101

Дунё халқлари фольклорида «Айиқ-куёв» сюжети кўп учрайди. Мақолада автор ушбу сюжетнинг дунё халқлари фольклоридаги версияси билан қорақалпоқ версиясини қиёсий равишда урганиш орқали қорақалпоқ фольклоридаги эртак жанрининг энг қадимги даракларини аниқлашга ҳаракат қилган. Илмий асарда қорақалпоқ халқ эртакларида «Айиқ куёв» сюжетини бошқа халқларнинг фольклоридаги шунга маънодош сюжетлар ва адабий муносабатлари билан ўрганилган. Қорақалпоқ халқ эртакларининг генезиси ва типологияси масалаларига ҳам улкан эътибор берилган. Илгари
эса қорақалпоқ халқ эртаклари генезиси ва типологияси урганилмаган эди. Шу сабабли ҳам ушбу мақола қорақалпоқ замонавий фольклорида ўзининг долзарблиги билан ажралиб туради ва махсус илмий изланишларни талаб қилади. Мақолада эртакларда, миф-афсоналарда учрайдиган айиқ образи, тотемлик характери очиб берилган.

  • Internet havola
  • DOI
  • UzSCI tizimida yaratilgan sana 09-01-2020
  • O'qishlar soni 87
  • Nashr sanasi 30-12-2019
  • Asosiy tilO'zbek
  • Sahifalar130-135
Kalit so'z
Ўзбек

Дунё халқлари фольклорида «Айиқ-куёв» сюжети кўп учрайди. Мақолада автор ушбу сюжетнинг дунё халқлари фольклоридаги версияси билан қорақалпоқ версиясини қиёсий равишда урганиш орқали қорақалпоқ фольклоридаги эртак жанрининг энг қадимги даракларини аниқлашга ҳаракат қилган. Илмий асарда қорақалпоқ халқ эртакларида «Айиқ куёв» сюжетини бошқа халқларнинг фольклоридаги шунга маънодош сюжетлар ва адабий муносабатлари билан ўрганилган. Қорақалпоқ халқ эртакларининг генезиси ва типологияси масалаларига ҳам улкан эътибор берилган. Илгари
эса қорақалпоқ халқ эртаклари генезиси ва типологияси урганилмаган эди. Шу сабабли ҳам ушбу мақола қорақалпоқ замонавий фольклорида ўзининг долзарблиги билан ажралиб туради ва махсус илмий изланишларни талаб қилади. Мақолада эртакларда, миф-афсоналарда учрайдиган айиқ образи, тотемлик характери очиб берилган.

Kalit so'z
Русский

Сюжет «Медведь-супруг» часто встречается в фольклорах многих народов мира. В статье автором сопоставляются версии народов мира с каракалпакским фольклором. В работе говорится о содержании каракалпакских народных сказок,о сюжетах, мотивах («Медведь-супруг»), сходствах каракалпакских народных сказок с фольклором других народов, о проблемах определения литературных связей и их возникновения. Рассказывается о важности обращения большого
внимания на проблему генезиса и типологии каракалпакских народных сказок. Еще далеко не исследованы генетические и типологические особенности каракалпакских народных сказок. Поэтому данная проблема является одной из актуальной в современном каракалпакском фольклоре и требует специального исследования.

Kalit so'z
English

The plot "Bear-spouse" frequently meets in folklores of many peoples of the world. In clause the author compares the versions of the peoples of the world to the Karakalpak folklore. In work is spoken about the contents of the Karakalpak national fairy tales, about plots, motives ("Bear-spouse"), similarities of the Karakalpak national fairy tales to folklore of other peoples, about problems of definition of literary communications (connections) and their occurrence. It is told about importance of the reference
(manipulation) of the large attention on a problem of genesis and typology of the Karakalpak national fairy tales. Are still farly from being investigated genetic and typology of feature of the Karakalpak national fairy tales. Therefore the given problem is one of urgent in modern Karakalpak folklore and requires (demands) special research.

Kalit so'z
Havola nomi
1 Рыбаков Б.А. Язычество древних славян. – М.: Наука, 1981, с.108.
2 Окладников А.П. Культ медведя у неолитиче- ских племен Восточной Сибири. – СА, 1950, № 1, с. 7-12; Вор онин Н. Н. Медвежий культ в Верх- нем Поволжье в XII веке. – Краевед. Зап. госуд. Ярославо-Ростовского ист.-арх. и худож. музея- заповедника. – Ярославль, 1960, вып.4, с. 44-51; Иессен А.А. Каменная скульптура медведя из Туркмении. //Тр. отдела истории первобытной культуры. Госуд. Эрмитаж. – Л., 1941, т. I. с. 9-16; Glob P.V. The Bear Cult in the Danish Stone Age. – Folk, 1974-1975, vol. 16-17. p. 263-270; Hallowell A.I. Bear Ceremonialism in the Nothern Hemisphere. – American Anthropologist, 1926, vol. 28, N 1, p. 1- 175.
3 Календарные обычаи и обряды в странах зару- бежной Европы. Конец XIX – начало XX вв. Ве- сенние праздники. – М.: Наука, 1977, с. 166, 179, 186, 187, 223, 224.
4 Смирнов А.М. Сборник велорусских сказок Архива Русского географического общества. – Петербург, 1917. с. 378-380.
5 Попова А.М., Виноград ов Г.С. Медведь в воззрениях Русского старожилого населения Си- бири. – СЭ, 1936, №3, с. 79.
6 Fabr e D. L’ours ravisseur dans les Mirabilia et les Histoires Naturelles. – Annales. Faculte des Lettres et Sciences Humaines de Toulouse. Nouvelle ser, 1970, t. VI, fasc. 5, 51-67.
7 Edsman C.M. The Story of Bear Wife in Nordic Tradition. – Ethnos, 1956, vol. 21, p. 50-51.
8 Орлов М.А. История сношений человека с дьяволом. – Санкт-Петербург. 1914, с. 89.
9 Joist en Ch . Contes folkloriques des Hautes-Alpes (Haute Vallee du Queyras)- Paris, 1955, p. 59-61.
10 Fabr e D., Lacr ois J. La tradition orale du conte Occitan. Les Pyrenees Audoises. – Paris, 1974, t. I. p. 346.
11 Histories et legends du Languedoc mysterieux. – Paris, 1970, p. 31-32.
12 Espin osa A.M. Cuentos populares espanoles, recogidos de la tradicion oral de Espana. – Stanford, 1924, vol. II, p. 483-497.
13 Аю бала. – ОҒҚ ҚҚ, п. 34; Аю алпан – Сонда, п. 91; Жас бөбекке зарыққан бай. –189-б.; Аю дəу. – 205-б.
14 ӨзИА ҚҚ Б Ққ гуманитар илим.илим.изерт. инст. Қолжаз.фонды, Р-1099, инв. № 182778.
15 Фольклор и историческая этнография. – М.: Наука, 1983. с.188.
16 Афзалов М. Ўзбек халқ эртаклари ҳақида. – Тошкент, 1964.
17 Мəмбет назаров Қ. Қарақалпақ ертеклери ҳаққында. – Нөкис: Қарақалпақстан, 1981, 32-б.
Kutilmoqda