49

Ўзбекистоннинг суғориладиган ҳудудларида самарали ҳаво ва тупроқ ҳароратлари йиғиндилари кузги буғдой экинининг вегетация (экиш-тупланиш) даври учун нотекис даражада таъминланган. Қишки тиним давридаги ҳароратлар йиғиндиси Қорақалпоғистон Республикаси ва Андижон вилоятида ўсимликнинг қишлаши, яъни генератив-репродуктив (тупланиш-тўлиқ пишиш) даври учун етарли, Қашқадарё ва Самарқанд вилоятларида эса бундай имконият етарли эмас. Базавий иқлимий давр (1961-1990 йй.)га нисбатан жорий иқлимий давр (1991-2020 йй.)да самарали ҳароратлар йиғиндисининг ошганлиги сабабли кузги буғдой вегетация даврининг узайиши кузатилади. Бу эса ҳудудларда буғдой экиш даврини ҳамда агротехник тадбирларни олиб бориш муддатларини қайта кўриб чиқишни тақозо этади. Ушбу маълумотлардан қишлоқ хўжалигида вегетация даврининг иссиқлик таъминотини баҳолашда фойдаланиш мумкин.  

  • Internet havola
  • DOI
  • UzSCI tizimida yaratilgan sana 26-06-2024
  • O'qishlar soni 49
  • Nashr sanasi 26-06-2024
  • Asosiy tilO'zbek
  • Sahifalar20-35
Ўзбек

Ўзбекистоннинг суғориладиган ҳудудларида самарали ҳаво ва тупроқ ҳароратлари йиғиндилари кузги буғдой экинининг вегетация (экиш-тупланиш) даври учун нотекис даражада таъминланган. Қишки тиним давридаги ҳароратлар йиғиндиси Қорақалпоғистон Республикаси ва Андижон вилоятида ўсимликнинг қишлаши, яъни генератив-репродуктив (тупланиш-тўлиқ пишиш) даври учун етарли, Қашқадарё ва Самарқанд вилоятларида эса бундай имконият етарли эмас. Базавий иқлимий давр (1961-1990 йй.)га нисбатан жорий иқлимий давр (1991-2020 йй.)да самарали ҳароратлар йиғиндисининг ошганлиги сабабли кузги буғдой вегетация даврининг узайиши кузатилади. Бу эса ҳудудларда буғдой экиш даврини ҳамда агротехник тадбирларни олиб бориш муддатларини қайта кўриб чиқишни тақозо этади. Ушбу маълумотлардан қишлоқ хўжалигида вегетация даврининг иссиқлик таъминотини баҳолашда фойдаланиш мумкин.  

Русский

На орошаемых территориях Узбекистана суммы эффективных температур воздуха и почвы неравномерно обеспечены для вегетативного (посев-кушение) периода озимой пшеницы. Суммы температур в период зимнего покоя в Республике Каракалпакистан и Андижанской области создают возможность для зимовки, т.е. генеративно-репродуктивного (кушение-полного созревания) периода, а в Кашкадарьинской и Самаркандской областях они недостаточны. За счет увеличения суммы эффективных температур в текущий климатический период (1991-2020 гг.) по сравнению с базовым климатическим периодом (1961-1990 гг.) наблюдается увеличение продолжительности вегетационного периода озимой пшеницы. В связи с этим, необходимо пересмотреть сроки сева пшеницы и проведения агротехнических мероприятий в регионах. Эти данные можно использовать для оценки теплообеспеченности вегетационного периода сельскохозяйственных растений. 

English

In the irrigated areas of Uzbekistan, the sums of effective air and soil temperatures are unevenly provided for the vegetative (sowing-cutting) period of winter wheat. The sums of temperatures during the winter dormant period in the Republic of Karakalpakstan and the Andijan region create the opportunity for wintering, i.e. generative-reproductive (budding-full maturation) period, and in the Kashkadarya and Samarkand regions they are insufficient. Due to the increase in the sum of effective temperatures in the current climatic period (1991-2020) compared to the base climatic period      (1961-1990), an increase in the duration of the growing season of winter wheat is observed. In this regard, it is necessary to reconsider the timing of sowing and carrying out agrotechnical measures for wheat in the regions. These data can be used to assess the heat supply during the growing season of agricultural plants. 

Havola nomi
1 Абдуллаев А.К., Холбаев Г.Х. Рис, пшеница, хлопковое волокно по странам мира. – Ташкент: НИГМИ, 2005. – 240 с.
2 Абдуллаев А.К., Холбаев Г.Х., Сафаров Э.Ю. Агрометеорологияда муносабатли тенгламаларни топишда математик статистикани қўллаш, ЭҲМ ва Географик ахборот тизимларидан фойдаланиш учун кўрсатма. – Тошкент: НИГМИ, 2009. – 150 б
3 Арипджанова Ф.А., Холбаев Г.Х., Эгамбердиев Х.Т. Фарғона станциясида метеорологик катталикларнинг ўзгариши / “Фарғона водийсида атроф-муҳитни муҳофаза қилишнинг экологик хусусиятлари ва уларни оптималлаштириш”. Республика илмий-амалий конференцияси материаллари. – Наманган. 2021. – Б. 72-76.
4 Бабушкин Л.Н., Когай Н.А., Закиров Ш.С. Агроклиматические условия сельского хозяйства Узбекистана. Ташкент: 1985. – 160 с.
5 Гидрометеорологик станция ва постларга йўриқнома. 11-нашр. Станция ва постларда агрометеорологик кузатувлар: 1-қисм. Асосий агрометеорологик кузатувлар. – Тошкент: 2009. – 325 б.
6 Группер С.Р. Агрометеорологическая оценка продуктивности озимой пшеницы в Узбекистане. – Ташкент: САНИГМИ, 1998, – 156 с.
7 Курбанов Г., Умарова М. Особенности выращивания пшеницы // Сельское хозяйство Узбекистана, 1999. № 6.  C. 21-23.
8 Лавронов Г.А., Черный В.И. Осенне-зимнее изреживание зерновых культур на богарных землях Узбекистана и методы его определения и исправления. – Ташкент: Узбекистан. 1969. – 40 с.
9 Моисейчик В.А. Агрометеорологические условия и перезимовка озимых культур. – Л.: Гидрометеоиздат. 1975. – 295 с.
10 Муминов Ф.А., Абдуллаев Х.М. Агроклиматические ресурсы Республики Узбекистан. – Ташкент: САНИГМИ, 1997.  178 с.
11 Руководящие указания ВМО по расчету климатических норм. 2017. Женева. – 21 c.
12 Синицина Н.И., Гольцберг И.А., Струнников Э.А. Агроклиматология. Л.: Гидрометеоиздат, 1973. – 342 с.
13 Уланова Е.С. Забелин В.Н. Методы корреляционного и регрессионного анализа в агрометеорологии. – Л.: Гидрометеоиздат, 1990. – 206 с.
14 Холбаев Г.Х., Абдуллаев А.К., Эгамбердиев Х.Т. Дунёда ва Ўзбекистонда буғдой етиштиришнинг ўзига хос хусусиятлари // Ўзбекистон География жамияти ахбороти. 57-жилд, 2020. – Б. 117-121.
15 Холбаев Г.Х., Эргашева Ю.Х., Эгамбердиева У.Т. Ўзбекистондаги суғориладиган ерларда буғдой етиштиришнинг ҳозирги ҳолати ҳақида қисқача таҳлил // Бердах номидаги ҚДУ ахборотномаси, №1(55). 2022. – Б. 26-31.
16 Холбаев Г.Х., Эгамбердиев Х.Т., Қўзиев Ж.М., Махмудов Қ.М. Ўзбекистоннинг суғориладиган ҳудудларида ўртача ҳаво ҳароратининг турли даражалардан ўтиши // Гидрометеорология ва атроф-муҳит мониторинги, №1. 2023. – Б. 20-32.
17 Холбаев Г.Х., Эгамбердиев Х.Т. Ўзбекистоннинг суғориладиган ҳудудларида тупроқ ҳароратининг турли даражадан ўтиши // Бердах номидаги ҚДУ ахборотномаси, № 2(60). 2023. – Б. 60-65.
18 Bannani F.K., Sharif T.A., Ben-Khalifa A.O.R. Estimation of monthly average solar radiation in Libya // Theoretical and Applied Climatology, Volume 83, 2006. – РР. 211-215.
19 Micu D.M., Amihaesei V.A., Milian N., Heval S. Recent changes in temperature and precipitation indices in the Southern Carpathians, Romania (1961–2018) // Theoretical and Applied Climatology, 2021. https://link.springer.com/article/10.1007/s00704-021-03560-w
20 Kholbaev G.Kh, Abdullaev A.K. Change of meteorological values in the autumn of Republiс of Karakalpakstan and Khorezm region // International Journal of Advanced Research in Science, Engineering and Technology. Vol. 7, Issue 3, 2020. – PP. 13123-13130.
21 Kholbaev G.Kh., Khadjaeva G. The air temperature changes in the irregated areas of the Republic of Karakalpakistan. // EPRA International Journal of Research and Development (IJRD) Volume: 5. Issue: 5. May 2020. https://doi.org/10.36713/epra2016. www.eprajournals.com
22 Kholbaev G, Egamberdiev Kh, Eshmirzaev D. The Monitoring of Changes in Meteorological Quantities in Different Periods // Nature and Science, 2023, 23(6):51-58. http://www.sciencepub.net/ nature 07. doi:10.7537/marsnsj210623.07.
23 Kholbaev G., Egamberdiev Kh., Kuziev J., Kazakbaeva A., Eshmirzaev D., Kholbaeva K., Babajanova G.The Effect of Air Temperature and Relative Humidity to Winter Wheat Growth during Vegetation Period in Uzbekistan // Nature and Science. 2022; 20(4);47-55. http://www.sciencepub.net/nature. 6. doi:10.7537/marsnsj200422.06.
24 Kousari M.R., Zarch М.А.А. Minimum, maximum, and mean annual temperatures, relative humidity, and precipitation trends in arid and semi-arid regions of Iran // Arabian Journal of Geosciences. 2011. Volume 4, – PP. 907-914.
25 Akdi Y., Ünlü K.D. Periodicity in precipitation and temperature for monthly data of Turkey // Theoretical and Applied Climatology, Volume 143, 2021. – PP. 957-968. https://link.springer.com/article/10.1007/s00704-020-03459-y.
Kutilmoqda