30

Мақола кенг миқёсдаги атмосфера циркуляцияларидан бири бўлган Шарқий Атлантика – Ғарбий Россия (EATL/WRUS) тебранишининг Ўзбекистон ҳудудида шаклланадиган мавсумий ёғингарчиликка таъсирини миқдорий баҳолаш масалаларига бағишланган. Тадқиқотни бажаришда республикада жойлашган 15 та метеорологик станцияларнинг 1990-2020 йилларда қайд этилган ўртача ойлик  ёғингарчилик маълумотларидан фойдаланилди. Олиб борилган таҳлилларга кўра, мамлакатимизда Шарқий Атлантика – Ғарбий Россия (EATL/WRUS) атмосфера жараёни билан мавсумий ёғингарчилик орасида боғлиқлик борлиги аниқланди. Пирсон корреляцияцион усули асосида аниқланган мавсумий боғлиқлик бўйича энг юқори боғланиш Қарши (0,61) ва Самарқанд (0,54) метеостанцияларида кузатилган бўлса, энг паст боғланиш республиканинг шимолий чўл ҳудудларида аниқланди. 

  • Internet havola
  • DOI
  • UzSCI tizimida yaratilgan sana 29-05-2024
  • O'qishlar soni 30
  • Nashr sanasi 28-12-2022
  • Asosiy tilO'zbek
  • Sahifalar20-29
Ўзбек

Мақола кенг миқёсдаги атмосфера циркуляцияларидан бири бўлган Шарқий Атлантика – Ғарбий Россия (EATL/WRUS) тебранишининг Ўзбекистон ҳудудида шаклланадиган мавсумий ёғингарчиликка таъсирини миқдорий баҳолаш масалаларига бағишланган. Тадқиқотни бажаришда республикада жойлашган 15 та метеорологик станцияларнинг 1990-2020 йилларда қайд этилган ўртача ойлик  ёғингарчилик маълумотларидан фойдаланилди. Олиб борилган таҳлилларга кўра, мамлакатимизда Шарқий Атлантика – Ғарбий Россия (EATL/WRUS) атмосфера жараёни билан мавсумий ёғингарчилик орасида боғлиқлик борлиги аниқланди. Пирсон корреляцияцион усули асосида аниқланган мавсумий боғлиқлик бўйича энг юқори боғланиш Қарши (0,61) ва Самарқанд (0,54) метеостанцияларида кузатилган бўлса, энг паст боғланиш республиканинг шимолий чўл ҳудудларида аниқланди. 

Русский

Статья посвящена количественной оценке влияния колебания Восточная Атлантика – Западная Россия (EATL/WRUS), являющегося одной из крупномасштабных атмосферных циркуляций, на сезонные осадки по территории Узбекистана. В исследовании использовались среднемесячные данные осадков, зарегистрированные в 1990-2020 гг. по 15 метеостанциям республики. Выявлено, что существует связь между колебанием Восточная Атлантика – Западная Россия (EATL/WRUS) и сезонными осадками по территории страны. По корреляционному методу Пирсона наибольшая сезонная корреляция наблюдалась на метеостанциях Карши (0,61) и Самарканд (0,54), а наименьшая корреляция - в северных пустынных районах республики. 

English

The article is devoted to the assessment of the impact of the large-scale atmospheric circulation – the Eastern Atlantic – Western Russia (EATL/WRUS) oscillation on the seasonal precipitation in Uzbekistan. The average monthly precipitation data recorded during 1990-2020 in 15 meteorological stations across the country were used in the research. Results show that there is a correlation between the Eastern Atlantic – Western Russia (EATL/WRUS) atmospheric process and seasonal precipitation in the country. According to the Pearson correlation, the highest seasonal correlation was observed in Karshi (0.61) and Samarkand (0.54) weather stations, while the lowest correlation was found in the northern desert regions of the country.

Havola nomi
1 Инагамова С.И., Мухтаров Т.М., Мухтаров Ш.Т. Особенности синоптических процессов Средней Азии. – Ташкент: САНИГМИ, 2003. – 486 с.
2 Иногамова С.И., Мухтаров Т.М. О колебаниях повторяемости и продолжительности типов региональной циркуляции Средней Азии // Труды НИГМИ. 2007. Вып. 9(254). – С. 115-135.
3 Иногамова С.И. Сезонные различия повторяемости и продолжительности синоптических процессов Средней Азии //Труды НИГМИ. 2009. Вып. 14(259). – С. 109-156.
4 Иногамова С.И. Современные тенденции изменений повторяемости и суммарной продолжительности синоптических процессов Средней Азии, их влияние на метеорологические явления // Труды НИГМИ. 2009. Вып. 14(259). – С. 25-83.
5 Календарь типов синоптических процессов Средней Азии. Вып. 4. / Под ред. С.И.Иногамовой. – Ташкент: НИГМИ, 2013. – 89 с.
6 Нестеров Е.С. Особенности состояния океана и атмосферы в разных фазах североатлантического колебания // Метеорология и гидрология. 1998. № 8. – С. 74– 82.
7 Салихова Д.Х. Аэросиноптический метод краткосрочного прогноза снего-дождевых паводков в р. Кашкадарье // Теоритическая и прикладная метеорология. – Ташкент: Фан. 1975. Вып. 2. – С. 77-80.
8 Салихова Д.Х. Аэросиноптические условия формирования и прогноз паводков на горных реках (Ферганская долина, Кашкадарьинский бассейн). Автореф. дисс на соиск. ученой степени канд. географ. наук. – Ташкент, 1975. –17 с.
9 Салихова Д.Х., Тукеева Л.М. Аэросиноптический метод прогноза паводков на р. Варзоб // Тр. САРНИГМИ. 1979. Вып. 65 (146). – С. 9-12.
10 Синоптические процессы Средней Азии. Бугаев В.А., Джорджио В.А., Козик Е.М., Петросянц М.А., Пшеничный А.Я., Романов Н.Н., Чернышева О.Н. // Под ред. Сарымсакова Т.А., Бугаева В.А., Джорджио В.А., Петросянца М.А, Чернышевой О.Н. – Ташкент: АН Уз, 1957. – 477 с.
11 Xолматжанов Б.М. Региональная циркуляция атмосферы, особенности ее влияния на изменение климата Средней Азии и загрязнение воздуха в горных районах Узбекистана. Дисс. на соиск. ученой степени док. географ. наук. – Ташкент, 2019. – 299 с.
12 Barnston, A.G., Livezey, R.E. Classification, seasonality and persistence of low frequency atmospheric circulation patterns // Mon. Weath. Rev, 1987. 115, 1083-1126.
13 Khaydarov M., Gerlitz L. Climate variability and change over Uzbekistan – an analysis based on high resolution CHELSA data // Central Asian Journal of Water Research, 2019. 5(2), 1-19. https:// www.doi.org/10.29258/cajwr/2019-r1.v5-2/1-19.eng
14 Mamadjanova G., Wild S., Walz M.A., Leckebusch G.C. The role of synoptic processes in mudflow formation in the piedmont areas of Uzbekistan // Nat. Hazards Earth Syst. Sci., 2018. 18, – PP. 2893-2919.
15 Mamadjanova G. Assessment of large-scale atmospheric circulation patterns impact on precipitation variability initiation for mudflow occurrences in Uzbekistan. American Geophysical Union (AGU) Fall Meeting, 2019. San-Francisco, USA.
16 Schiemann R., Glazirina M.G. & Schär C. On the relationship between the Indian summer monsoon and river flow in the Aral Sea basin // Geophysical Research Letters, 2007. 34 (5).
17 Mathbout Sh., Lopez-Bustins J.A., Royé D., Martin-Vide J. Mediterranean-Scale Drought: Regional Datasets for Exceptional Meteorological Drought Events during 1975–2019 // Atmosphere, 2021. No. 8: 941.
18 Электрон ресурслар: АҚШнинг NOAA сайти https://www.cpc.ncep.noaa.gov/ Жаҳон иқлим хизмати сайти www.worldclimateservice.com
Kutilmoqda