39

Ushbu maqolada o‘rta asr musulmon shaharlari uchun berilgan unvonlar ularning ijtimoiy tuzilmasi, diniy-ma’naviy qadriyatlari, siyosiy ta’siri hamda ilmiy salohiyatini ifodalovchi ramziy nomlar sifatida o‘rganiladi. Buxoro, Samarqand, Marv, Balx, Nishopur va Kufa kabi tarixiy markazlarga nisbatan ishlatilgan “Qubbat al-islom”, “Dar al-ilm”, “Madinat al-rijol” kabi faxriy unvonlar mazkur shaharlarning o‘z davridagi nufuzli maqomi va tarixiy funksiyasini ochib beradi. Shuningdek, maqolada “baliq”, “kent” kabi qadimgi turkiy va so‘g‘diy atamalarning kelib chiqishi, ularning semantik taraqqiyoti va islomiy urbanizatsiya jarayonidagi o‘rni tarixiy va lingvistik nuqtai nazardan tahlil etiladi. Mazkur tadqiqot orqali shahar nomlari va unvonlarining semantik yuklamasi, ularning ijtimoiy funksiyasi hamda shahar identitetini shakllantirishdagi o‘rni yangi metodologik yondashuv asosida yoritiladi.

  • Internet havola
  • DOI
  • UzSCI tizimida yaratilgan sana 23-09-2025
  • O'qishlar soni 39
  • Nashr sanasi 25-08-2025
  • Asosiy tilO'zbek
  • Sahifalar25-42
Ўзбек

Ushbu maqolada o‘rta asr musulmon shaharlari uchun berilgan unvonlar ularning ijtimoiy tuzilmasi, diniy-ma’naviy qadriyatlari, siyosiy ta’siri hamda ilmiy salohiyatini ifodalovchi ramziy nomlar sifatida o‘rganiladi. Buxoro, Samarqand, Marv, Balx, Nishopur va Kufa kabi tarixiy markazlarga nisbatan ishlatilgan “Qubbat al-islom”, “Dar al-ilm”, “Madinat al-rijol” kabi faxriy unvonlar mazkur shaharlarning o‘z davridagi nufuzli maqomi va tarixiy funksiyasini ochib beradi. Shuningdek, maqolada “baliq”, “kent” kabi qadimgi turkiy va so‘g‘diy atamalarning kelib chiqishi, ularning semantik taraqqiyoti va islomiy urbanizatsiya jarayonidagi o‘rni tarixiy va lingvistik nuqtai nazardan tahlil etiladi. Mazkur tadqiqot orqali shahar nomlari va unvonlarining semantik yuklamasi, ularning ijtimoiy funksiyasi hamda shahar identitetini shakllantirishdagi o‘rni yangi metodologik yondashuv asosida yoritiladi.

Русский

В данной статье почётные титулы, присвоенные средневековым мусульманским городам, рассматриваются как символические наименования, отражающие их социальную структуру, религиозно-нравственные ценности, политическое влияние и научный потенциал. Такие почётные названия, как «Куббат аль-Ислам», «Дар аль-Ильм», «Мадинат ар-Риджаль», присвоенные Бухаре, Самарканду, Мерву, Балху, Нишапуру и Куфе, раскрывают высокий статус и историческую функцию этих городов в своё время. Также в статье анализируются происхождение, семантическое развитие и роль древнетюркских и согдийских терминов, таких как «балык» и «кент», в процессе исламской урбанизации с исторической и лингвистической точек зрения. Исследование освещает семантическую нагрузку названий и титулов городов, их социальную функцию и роль в формировании городской идентичности на основе новой методологической концепции.

English

This article examines the honorary titles attributed to medieval Muslim cities as symbolic expressions of their social structure, religious and spiritual values, political influence, and scientific potential. Titles such as “Qubbat al-Islam,” “Dar al-Ilm”, and “Madinat al-Rijol” used in reference to historical centers like Bukhara, Samarkand, Merv, Balkh, Nishapur, and Kufa, reveal the prominent status and historical role of these cities in their time. Additionally, the article explores the origins, semantic development, and role of ancient Turkic and Sogdian terms like “baliq” and “kent” within the context of Islamic urbanization, from both historical and linguistic perspectives. Through this study, the semantic load of city names and titles, their social function, and their role in shaping urban identity are analyzed using a new methodological approach.

Muallifning F.I.Sh. Lavozimi Tashkilot nomi
1 Jo'rayev M.X. “Tarix va falsafa” kafedrasi katta o‘qituvchisi Denov tadbirkorlik va pedagogika instituti
2 Jo'rakulova M.T. “Tarix va falsafa” kafedrasi talabasi Denov tadbirkorlik va pedagogika instituti
Havola nomi
1 Abu-Lughod, J. L. The Islamic city – Historic myth, Islamic essence, and contemporary relevance // International Journal of Middle East Studies. 1987. Vol. 19. – P. 155-159.
2 Aktüre, S. Anadolu kentinde Türkleşme-İslamlaşma süreci, mekansal yapı değişimi ve İslam mimari mirası // İslam Mimari Mirasını Koruma Konferansı Bildirileri. – İstanbul, 1987. – P. 20-38.
3 Azimî. Azimî tarihi: Selçuklular dönemine ait bölümler (H.430-538). – Ankara: Türk Tarih Kurumu, 1988.
4 Balādhurī. Futūḥ al-Buldān. – İstanbul: Fayda Yay., b.g.
5 Baykara, T. Türkiye Selçuklularının sosyal ve ekonomik tarihi. – İstanbul: Ötüken, 2004.
6 Boran, A. Anadolu’daki iç kale cami ve mescidleri. – Ankara: Kültür Bakanlığı, 2001.
7 Can, Y. İslâm şehirlerinin fizikî yapısı. – Ankara: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, 1995.
8 Cansever, T. İslâm’da şehir ve mimari. – İstanbul: Timaş Yayınları, 1997.
9 Cahen, C. Osmanlılardan önce Anadolu / çev. E. Üyepazarcı. – İstanbul: Tarih Vakfı, 2000.
10 Demir, M. Türk-İslam medeniyetinde şehirleşme // İslâmî Araştırmalar. 2003. T. 16, №1. – S. 156-165.
11 Dostiyev, T. Selçuklular döneminde Müslüman doğusunda kentleşme durumları ve Azerbaycan’da şehir kültürü // Türk Tarih Kurumu Bildiriler. 2005. T. 14, №1. – S. 454-458.
12 Elisséeff, N. Fizikî plan / in: Michon J.-L. (ed.). İslâm şehri / çev. E. Topçugil. – İstanbul: İnsan Yayınları, 1992. – S. 124-135.
13 Ergin, O. N. Türkiye’de şehirciliğin tarihî inkişafı. – İstanbul: Matbaa-i Âmire, 1936.
14 Fayda, M. İslâm dünyasındaki ilk şehir tarihleri ve İbn Şebbe’nin Medine-i Münevvere tarihi // Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi. 1986. T. 28. – P. 167-180.
15 Grabar, O. İslam sanatının oluşumu / çev. N. Yavuz. – İstanbul: Remzi Kitabevi, 1988.
16 Gül, M. İslâm şehrinin doğuşu // Balıkesir Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi. 2001. T. 4, №6. – P. 78-87.
17 Hourani, A. H., Stern, S. M. (eds.). The Islamic city. – Oxford: Clarendon Press, 1970.
Kutilmoqda