3

Dunyoda soya ekini keng tarqalgan qadimiy ekinlardan biri hisoblanib, hozirgi kunda vaqtda soya ekini 91 mamlakatda, 118 mln.ga maydonda yetishtiriladi. Asosiy ishlab chiqaruvchilar AQSh 70-90 mln.tonna, Argentina 50 mln.tonna, Xitoy 20-40 mln.tonna, Hindiston 6- 7 mln.tonna, Rossiya 7-8 mln.tonnani tashkil etsada, 1 mln.tonnadan kam hosil oladi. AQShda yiliga 100 mln. tonnaga yaqin soya yetishtiriladi, ekin maydoni 30,9 mln.ga ni tashkil qiladi. Shuningdek, mamlakatimizda takroriy ekin-dukkakli don ekinlari maydoni tobora kengayib bormoqda. Bir jihatdan, davlatimizning don mustaqilligini mustahkamlasa, ikkinchidan, g‘alladan bo‘shagan yerlarga takroriy ekinlar ekib, mo‘l hosil yetishtirish imkoniyatini beradi. Respublikamiz oziq-ovqat xavfsizligini ta’minlash muammosini hal qilish va aholini oqsil miqdori yuqori bo‘lgan oziq-ovqat mahsulotlari bilan ta’minlash hozirgi jahon siyosatida ayniqsa dolzarb bo‘lib bormoqda. Bu muammoni samarali hal etishning yo‘nalishlaridan biri-qimmatli oqsilga boy soya ekinini yetishtirishni ko‘paytirish, shuningdek uni qayta ishlash mahsulotlarini ishlab chiqarish ko‘lamini oshirishdan iboratdir. Lekin, keyingi yillarda respublikamizda soya yetishtirish ko‘lami ortgan bo‘lsada, hosildorlik yetarli darajada bo‘lmayotganligi sababli, iqtisodiy samaradorlikka erishilmayapti. Chunki, respublikamiz sharoitida soyada uchraydigan zamburug‘li kasalliklar o‘rganilmaganligi va ularning hosildorlikka zarar yetkazishi isbotlanmagan. Mazkur maqolada, soya ekinida uchraydigan zamburug‘li kasalliklarning rivojlanishi aniqlangan va ularga fungitsidlarning ta’siri bayon etilgan.

  • Internet havola
  • DOI
  • UzSCI tizimida yaratilgan sana 23-06-2024
  • O'qishlar soni 3
  • Nashr sanasi 15-03-2024
  • Asosiy tilO'zbek
  • Sahifalar135-139
Ўзбек

Dunyoda soya ekini keng tarqalgan qadimiy ekinlardan biri hisoblanib, hozirgi kunda vaqtda soya ekini 91 mamlakatda, 118 mln.ga maydonda yetishtiriladi. Asosiy ishlab chiqaruvchilar AQSh 70-90 mln.tonna, Argentina 50 mln.tonna, Xitoy 20-40 mln.tonna, Hindiston 6- 7 mln.tonna, Rossiya 7-8 mln.tonnani tashkil etsada, 1 mln.tonnadan kam hosil oladi. AQShda yiliga 100 mln. tonnaga yaqin soya yetishtiriladi, ekin maydoni 30,9 mln.ga ni tashkil qiladi. Shuningdek, mamlakatimizda takroriy ekin-dukkakli don ekinlari maydoni tobora kengayib bormoqda. Bir jihatdan, davlatimizning don mustaqilligini mustahkamlasa, ikkinchidan, g‘alladan bo‘shagan yerlarga takroriy ekinlar ekib, mo‘l hosil yetishtirish imkoniyatini beradi. Respublikamiz oziq-ovqat xavfsizligini ta’minlash muammosini hal qilish va aholini oqsil miqdori yuqori bo‘lgan oziq-ovqat mahsulotlari bilan ta’minlash hozirgi jahon siyosatida ayniqsa dolzarb bo‘lib bormoqda. Bu muammoni samarali hal etishning yo‘nalishlaridan biri-qimmatli oqsilga boy soya ekinini yetishtirishni ko‘paytirish, shuningdek uni qayta ishlash mahsulotlarini ishlab chiqarish ko‘lamini oshirishdan iboratdir. Lekin, keyingi yillarda respublikamizda soya yetishtirish ko‘lami ortgan bo‘lsada, hosildorlik yetarli darajada bo‘lmayotganligi sababli, iqtisodiy samaradorlikka erishilmayapti. Chunki, respublikamiz sharoitida soyada uchraydigan zamburug‘li kasalliklar o‘rganilmaganligi va ularning hosildorlikka zarar yetkazishi isbotlanmagan. Mazkur maqolada, soya ekinida uchraydigan zamburug‘li kasalliklarning rivojlanishi aniqlangan va ularga fungitsidlarning ta’siri bayon etilgan.

№ Muallifning F.I.Sh. Lavozimi Tashkilot nomi
1 Meyliyev A.X. qishloq xo‘jaligi fanlari doktori, katta ilmiy xodim Janubiy dehqonchilik ilmiy-tadqiqot instituti
2 Toshmetova F.N. doktorant (PhD) Janubiy dehqonchilik ilmiy-tadqiqot instituti
№ Havola nomi
1 [1] Зыков С.А. “Соя: главные составляющие большого урожая” // Р.: “Эффективное растениеводство”. 2019 г. №3. – С. 9.
2 [2] Abitov I., Musirmanov D., “Soya nav va namunalarining qimmatli xo‘jalik boshlang‘ich manbalari” // T.: Qishloq xo‘jaligi jurnali. “Agro ilm” ilovasi. 2017 y №4. – B. 25.
3 [3] Сырмолот О.В., “Болезни сои и биологические меры борбы” // Р.: “Селскохозяйственний журнал”. 2014 г. №7 (2). – С. 401.
4 [4] Эсков И.Д., “Паразитизм и спесиализасия у грибов. Пути проникновения грибов в растения” // Р.: Саратов, Ж. “Защита растения” 2014 г. – С. 22-26
5 [5] Sheraliev A.Sh., Sattarova R.K., Raximov U.X. “Soya kasalliklari” // T.: “Qishloq xo‘jalik fitopatologiyasi”. 2008 y. – B. 58.
6 [6] Мироненко Н.В., “Современные методы молекулярной диагностики фитопатогенных грибов”. / Р.: Санкт-Петербург. «Материалы международной научной конференции проблемы микологии и фитопатологии в ХХИ веке». 2-4 октября 2013 г. – С-184.
7 [7] Санин С.С., Корнева Л.Г., Полякова Т.М., “Прогноз риска развития эпифитотий септориоза листев” // Р.: Москва. Ж. “Защита и карантин растений”. 2015 г. №3. – С. 33.
8 [8] Кекало А.Ю., Немченко В.В., Заргарян Н.Ю., сыпышева М.Ю., “Защита зерновых култур от болезней” // Р.: Куртамыш. “Монография”. 2017 г. – С. 4-30.
9 [9] Горобей И.М., Ашмарина Л.М., Мармулева Э.Ю., “Вредные и полезные организмы в посевах сои в лесостепи Западной Сибири” // Р.: Москва. Ж. “Защита и карантин растений” 2012 г. №11. – С. 44.
10 [10]Эсков И.Д., “Паразитизм и спесиализасия у грибов. Пути проникновения грибов в растения” // Р.: Саратов, Ж. “Защита растения” 2014 г. – С. 22-26
11 [11]Вошедский Н.Н., Илинская И.Н., Кулыгин В.А., Паско С.В., Гаевая Э.А., Федюшкин А.В., Рычкова М.Н., Тарадин С.А., Нежинская Э.Н., Мищенко А.В., “Эколого-экономические особенности технологии возделывания нового сорта нута Донплаза в условиях плакорных и склоновых земел Ростовской области” // Р.: Ростов. “Монографи”. 2020 г. – С. 37-38.
Kutilmoqda