Butun dunyoda energiyaga bo‘lgan talabning ortishi, ananaviy yoqilg‘i
resurslarini yer sharida bir xilda taqsimlanmaganligi, ulardan foydalanganda karbonat angidrid
gazlarining atrof muhitga salbiy tasirining yuqoriligi, bugungi kunda quyosh energiyasidan
foydalanashish imkonyatlarini oshiruvchi va olingan energiyani akkumulyatsiya qiluvchi
moddalarning solishtirma issiqlik sig‘imini aniqlash hamda fazaviy o‘tuvchi materiallarni
xususiyatidan kelib chiqqan holda quyosh qurilmalariga foydalanish energiya taqchilligini oldinini
olishning samarali bir yo‘li hisoblanadi.
Ushbu maqolada fazaviy o‘tuvchi materiallardan biri bo‘lgan parafinning suyuq va qattiq
holatdagi solishtirma issiqlik sig‘imi va issiqlik o‘tkazuzchanlik koeffitsiyenti laboratoriya sharoitida
tajribalar o‘tkazilganda olingan natijalar, hamda nazariy hisoblashlar yordamida aniqlangan.
Maqolada mualliflar tomonidan laboratoriya sharotida tajribaviy tadqiqotlar o‘tkazish
natijasida fazaviy o‘tuvchi material (FO‘M) ning issiqlik xossalari T-history usuli yordamida
aniqlangan. Bunda moddalar issiqlik quvvatlarini tajribaviy tadqiqot qilish, issiqlik-texnik
parametrlarini aniqlash va hisoblash usullaridan foydalanilgan.
Mualliflar tomonidan tajribadan olingan natijalar asosida parafinning suyuq (cp,l) va qattiq
(cp,s) holatdagi solishtirma issiqlik sig‘imi, sintez issiqligi (Hm) va issiqlik o‘tkazuzchanlik
koeffitsiyenti (ks) aniqlangan. Hisoblashlar natijasiga ko‘ra parafinning suyuq holatdagi solishtirma
issiqlik sig‘imi cp,l=3545 J/(kg∙K), qotish jarayonida solishtirma issiqlik sig‘imi cp,s=5288 J/(kg∙K),
sintez issiqligi Hm=256 103 J/kg va issiqlik o‘tkazuzchanlik koeffitsiyenti ks=0.168 W/(m∙K) ga teng
bo‘lishi aniqlangan.
Parafinning suyuq cp,l va qattiq cp,s holatdagi solishtirma issiqlik sig‘imi va issiqlik
o‘tkazuzchanlik koeffitsiyenti ks aniqlangan. FO‘M larning qotish jarayoni (faza o‘zgarish
jarayoni)da solishtirma issiqlik sig‘imi 60 k J/(kg∙K)gacha ortib borishi aniqlangan. Solishtirma
issiqlik sig‘imining eng yuqori nuqtasidagi harorat shu material uchun erish va qotish harorati ekani
ko‘rsatilgan. Quyosh qurilmarini uzluksiz rejimda ishlashini taminlash maqsadida issiqlik yig‘uvchi
materal sifatida parafinning issiqlik-texnik parametrlari o‘rganilgan.
Butun dunyoda energiyaga bo‘lgan talabning ortishi, ananaviy yoqilg‘i
resurslarini yer sharida bir xilda taqsimlanmaganligi, ulardan foydalanganda karbonat angidrid
gazlarining atrof muhitga salbiy tasirining yuqoriligi, bugungi kunda quyosh energiyasidan
foydalanashish imkonyatlarini oshiruvchi va olingan energiyani akkumulyatsiya qiluvchi
moddalarning solishtirma issiqlik sig‘imini aniqlash hamda fazaviy o‘tuvchi materiallarni
xususiyatidan kelib chiqqan holda quyosh qurilmalariga foydalanish energiya taqchilligini oldinini
olishning samarali bir yo‘li hisoblanadi.
Ushbu maqolada fazaviy o‘tuvchi materiallardan biri bo‘lgan parafinning suyuq va qattiq
holatdagi solishtirma issiqlik sig‘imi va issiqlik o‘tkazuzchanlik koeffitsiyenti laboratoriya sharoitida
tajribalar o‘tkazilganda olingan natijalar, hamda nazariy hisoblashlar yordamida aniqlangan.
Maqolada mualliflar tomonidan laboratoriya sharotida tajribaviy tadqiqotlar o‘tkazish
natijasida fazaviy o‘tuvchi material (FO‘M) ning issiqlik xossalari T-history usuli yordamida
aniqlangan. Bunda moddalar issiqlik quvvatlarini tajribaviy tadqiqot qilish, issiqlik-texnik
parametrlarini aniqlash va hisoblash usullaridan foydalanilgan.
Mualliflar tomonidan tajribadan olingan natijalar asosida parafinning suyuq (cp,l) va qattiq
(cp,s) holatdagi solishtirma issiqlik sig‘imi, sintez issiqligi (Hm) va issiqlik o‘tkazuzchanlik
koeffitsiyenti (ks) aniqlangan. Hisoblashlar natijasiga ko‘ra parafinning suyuq holatdagi solishtirma
issiqlik sig‘imi cp,l=3545 J/(kg∙K), qotish jarayonida solishtirma issiqlik sig‘imi cp,s=5288 J/(kg∙K),
sintez issiqligi Hm=256 103 J/kg va issiqlik o‘tkazuzchanlik koeffitsiyenti ks=0.168 W/(m∙K) ga teng
bo‘lishi aniqlangan.
Parafinning suyuq cp,l va qattiq cp,s holatdagi solishtirma issiqlik sig‘imi va issiqlik
o‘tkazuzchanlik koeffitsiyenti ks aniqlangan. FO‘M larning qotish jarayoni (faza o‘zgarish
jarayoni)da solishtirma issiqlik sig‘imi 60 k J/(kg∙K)gacha ortib borishi aniqlangan. Solishtirma
issiqlik sig‘imining eng yuqori nuqtasidagi harorat shu material uchun erish va qotish harorati ekani
ko‘rsatilgan. Quyosh qurilmarini uzluksiz rejimda ishlashini taminlash maqsadida issiqlik yig‘uvchi
materal sifatida parafinning issiqlik-texnik parametrlari o‘rganilgan.
| № | Muallifning F.I.Sh. | Lavozimi | Tashkilot nomi |
|---|---|---|---|
| 1 | Samiyev K.A. | katta ilmiy xodim | Buxoro davlat universiteti |
| 2 | Davlonov X.A. | dotsent | Qarshi muhandislik-iqtisodiyot instituti |
| 3 | Ochilov L.I. | katta o'qituvchi | Buxoro davlat universiteti |
| 4 | Mirzayev M.S. | dotsent | Buxoro davlat universiteti |
| № | Havola nomi |
|---|---|
| 1 | [1] https://www.iea.org/data-and-statistics/data-tools/energy-statistics-databrowser? country=UZBEKISTAN&energy= Electricity&year=2021 [2] Tianhao Xu, Saman Nimali Gunasekara, Justin Ningwei Chiu, Bjorn Palm, Samer Sawalha. Thermal behavior of a sodium acetate trihydrate-based PCM: T-history and full-scale tests. // Applied Energy, 2020 г., Т. 261. 114432. [3] Marina Ayora-Fernandez, Marllory Isaza-Ruiz, Xorxe Burgos, Udayashankar Nithiyanantham, L. Ernandes, Roza Mondragon.Development of a low-medium temperature T-history setup for the thermal storage characterization of non-homogeneous mixtures containing PCMs . // Journal of Energy Storage , 2023 г., Т. 74 . 109412. [4] Zhang Yinping, Jiang Yi and Jiang Yi. A simple method, the T-history method, of determining the heat of fusion, specific heat and thermal conductivity of phase-change materials. // Measurement Science and Technology, 1999 г. [5] Ахатов Ж.С., Самиев К.А., Рашидов К.Ю., Очилов Л.И. Пассивная теплоаккумулирующая система солнечного отопления с тепловой трубой. Патент на полезную модель, № FAP 02206 от 18.05.2022 // Официальный бюллетень. Агентство по интеллектуальной собственности РУз. – 2023. – Том.263, №2. – C.186. [6] Zhang Yinping, Hu Hanping and Kong Xiangdong 1996 The Theory and Application of Heat Storage Phase-Change Materials (Hefei: Publishing Company of USTC) pp 339–41 (in Chinese) [7] Song Y W 1981 The solution of the solidification of PCMs in a cylindrical container by using the perturbation method J. Engng Thermal Phys. 2 211–6 (in Chinese, with English abstract) [8] Arun Gopinathan, Jaroslav Jerz, Jaroslav Kov, , Behzad Sadeghi, Pasquale Cavaliere. Lecce, Italy; Bratislava, Slovak Republic Implementation of T-history method to determine the thermophysical properties of the phase change materials . Thermochimica Acta , 2023. [9] Arnold Martinez, , Mauricio Carmona, Inmaculada Arauzo Experimentally based testing of the enthalpy-porosity method for the numerical simulation of phase change of paraffin-type PCMs // Journal of Energy Storage 2023. [10] Thandiwe Bongani Radebe, Asasei Unarine Casey Ndanduleni, , Zhongjie Huan, Washington Mhike Evaluation of the thermal properties of subzero phase-change materials by the T history method during the solidification and melting phase // Journal of Energy Storage 2024. |