186

Мақолада қорақалпоқ халқ достони «Қоблан»нинг сюжет тизимидаги қаҳармоннинг қиз излаш, қиз томонидан қўйилган синов шартларини бажариш ва ғалабага эришиш мотивлари ҳусусида сўз юритилади. Ушбу мотивлар ботирнинг уйланиш мотивига  боғлиқ  ифодаланганлиги  илмий  жиҳатдан  талқин  қилинган.  Қўлини  сўраган  йигитларга  қиз  томонидан  синов тарийқасида  қийин  шартлар  қўйилиб,  мусобақаларнинг  ташкиллаштириш  детали  ўрганилади.  Шунингдек  достондаги  
уйланиш  мотивидаги  архаик  ва  мифологик  элементлар  дастон  матнларидан  олинган  мисолларнинг  ёрдамида  қараб чиқилган.  Достонга  хос  бўлган  ҳарбий-демократик  жамиятдаги  қаҳрамонлик  уйланиш  дастурининг  кўринишлари  тадқиқ қилинади. 

  • Internet havola
  • DOI
  • UzSCI tizimida yaratilgan sana 19-12-2019
  • O'qishlar soni 178
  • Nashr sanasi 15-07-2019
  • Asosiy tilO'zbek
  • Sahifalar125-129
Ўзбек

Мақолада қорақалпоқ халқ достони «Қоблан»нинг сюжет тизимидаги қаҳармоннинг қиз излаш, қиз томонидан қўйилган синов шартларини бажариш ва ғалабага эришиш мотивлари ҳусусида сўз юритилади. Ушбу мотивлар ботирнинг уйланиш мотивига  боғлиқ  ифодаланганлиги  илмий  жиҳатдан  талқин  қилинган.  Қўлини  сўраган  йигитларга  қиз  томонидан  синов тарийқасида  қийин  шартлар  қўйилиб,  мусобақаларнинг  ташкиллаштириш  детали  ўрганилади.  Шунингдек  достондаги  
уйланиш  мотивидаги  архаик  ва  мифологик  элементлар  дастон  матнларидан  олинган  мисолларнинг  ёрдамида  қараб чиқилган.  Достонга  хос  бўлган  ҳарбий-демократик  жамиятдаги  қаҳрамонлик  уйланиш  дастурининг  кўринишлари  тадқиқ қилинади. 

Русский

В  статье  говорится  о  таких  мотивах  сюжета,  как  выбор  невесты,  выполнение  условий,  поставленных  девушкой  и достижение победных  результатов  в этих  испытаниях. Научно  анализируется связь этих мотивов с мотивом  женитьбы богатыря. Детально изучается организация подобных испытаний, условия их проведения. Также рассматриваются архаические и мифологические элементы мотива женитьбы на примере текстов из дастана. Раскрываются традиции, принятые в военно-демократическом обществе, которые нашли отражение в художественных зарисовках традиционной женитьбы героя. 

English

This article is about such plot motives of bride’s choice, executing the conditions given by girl and achieving triumphal results in these trials. The connection of these motives with marriage motives of hero is scientifically analysed. The organization of such trials and the condition of their execution is researched in detail. And also the archaic and mythological elements of marriage on the sample of texts from epos are also considered in the article. Traditions accepted in military democratic society are revealed which had reflection in artistic sketching of traditional marriage of hero.   

Havola nomi
1 Кун А.Н. Әййемги Грецияның легендалары ҳəм мифлери. Нөкис: «Қарақапақстан», 1990.
2 Липец Р.С. Завоеванная женщина в тюрко- монгольском эпосе. //В сб.: Фольклор и историче- ская этнография. М.: «Наука», 1983.
3 Қорқыт ата китабы. Алматы: «Жазушы», 1986.
4 Қарақалпақ фольклоры. Көп томлық. VIII том. Нөкис: «Қарақалпақстан», 1981.
5 Батырлар жыры. Қаҳармандық дастандар. Алма- ты: «Жазушы», 2009 (Усы китапта Н.Смирнованың «Батырлық жыр жайында» мақаласы).
6 Мусина Г. Историко-типологический анализ женских образов в узбекском народном эпосе. АКД. Ташкент, 1990.
7 Гиппократ П.Т. Информация по Ковалевской В.Б. Конь и всадник. М.: «Наука», 1977.
8 Клавдин Юлиан. Разнообразные путешест- вия //В кн.: Древние авторы о Средней Азии. Ташкент, 1940.
9 Книга Марко Поло. Госиздат географической литературы. М., 1956, с. 214-215 (Мысал: Қ.Мақсетовтың «Дəстанлар, жыраўлар, бақсылар». Нөкис, 1992 китабынан алынды).
10 Жирмунский В.М. Тюркский героический эпос. Л.: Изд-во «Наука», 1974.
Kutilmoqda