173

Мақолада қорақалпоқ халқ достони «Қоблан»нинг Есемурат жиров ва Карам жиров вариантлари сюжетидаги ўрта аср феодаллик давридаги уруғ-қавмларнинг турмуш тарзини ифодаловчи мифологик, эртаклик-фантастик, диний эътиқодларни тасвирлаш воқёалари тадқиққилинган. Достон сюжетидаги фарзандсизлик, туш кўриш, ботирнинг туғилиши, камолга етганидан сўнг қаллиғини қидириб кетиш мотивлари матндан келтирилган мисоллар ёрдамида қиёсий тарзда таҳлил қилинган. Достон вариантларидаги ижобий ва салбий қаҳрамонлар билан бирга ғайри табиий кучга эга бўлган
мифологик-фантастик образларнинг ҳатти-ҳаракатлари қиёсий турда ўрганилган. Икки вариантни қиёслаш орқали достон-нинг келиб чиқиш тарихи қадимги даврлар билан боғлиқ эканлиги аниқланган. Вариантлар қиёсий ўрганилиш натижасида жировларнинг ижрочилик маҳоратидаги ўзига хос ҳусусиятлар далиллаб берилади.

  • Internet havola
  • DOI
  • UzSCI tizimida yaratilgan sana 04-01-2020
  • O'qishlar soni 164
  • Nashr sanasi 30-12-2019
  • Asosiy tilO'zbek
  • Sahifalar103-107
Kalit so'z
Ўзбек

Мақолада қорақалпоқ халқ достони «Қоблан»нинг Есемурат жиров ва Карам жиров вариантлари сюжетидаги ўрта аср феодаллик давридаги уруғ-қавмларнинг турмуш тарзини ифодаловчи мифологик, эртаклик-фантастик, диний эътиқодларни тасвирлаш воқёалари тадқиққилинган. Достон сюжетидаги фарзандсизлик, туш кўриш, ботирнинг туғилиши, камолга етганидан сўнг қаллиғини қидириб кетиш мотивлари матндан келтирилган мисоллар ёрдамида қиёсий тарзда таҳлил қилинган. Достон вариантларидаги ижобий ва салбий қаҳрамонлар билан бирга ғайри табиий кучга эга бўлган
мифологик-фантастик образларнинг ҳатти-ҳаракатлари қиёсий турда ўрганилган. Икки вариантни қиёслаш орқали достон-нинг келиб чиқиш тарихи қадимги даврлар билан боғлиқ эканлиги аниқланган. Вариантлар қиёсий ўрганилиш натижасида жировларнинг ижрочилик маҳоратидаги ўзига хос ҳусусиятлар далиллаб берилади.

Kalit so'z
Русский

В статье говорится о том, как изображаются в каракалпакском народном эпосе «Коблан» мифологические, сказочно-фантастические, религиозные верования в эпоху родоплеменных отношений феодального средневековья в исполнении Есемурата и Карама жырау. В статье анализируются мотивы бездетности, сновидений, рождение батыра, а затем, как повзрослев, он отправляется на поиски калыма, - автор проводит сравнение сюжетных линий двух эпосов. Также автор, наряду с положительными и отрицательными героями, проводит сравнительный анализ действий мифологических, фантастических образов, наделенных огромной природной силой. В результате сравнения автор приходит к выводу, что история возникновения эпоса восходит к глубокой древности. Автором определены также особенности исполнительского мастерства сказителей.

Kalit so'z
English

This article describes how mythological, fairy-fantastic, religious beliefs in the epoch of tribal relations of the feudal Middle Ages performed by Esemurat and Karam zhyrau which are depicted in the Karakalpak folk epos "Koblan". The article analyzes the motives of childlessness, dreams, birth of a hero, and then, as he grows up, he goes in search of bride, - the author compares the plot lines of two eposes. Also the author, along with positive and negative characters, conducts a comparative analysis of the actions of mythological, fantastic images provided with enormous natural strength. As a result of the comparison, the author comes to the conclusion that the history of the epos origin dates back to the deep antiquity. The author also determined the features of the executive mastery of narrators.

Kalit so'z
Havola nomi
1 Мақсет ов Қ. Дəстанлар, жыраўлар, бақсылар. Нөкис: «Қарақалпақстан», 1992.
2 Қарақалпақ фольклоры. Көп томлық. VIII том. Қоблан. Нөкис: «Қарақалпақстан», 1981.
3 Рахманов Н.А. Урхун-Енисей ёдномалари ва туркий эпослар. ДД. Ташкент, 1991.
4 Қарақалпақ фольклоры. Көп томлық. XIII том. Қоблан. Ташкент: «Маънавият», 2009.
5 С а ғ и т о в И . Қарақалпақ халқының қаҳарманлық эпосы. Нөкис: «Қарақалпақстан», 1986
6 Ўзбек фольклорининг эпик жанрлари. Тошкент, 1981. Қараң: Ғ.Акрамов «Мифологиянинг айрим эпик жанрлар билан ўзаро муносабати» мақаласы.
Kutilmoqda