29

Мақола Чирчиқ-Оҳангарон ҳавзаси дарёлари вегетация даври оқимини метеорологик омилларга боғлиқ ҳолда узоқ муддатли прогнозлаш масалаларига бағишланган. Шу мақсадда дарёлар вегетация даври оқими билан мавсумий атмосфера ёғинлари ҳамда ёзги ҳаво ҳарорати орасидаги кўпҳадли боғланишлар статистик баҳоланиб, уларнинг нормаллаштирилган регрессия тенгламалари олинган. Дарёларнинг вегетация даври оқими прогнозлари регрессия тенгламалари асосида қурилган номограммалар бўйича амалга оширилган. Ишлаб чиқилган прогнозлаш услубининг аниқлиги баҳоланган ва у гидрологик прогнозлар амалиётида қўллаш учун тавсия этилган.  

  • Internet havola
  • DOI
  • UzSCI tizimida yaratilgan sana 20-06-2024
  • O'qishlar soni 29
  • Nashr sanasi 28-06-2023
  • Asosiy tilO'zbek
  • Sahifalar67-79
Ўзбек

Мақола Чирчиқ-Оҳангарон ҳавзаси дарёлари вегетация даври оқимини метеорологик омилларга боғлиқ ҳолда узоқ муддатли прогнозлаш масалаларига бағишланган. Шу мақсадда дарёлар вегетация даври оқими билан мавсумий атмосфера ёғинлари ҳамда ёзги ҳаво ҳарорати орасидаги кўпҳадли боғланишлар статистик баҳоланиб, уларнинг нормаллаштирилган регрессия тенгламалари олинган. Дарёларнинг вегетация даври оқими прогнозлари регрессия тенгламалари асосида қурилган номограммалар бўйича амалга оширилган. Ишлаб чиқилган прогнозлаш услубининг аниқлиги баҳоланган ва у гидрологик прогнозлар амалиётида қўллаш учун тавсия этилган.  

Русский

Статья посвящена вопросам долгосрочных прогнозов стока рек Чирчик-Ахангаранского бассейна на период вегетации в завистмости от метеорологических факторов. С этой целью произведена статистическая оценка многофакторной зависимости между стоком рек за период вегетации, сезонными атмосферными осадками и летней температурой воздуха, получены уравнения нормализованной регрессии. Прогнозы стока рек на период вегетации осуществлялись по номограмме, построенных на основе уравнения регрессии. Произведена оценка точности разработанной методики прогноза и она рекомендована к использованию в практике гидрологических прогнозов. 

English

. The article is devoted to the issues of long-term forecasts of the rivers runoff for vegetation period depending on meteorological factors in the Chirchik-Akhangaran basin. For this purpose, statistical assessment of the multifactorial relationship between river runoff during the vegetation period, seasonal precipitation and summer air temperature was made, and normalized regression equations were obtained. River flow forecasts for the vegetation period were carried out according to the nomogram, obtained on the basis of the regression equation. An assessment of the accuracy of forecast methodology was performed and it was recommended for using in the practice of hydrological forecasts. 

Havola nomi
1 Алексеев Г.А. Объективные методы выравнивания и нормализации корреляционных связей. − Л.: Гидрометеоиздат, 1971. − 63 с.
2 Аполлов Б.А., Калинин Г.П., Комаров В.Д. Курс гидрологических прогнозов. – Л.: Гидрометеоиздат, 1974. – 419 с.
3 Бефани Н.Ф., Калинин Г.П. Упражнения и методические разработки по гидрологическим прогнозам. – Л.: Гидрометеоиздат, 1983. – 439 с.
4 Гирник Е.М. Методика долгосрочныхпрогнозов средних за вегетационный период и средних месячных расходов воды р. Карадарья // Тр. САНИГМИ. – Ташкент, 1960. – Вып. 3(18). – С. 28-36.
5 Давыдов Л.К., Корженевский Н.Л. Влияние метеорологических факторов на режим р. Нарына // Тр.Гидрометеорологического отдела Средазмета. – 1929. – Том I. – Вып. 2. − С.79-144.
6 Денисов Ю.М., Агальцева Н.А., Пак А.В. Автоматизированные методы прогнозов стока горных рек Средней Азии. – Ташкент: САНИГМИ, 2000. − 160 с.
7 Дружинин И.П. Долгосрочный прогноз и информация. – Новосибирск: Наука, 1987. – 255 с.
8 Лукина Н.К. Методические указания к выполнению практических работ по долгосрочным прогнозам стока горных рек. − Ташкент, 1980. − 26 c.
9 Зияев Р.Р. Зарафшон ҳавзаси дарёлари сув режими фазаларининг иқлим ўзгариши шароитидаги силжишлари. Геогр. фан. ф. д. ... дисс. автореферати. – Тошкент, 2021. – 46 б.
10 Машуков П.М.Основные методы гидрологических прогнозов, применяемые в Средней Азии // Метеорология и гидрология в Узбекистане. – Ташкент: Изд-во Ан УзССР, 1955. – С.253-261.
11 Овчинников А.М. Применение метода множественной регрессии к прогнозам стока горных рек (на примере бассейна Карадарьи). Автореф. дисс. ... канд. геогр. наук. – Ташкент, 1973.− 20 с.
12 Ольдекоп Э.М. К вопросу о прогнозе расходов рек в Туркестане // Бюлл. Гидром. части в Туркестанском крае. − Ташкент, 1917. − № 1-3. − С. 1-29.
13 Ольдекоп Э.М. Зависимость режима р.Чирчик от метеорологических факторов // Тр. Метеорол. отдела Гидром. части в Туркестанском крае. – 1918. – Вып. 89. – 83 с.
14 Попов Э.Г. Гидрологические прогнозы. – Л.: Гидрометеоиздат, 1979. – 256 с.
15 Турғунов Д.М. Тоғ дарёлари кам сувли йиллар оқими гидрологик кўрсаткичларини ҳисоблаш ва прогнозлаш. Геогр. фан. док. (DSc) ... дисс. автореферати. – Тошкент, 2022. – 61 б.
16 Хакимова З.Ф. Оҳангарон ҳавзаси дарёлари оқимининг шаклланишига метеорологик омилларнинг таъсирини баҳолаш // Гидрометеорология ва атроф-муҳит мониторинги. − Ташкент, 2022. №4. − Б. 50-62.
17 Хикматов Ф.Х., Юнусов Г.Х., Хакимова З.Ф., Зияев Р.Р., Эрлапасов Н.Б. Закономерности формирования водных ресурсов горных рек в условиях изменения климата. – Ташкент: «ИРНМУ», 2020. – 232 с.
18 Чуб В.Э. Изменение климата и его влияние на природно-ресурсный потенциал Республики Узбекистан. – Ташкент: САНИГМИ, 2000. – 252 с.
19 Чуб В.Э. Изменение климата и его влияние на гидрометеорологичесие процессы, агроклиматические и водные ресурсы Республики Узбекистан. – Ташкент: Ворис – Нашриёт, 2007. – 132 с.
20 Ҳикматов Ф.Ҳ., Хакимова З.Ф., Турғунов Д.М. Чирчиқ ҳавзаси дарёлари оқими билан иқлимий омиллар орасидаги боғланишларни статистик баҳолаш // Гидрометеорология ва атроф-муҳит мониторинги. − Ташкент, 2022. №4. − Б. 50-62.
21 Hikmatov F.H., Yunusov G’.H., Raxmonov K.R. Gidrologik bashorat. − Toshkent: «Faylasuflar» nashriyoti, 2013. 144 b.
Kutilmoqda