15

Мақолада қурғоқчилик тушунчаси ва уни ўрганишнинг аҳамияти ёритилган. Қурғоқчиликнинг келиб чиқишига кўра турлари ҳақида тушунча берилган. Тадқиқотда Чирчиқ ҳавзасининг табиий режими сақланиб қолган 10 та тоғ дарёлари ва сойлари мисолида, янги илмий ёндашув асосида, гидрологик курғоқчиликни тавсифловчи катталик ва уни ҳисоблаш ифодаси таклиф этилган. Ҳисоблашлар натижаларига таянган ҳолда, гидрологик қурғоқчилик кузатилган йиллар статистик таҳлил қилинган. Гидрологик қурғоқчиликнинг метеорологик қурғоқчиликка боғлиқлиги, ўз навбатида, метеорологик қурғоқчиликнинг атмосфера ёғинлари миқдори ва ҳаво ҳарорати таъсирида намоён бўлиши кўрсатиб берилган. 

  • Internet havola
  • DOI
  • UzSCI tizimida yaratilgan sana 13-05-2024
  • O'qishlar soni 15
  • Nashr sanasi 27-06-2022
  • Asosiy tilO'zbek
  • Sahifalar56-65
Ўзбек

Мақолада қурғоқчилик тушунчаси ва уни ўрганишнинг аҳамияти ёритилган. Қурғоқчиликнинг келиб чиқишига кўра турлари ҳақида тушунча берилган. Тадқиқотда Чирчиқ ҳавзасининг табиий режими сақланиб қолган 10 та тоғ дарёлари ва сойлари мисолида, янги илмий ёндашув асосида, гидрологик курғоқчиликни тавсифловчи катталик ва уни ҳисоблаш ифодаси таклиф этилган. Ҳисоблашлар натижаларига таянган ҳолда, гидрологик қурғоқчилик кузатилган йиллар статистик таҳлил қилинган. Гидрологик қурғоқчиликнинг метеорологик қурғоқчиликка боғлиқлиги, ўз навбатида, метеорологик қурғоқчиликнинг атмосфера ёғинлари миқдори ва ҳаво ҳарорати таъсирида намоён бўлиши кўрсатиб берилган. 

Русский

В статье раскрыта сущность понятии засуха и значение ее изучения. Даны сведения о видах засухи по ее происхождению. На основе нового научного подхода, на примере 10 горных рек и ручьев бассейна Чирчика, сохранивших естественный режим, предложен параметр, характеризующий гидрологическую засуху и дана формула ее вычисления. На основе результатов расчетов произведен статистический анализ лет с гидрологической засухой. Показана зависимость гидрологической засухи от метеорологической засухи, которая в свою очередь зависит от количества атмосферных осадков и температуры воздуха.    

English

The article reveals the essence of the concept of drought and the significance of its study. Information about the species according to the origin of drought is given. Based on a new scientific approach, using the example of 10 mountain rivers and streams in the Chirchik basin that have retained their natural regime, a parameter characterizing hydrological drought is proposed, and a formula for its calculation is given. Based on the calculation results, a statistical analysis of years with hydrological drought was carried out. The dependence of hydrological drought on meteorological drought, which in turn depends on the amount of atmospheric precipitation and air temperature, is shown. 

Havola nomi
1 Агальцева Н.А., Пак А.В., Новикова В.А. Гидрологическая засуха в Узбекистане, анализ причин и возможности прогнозирования // Тр. НИГМИ. – Ташкент, 2010. Вып. 12 (257). – С. 55-63.
2 Алексеевский Н.И., Фролова Н.Л. Безопасность водопользования в условиях маловодий // Водное хозяйство России: проблемы, технологии, управление. – М.: 2011. № 6. – С. 6-17.
3 Ковалёв Ю.С., Мавлонов А.А. О проблеме маловодья в бассейнах рек Сырдарьи и Амударьи / Материалы Республиканской научно-практической конференции. – Ташкент: ГИДРОИНГЕО, 2008. – С. 15-20.
4 Ольдекоп Э.М. Зависимость режима р. Чирчик от метеорологических факторов // Тр. Метерол. отдела гидром. части в Туркестанском крае. – Ташкент, 1918. Вып. 89. – 83 с.
5 Расулов А.Р., Ҳикматов Ф.Ҳ., Айтбоев Д.П. Гидрология асослари. – Тошкент: Университет, 2003. – 327 б.
6 Трубецкова М.Д. Особенности зонального стока рек бассейна Верхней Амударьи в маловодные и многоводные годы // Водное хозяйство России: проблемы, технологии, управление. – М.: 2012. №4. – С. 93-102.
7 Хикматов Ф.Х., Тургунов Д.М. Маловодные годы на горных реках, вопросы расчета их нормы и параметров углубления // Вестник НУУз. № 3/1. Естественные науки. – Ташкент, 2017. – С. 330-335.
8 Чуб В.Е. Изменение климата и его влияние на гидрометеорологические процессы, агроклиматические и водные ресурсы Республики Узбекистан. – Ташкент: «VORIS NASHRIYOT», 2007. – 133 с.
9 Шульц В.Л. Реки Средней Азии. Л:. Гидрометеоиздат, 1965. – 691с.
10 Dracup J.A., Lee K. S., Paulson E.G. On the statistical characteristics of drought events // Water Resour. Res. 1980. 16 (2). – PP. 289-296.
11 Drought characteristics and management in Central Asia and Turkey: FAO Waters Report. – 44. – Rome, Italy: FAO, 2017.
12 EDB (Eurasian Development Bank): Impact of Climate Change to water resources in Central Asia. – Almaty, Kazakhstan. – 44 p.
13 Fleig A.K., Tallaksen L.M., Hisdal H., Demuth S. A global evaluation of streamflow drought characteristics // Hydrol. Earth Syst. Sci. 2006. 10 (4). – PP. 535-552. http://dx.doi.org/10.5194/hess-10-535-2006.
14 Hannaford J., Lloyd-Hughes B., Keef C., Parry S., Prudhomme C. Examining the large-scale spatial coherence of European drought using regional indicators of precipitation and streamflow deficit // Hydrol. Process. 2011. 25 (7). – PP. 1146–1162. http://dx.doi.org/10.1002/hyp.7725.
15 Smakhtin V.U. Low flow hydrology: a review // Journal of Hydrology. 2001. 240. – PP. 147–186.
16 Shiklomanov A.I., Agaltseva N., Lammers R. Observed and projected hydrological changes in the Aral Sea basin. The AGU Meeting. San Francisco, USA, December 2008. – PP. 15-19.
17 Turgunov D.M., Khikmatov F.H. Estimation of the low-water norm in the mountain rivers of Central Asia // European Sciences review. Austria, Vienna. 2018. № 3-4. – PP. 101-105.
18 Van Loon A.F., Laaha G. Hydrological drought severity explained by climate and catchment characteristics // Journal of Hydrology. 2015. 526. – PP. 3-14.
19 Van Loon A.F., Van Lanen H.A.J. A process-based typology of hydrological drought // Hydrol. Earth Syst. Sci. 2012. 16 (7). – PP. 1915-1946. http://dx.doi.org/10.5194/hess-16-1915-2012.
20 Van Loon A.F., Tijdeman E., Wanders N., Van Lanen H., Teuling A., Uijlenhoet R. How climate seasonality modifies drought duration and deficit // J. Geophys. Res.: Atmos. 2014. 119 (8). – PP. 4640-4656. http://dx.doi.org/10.1002/2013JD020383.
21 White C.J., Tanton T.W., Rycroft D.W. The impact of climate change on the water resources of the Amu Darya Basin in Central Asia // Water Resour. Manag. 2014. 28. – PP. 5267-5281.
22 World drought management and mitigation assessment for Central Asia and the Caucasus. Phase 2. Country drought management and mitigation profile and strategy. – Tashkent, Uzbekistan: World Bank, 2006.
Kutilmoqda