445

Мақолада  биология,  биофизика  ва  регуляторика  соҳаларида  аниқланган  фактлар  ва 
назарий  асосларга  таянган  ҳолда  терининг  хавфли  ўсимталарини  математик  моделлаштириш 
масаласи  кўрилган.  Яратилган  тери  ҳужайраларининг  саратон  ҳужайраларига 
трансформациясининг  тенгламалари  кечикувчи  типдаги  функционал-дифференциал  тенгламалар 
характерига  эга,   уларнинг  компьютерда  реализацияси  ва  олиб  борилган  ҳисобий  тажрибалар 
натижалари асосида терининг нормал ҳолатига мос бўлган стационар ва автотебранма ечимлари 
аниқланган;  ноерегуляр  ечимлар  ва  «қора  ўрама»  эффектлар  мавжудлиги  терининг  меланома 
касаллигини эрта ташхислашга, бошқа орган ва тўқималарга жадал метастатик жараён бошланиш 
хавфини баҳолашга имкон яратади.

  • Internet havola
  • DOI
  • UzSCI tizimida yaratilgan sana 17-02-2020
  • O'qishlar soni 392
  • Nashr sanasi 09-09-2019
  • Asosiy tilO'zbek
  • Sahifalar3-8
Ўзбек

Мақолада  биология,  биофизика  ва  регуляторика  соҳаларида  аниқланган  фактлар  ва 
назарий  асосларга  таянган  ҳолда  терининг  хавфли  ўсимталарини  математик  моделлаштириш 
масаласи  кўрилган.  Яратилган  тери  ҳужайраларининг  саратон  ҳужайраларига 
трансформациясининг  тенгламалари  кечикувчи  типдаги  функционал-дифференциал  тенгламалар 
характерига  эга,   уларнинг  компьютерда  реализацияси  ва  олиб  борилган  ҳисобий  тажрибалар 
натижалари асосида терининг нормал ҳолатига мос бўлган стационар ва автотебранма ечимлари 
аниқланган;  ноерегуляр  ечимлар  ва  «қора  ўрама»  эффектлар  мавжудлиги  терининг  меланома 
касаллигини эрта ташхислашга, бошқа орган ва тўқималарга жадал метастатик жараён бошланиш 
хавфини баҳолашга имкон яратади.

Русский

В  статье  рассматривается  математическое  моделирование   опасных  злокачественных 
опухолей  кожи  на  базе  твердо  установленных  фактов  и  теоретических  положений  в  области 
биологии,  биофизики  и  регуляторики.  Разработанные  уравнения  регуляторных  механизмов 
трансформации  клеток  кожи  в  раковые  имеют  функционально-дифференциальный  характер  с 
запаздыванием, их реализация на компьютере и серия вычислительных экспериментов показали, 
что  эти  уравнения  обладают  устойчивыми  стационарными,  а  также  автоколебательными 
решениями, свойственными для нормального функционирования  кожи; обладают   хаотическими 
решениями и эффектом «черная дыра», что дает возможность диагностировать наступление фазы 
непредсказуемых  изменений  регуляторики  эпидермиса  кожи,  начало  перехода  в  меланому  с 
дальнейшим риском быстрого метастазирования в другие органы и ткани.

English

The article deals with mathematical modeling of  lethiferous  malignant skin tumors on the basis 
of well-established facts and theoretical principles from the field of biology, biophysics and regulatoriks. 
The developed equations of the regulatory mechanisms of skin cells transformation into cancer cells have 
a  functional  differential  character  with  delay,  their  implementation  on  a  computer  and  a  series  of 
computational  experiments  have  shown  that  these  equations  have  stable  stationary,  as  well  as  self-oscillating solutions, which can be characterized as the normal functioning of the skin; they have chaotic 
solutions  and  «black  hole»  effect,  which  makes  it  possible  to  diagnose  unpredictable  changes  in  the 
regulatorics of the skin epidermis, the beginning of the transition to melanoma with a further risk of rapid 
metastasis to other organs and tissues.

Havola nomi
1 Jor J.W.Y . , Par ker M.D . , Taberner A.J . , Nash M.P . , Nielsen P.M.F. Computational and experimental characterization of skin mechanics: identifying current challenges and future directions //Wiley Interdiscip. Rev. Syst. Biol. Med. Vol.5. 2013.Р. 539–556.
2 Lanir Y. Multi-scale structural modeling of soft tissues mechanics and mechanobiology // J. Elast. 2016.P.1–42.
3 Li A., Dhillon S., Anderson R.L., McArthur G., Fer rao P.T. Phenotype switching in melanoma: Implications for progression and therapy //Front. Oncol. Vol. 5.2015.Р. 31
4 Hodi F.S. , O’ Day et S.J. al. Improved survival with ipilimumab in patients with metastatic melanoma //N. Engl. J. Med. Vol. 363. 2016.P. 711–723.
5 Сайдалиева М. Моделирование регуляторных механизмов клеточных сообществ многоклеточных организмов // Математическое моделирование. М.: Наука, 2004. Т. 16. №10
6 Хидиров Б.Н., Сайдалиева М.М., Хидирова М.Б. Регуляторика живых систем. Tашкент: Fan va texnologiya , 2014. - 136 c
Kutilmoqda