й Международной специализированной выставки «Агрокомплекс-2022». – Уфа, 2022. – С. 37-41.
10 Хакимова З.Ф., Собирова Н.Р., Мўминова Д.Д., Ғуломов С.Ғ. Трансчегаравий Чирчиқ ҳавзаси дарёлари оқимига ҳаво ҳароратининг таъсирини баҳолаш / Марказий Осиё ва қўшни минтақалардаги трансчегаравий ҳудудлар: ҳамкорлик имкониятлари ва муаммолари. Халқаро илмий-амалий конференция материаллари. – Самарканд, 2022. – Б. 129-132.
11 Хакимова З.Ф., Мўминова Д.Д. Дарёлар оқимига атмосфера ёғинлари ва ҳаво ҳароратининг таъсирини статистик баҳолаш / Географик тадқиқотлар: инновацион ғоялар ва ривожланиш истиқболлари. Халқаро илмий-амалий конференцияси материаллари. – Тошкент, 2022. – Б. 647-650.
12 Хикматов Ф.Х., Тургунов Д.М. Маловодные годы на реках Средней Азии и их зависимость от климатических факторов / Использование водных ресурсов в условиях изменения климата. Материалы международной научно-практической конференции в рамках 32-й Международной специализированной выставки «Агрокомплекс-2022». – Уфа, 2022. – С. 3-8.
13 Хикматов Ф.Х., Юнусов Ғ.Х., Хакимова З.Ф. и др. Закономерности формирования водных ресурсов горных рек в условиях изменения климата. Монография. – Ташкент: “Инновацион ривожланиш нашриёт-матбаа уйи”, 2020. – 232 с.
14 Шульц В.Л. Реки Средней Азии. – Л.: Гидрометеоиздат, 1965. – 695 с.
15 Щеглова О.П. Питание рек Средней Азии. – Ташкент: Изд-во СамГУ, 1960. – 243 с.
Kutilmoqda